Morgunblaðið - 16.01.2004, Blaðsíða 31

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 16. JANÚAR 2004 31
EINU sinni enn erum við að sjá
niðurstöður könnunar sem sýnir
svart á hvítu að verð á landbún-
aðarvörum er algerlega úr korti hér
á landi miðað við ná-
grannalöndin. Nú eru
það ostarnir sem eru
til umræðu og nið-
urstaðan er sú að
verðmunurinn mælist
í hundruðum prósenta
í sumum tilvikum.
Það hlýtur að vera
þreytandi fyrir neyt-
endur að horfa upp á
samanburð eftir sam-
anburð á verðlagi sem
alltaf er okkur í óhag.
Íslenskir neytendur
borga miklu meira en
nauðsynlegt er fyrir ýmsar nauð-
synjavörur, niðurstöðurnar eru svo
skýrar að um þær er engin deila.
Samt gerist ekki neitt. Við byrjum
umræðuna alltaf á sama byrj-
unarpunktinum.
Sumir sáu ljós í myrkrinu í hitti-
fyrra, nánar tiltekið rétt fyrir jólin
2002, þ.e. næstsíðustu jól. Þá sam-
þykkti Alþingi tillögu um að láta
kanna matvælaverð á Íslandi í sam-
anburði við helstu nágrannalönd og
að jafnframt verði reynt að gera
grein fyrir ástæðum mismunandi
matvælaverðs, svo sem með ólíkum
verslunar- og framleiðsluháttum.
Kannski yrði þarna til grunnur til
þess að ræða þessi mál út frá.
Kannski kæmi staðfesting á því
sem flestir sjá sem hið augljósa að
mikinn hluta af skýringunni væri að
finna í okkar eigin
landbúnaðarkerfi. Al-
þingi ályktaði síðan
sem svo að nið-
urstöðum skyldi skila
til Alþingis innan sex
mánaða frá samþykkt
tillögunnar.
Niðurstöðu var sem
sagt að vænta í síðasta
lagi seinnihluta júní-
mánaðar í fyrra, þ.e. ef
taka á ályktanir Al-
þingis alvarlega. Mér
er hins vegar ekki
kunnugt um að þessar
niðurstöður séu komnar enn. Það
hefði væntanlega verið allt annar
handleggur að fjalla um nýbirtar
niðurstöður um verð á ostum ef Al-
þingi hefði staðið við eigin álykt-
anir. Kvótakerfi í innflutningi, þar
sem framleiðendur sjálfir flytja inn
osta, hefur líka áhrif á verðlagið og
innflutningurinn er auðvitað langt
frá því að vera frjáls. Kannski
hefðu niðurstöður frá Alþingi varp-
að einhverju ljósi á þá hlið málsins.
Undir öllum kringumstæðum er
það því áleitin spurning af hverju
Alþingi tekur eigin ákvarðanir ekki
alvarlegar en þetta. Er eitthvað að
óttast varðandi niðurstöðurnar, eða
hvað er það eiginlega sem tefur?
Það er augljóst að hér á landi eru
hagsmunir framleiðenda hafðir í há-
vegum í þessum efnum og lítið gef-
ið fyrir hagsmuni neytenda. Nú
hillir undir að Alþjóðaviðskipta-
stofnunin taki meira og minna af
okkur forræðið í þessum efnum og
að það geti orðið hagsmunum neyt-
enda til bjargar. Væri ekki lag fyrir
íslenska stjórnmálamenn að fara að
hugsa aðeins um hagsmuni neyt-
enda og vera einu sinni á undan svo
að íslenskir neytendur eigi ekki eft-
ir að þakka yfirþjóðlegu valdi
mögulega lækkun á verði landbún-
aðarvara?
Verð á ostum
og tillaga Alþingis
Ari Skúlason skrifar
um verðlagsmál ’Kvótakerfi í innflutn-ingi, þar sem framleið-
endur sjálfir flytja inn
osta, hefur líka áhrif á
verðlagið og innflutn-
ingurinn er auðvitað
langt frá því að vera
frjáls. ‘
Ari Skúlason
Höfundur situr í stjórn
Evrópusamtakanna á Íslandi.
ENN einu sinni er heilbrigð-
iskerfið í uppnámi, og það báðir
helstu undirgeirar þess, sjúkra-
húskerfið og sérfræðilæknarnir.
Sjálfsögð kurteisi væri að láta
þrasaðila í friði með
að merja fram ein-
hverjar lausnir deilu-
mála sinna, nema
vegna þess að heil-
brigðisstjórninni
virðist fyrirmunað að
skilja, að sjálft kerfið
er svo hlaðið hugtak-
aruglingi og mót-
sögnum, að borin von
er að ná viðhlítandi
lausn innan þess
skipulagsramma, eða
öllu heldur ofstjórn-
ar- og einok-
unarramma. Þó eru
lauslegar spurnir af
áformum stjórnvalda
um ráðherranefnd til
tillögugerðar um
endurskipulagningu,
en ekki bólar á við-
urkenningu þess, að
djúptækur kerf-
islægur vandi sé
þeim á höndum, enda
fást ekki önnur svör
en að lög leyfi ekki
skynsamlegar lausnir
og að hugmyndir séu
„ekki aðgengilegar fyrir ráðu-
neytið“, rétt eins og það eigi að
vera upphaf og endir allrar við-
miðunar.
Embættisleg hentistefna
negld niður
Fyrir örfáum árum var laumast að
þjóðinni með nýja heilbrigð-
islöggjöf, án þess að nokkur virtist
taka eftir því, að verið var að
negla niður embættislega henti-
stefnu í fullri vanvirðu á hug-
myndafræðileg grundvallaratriði
um mannréttindi eins og valfrelsi
einstaklinga um þjónustu og at-
vinnufrelsi heilbrigðisstétta. Hið
opinbera var skilgreint sem nánast
einkakaupandi þjónustunnar, sem
gæti ákveðið magn hennar og tak-
markað aðgengi að henni, svo að
notendum væri nánast bannað að
kaupa sér lækningu sjálfir. Þetta
var fasttengt þeirri barnalegu hug-
sjónaglýju, að hið opinbera væri
fært um að létta slíkum byrðum af
almenningi, en þar sem örfá pró-
sent fólks hefðu ekki ráð á að
gjalda neitt fyrir þjónustuna, væri
sjálfsagt í þágu jöfnuðar að meina
öllum öðrum það.
Til þess að koma þessum hug-
myndagrundvelli í framkvæmd var
horfið frá fyrri frjálslegri skipan
með blönduðu framtaki ríkis, sveit-
arfélaga og sjálfstæðra lækna,
heldur taldi ríkið sig þurfa að vera
öllum allt og vera öllum megin
borðsins, sem stjórnvald heilbrigð-
ismála, rekendur velflestra stofn-
ana smárra sem stórra, kaupendur
og veitendur þjónustunnar að eigin
geðþótta, og trygginga- og samn-
ingsaðili gagnvart þeim und-
irgeira, sem sjálfstæðan rekstur
hefur með höndum. Og þessa víð-
tæku valdsþætti hefur það fléttað
saman til þess að beita ofríki á
báða bóga, gagnvart veitendum
jafnt sem notendum þjónustunnar.
Þetta heitir einu nafni komm-
únismi, og viðgengst í þjóðfélagi,
sem er brigslað um markaðs- og
frjálshyggju. Mál er að linni.
Fólki utan heilbrigðisstjórn-
arinnar mun fyrirmunað að skilja,
svo sem glöggt heyrist á spurn-
ingum fréttamanna, að til þess að
koma fram fjárhagsaðstoð við
sjúklinga sé óhjákvæmileg nauð-
syn að njörva læknisþjónustu nið-
ur í samninga, þar sem sæta verð-
ur afarkostum, en neitað um
atvinnurétt ella, svo sem læknarn-
ir Sigurbjörn Sveinsson og Árni
Tómas Ragnarsson hafa sýnt fram
á í skrifum sínum síðustu daga.
Eðlileg og stjórnarskrárvarin
frjáls- og jafnræðisregla er, að
stjórnað sé með almennum skil-
yrðum, sem nái jafnt til allra rétt-
hæfra stundenda. Samkvæmt því
er eðlileg og réttmæt
krafa, að skilgreindir
séu almennir skil-
málar tryggingar eða
kostnaðarhlutdeildar.
Umfram það er rétt-
lætanlegt að setja hóf-
stillt skilyrði um
sanngjarna verðlagn-
ingu þjónustunnar,
svo aðstoðin nýtist
samkvæmt tilgangi
sínum, en alls ekki að
keyra verð niður í
brot af eðlilegri hæð
þess eða bremsa af
rekstur eftir árs-
tíðabundnum fjárhag
kerfisins, líkt og í
sóknarkapphlaupi
fiskveiðiflota.
Tilvistarkreppa
Landspítalans er
átakanlegt dæmi um
ósamstillta ofstjórn,
sem leiðir til óstjórn-
ar. Þrír aðilar taka
sjálfstæðar ákvarð-
anir um meginþætti
rekstrarins: heil-
brigðisstjórnin setur
þjónustumarkmiðin, fjár-
málaráðuneytið semur um launa-
kjör og felur spítalastjórn að
bæta þar ofan á eftir sveigj-
anlegum viðmiðunum, og loks
kemur fjárveitingarvaldið, Al-
þingi leitt af ríkisstjórn, telur allt
hafa farið úr böndum og fyr-
irskipar niðurskurð, sem rústar
þjónustustumarkmiðin að veru-
legum hluta. Enginn ábyrgur að-
ili hefur þannig tök á að stilla
þáttunum saman með gagn-
virkum hætti innan marka hins
fjárhagslega gerlega. Einu skyn-
samlegu viðbrögðin að sinni væru
að endurskoða launahækkunina, í
stað þess að meginhluti starfs-
liðsins búi við rífleg kjör, en um
tíunda hluta þess sé vísað á Guð
og gaddinn. Útkoman er annars
vegar sú, að ríkisvaldið kemur
fyrir sem ábyrgðarlaus og harð-
brjósta vinnuveitandi, og hins
vegar að ekki er mönnum bjóð-
andi að stýra slíku ómennsku
bákni.
Raunsæi fremur en lýðskrum
Öll kostunarkerfi verða að búa yfir
aðlögunarstærðum til takmörk-
unar og jafnvægis með tilliti til
breytilegra aðstæðna og fjárhags-
getu. Svo fortakslausar skuldbind-
ingar sem heilbrigðiskerfisins
bjóða ekki í reynd upp á aðrar en
sviksamlega vanrækslu með leng-
ingu biðlista og frestun aðgerða til
næsta árs, auk harðýðgi við starfs-
fólk og þjónustusala. Að réttu
reikningshaldi kæmi þetta þó fyrir
ekki, þar sem opinber gjöld ætti
að bóka sem skuldbindingu, þegar
réttur til þeirra fellur til. Í fyrri
skrifum mínum, einkum í 2. hefti
Fjármálatíðinda 1995, hef ég
stungið upp á breytilegri kostn-
aðarhlutdeild notenda, en til lengri
tíma sjúkratryggingum með
sveigjanlegri aðlögun að þörfum
og aukinni ábyrgð og hvatningu
starfsfólks í rekstri heilbrigð-
isstofnana. Yfirskin félagslegrar
velferðarstefnu hefur komið í veg
fyrir, að á þessu sé tekið af mann-
dómi, en að þessu verður að
stefna. Innan tíðar mun koma í
ljós, hvort umrædd ráðherranefnd
muni þess umkomin að horfast í
augu við vanda og mistök og grípa
á málinu af raunsæi fremur en lýð-
skrumi.
Hugtakaruglingur
heilbrigðiskerfisins
Bjarni Bragi Jónsson skrifar
um heilbrigðiskerfið
Bjarni Bragi Jónsson
’…sjálft kerfiðer svo hlaðið
hugtakaruglingi
og mótsögnum,
að borin von er
að ná viðhlítandi
lausn innan
þess…‘
Höfundur er hagfræðingur.
SAMEINING Landspítala og
Borgarspítala var og er enn umdeil-
anleg. Ríkisendurskoðun hefur skilað
góðri skýrslu um þá aðgerð allt frá for-
sendum og undirbúningi til þess
hvernig til hefur tekist og hvað skorti
til þess að sameiningin skili þeim ár-
angri sem væntingar margra stóðu til.
Pólitískt stefnuleysi
Mikil orka og kostnaður fór í þetta
ferli, sem virðist þó í ýmsu hafa farið
úrskeiðis. Meginmarkmið
sameiningarinnar virðist
hafa verið að ná fram
hagræðingu og sparnaði í
rekstri, en fagleg mark-
mið voru aldrei sett fram.
Ýmsir þættir voru frá
upphafi vanmetnir,
kostnaðinum því ekki
mætt í fjárlögum og það
hlaut því að koma fram í
miklu aðhaldi í almennri
þjónustu. Þetta stefnu-
leysi hefur háð starfsem-
inni, en þó aldrei eins og
nú þegar LSH er gert að skera niður í
rekstri um hundruð milljóna.
Það er nauðsynlegt að sýna ábyrgð
og aðhald í öllum opinberum rekstri,
en þegar málið snýst um velferð og
heilsu fólks eru takmörk fyrir því hve
nærri þjónustunni megi ganga. Áhrif
niðurskurðar í heilbrigðisþjónustu
bitnar helst á þeim sem síst skyldi og
kemur auk þess fram sem aukinn
kostnaður annars staðar í kerfinu.
Pólitískt stefnuleysi bitnar á stjórn-
endum stofnunarinnar og ábyrgðin á
niðurskurði þjónustu og uppsögnum
starfsfólks er lögð á þeirra herðar.
Stefna ríkisstjórnarinnar virðist vera
að setja fjárlög æðri öðrum lögum.
Skyldum hins opinbera varðandi
ábyrga samfélagsþjónustu og jafnvel
lögum um heilbrigðisþjónustu er vikið
til hliðar.
Ríkisendurskoðun kemst að þeirri
niðurstöðu að afköst spítalans hafi
ekki aukist frá 1999–2002, en starfs-
mönnum hafi fækkað um 250. Sagt er
að framleiðni á hvern starfsmann hafi
aukist, en það má einnig orða sem svo
að álag á hvern starfsmann hafi aukist.
Ég tel mikilvægt að kanna hvort álag
sé ekki nú þegar orðið of mikið á
ákveðnar starfstéttir eða deildir.
Miðað við stöðuna í dag er talið að
stofnunin sé faglega sterkari en fyrir
sameiningu sjúkrahúsanna. Nokkurt
jafnvægi virtist vera að komast á starf-
semi sjúkrahússins þar sem afköst
hafa aukist á síðastliðnu ári og talið að
svo hefði orðið áfram ef fjárframlög til
sjúkrahússins hefðu tekið mið af
rekstrarafkomu síðastliðins árs og
óbreyttri starfsemi. Stjórnendum spít-
alans er gert að spara svo háar fjár-
hæðir að frekara aðhald í rekstri næg-
ir ekki til að láta enda ná
saman. Skerðing á þjón-
ustu er því eina leiðin
sem þeir geta farið og nú
hafa stjórnendur lagt
fram tillögur um hvernig
þeir telja að hægt sé að
halda rekstri innan fjár-
laga án þess að skerða
bráðaþjónustuna. Sam-
kvæmt fréttum hafa
bæði heilbrigð-
isráðherra og fjár-
málaráðherra samþykkt
áætlunina.
Launakostnaður er um 70 % af
rekstrarkostnaði sjúkrahússins og því
er gripið til þess ráðs að segja upp
meira en 200 manns í mismunandi
störfum. Eru starfsmönnum þegar
farin að berast uppsagnarbréf og enn
fleiri bíða í óvissu. Þetta eru erfiðir
tímar fyrir starfsmenn stofnunarinnar
þar sem enginn veit í raun hvar að-
gerðirnar koma harðast niður. En það
segir sig sjálft að öll starfsemi LSH
hlýtur að raskast, einnig bráðaþjón-
ustan.
Hvert á að vísa sjúklingunum?
Heilbrigðisráðherra og fjár-
málaráðherra hefðu átt að sjá til þess
að öllum niðurskurðarhugmyndum á
LSH væri frestað þar til nefndir um
starfsemi LSH hafa skilað af sér. Og í
raun hefði ekki nokkrum manni átt að
detta í hug að skerða þjónustuna þar á
sama tíma og þjónusta sérfræðinga
hefur raskast verulega.
Hvað áforma menn að verði um þá
heilbrigðisþjónustu sem til þessa hefur
verið veitt á LSH? Verður hún lögð
niður, færð yfir á sveitarfélögin, önnur
sjúkrahús eða einkareknar stofnanir?
Er til of mikils mælst að stjórnendur
LSH gefi nánari upplýsingar um
hvaða þjónusta eigi að fara út af
sjúkrahúsinu og heilbrigðisyfirvöld
lýsi því hverjir eigi að taka við henni?
Hvert á að vísa sjúklingum af LSH?
Til heilsugæslunnar, hjúkrunarheim-
ila, heimahjúkrunar eða sjálfstætt
starfandi sérfræðinga? Það ætti að
vera öllum ljóst að slík úrræði eru ekki
raunhæf. Sjúklingarnir eru inni á LSH
af því að þeir þurfa þjónustu. Til þess
að gera róttækar breytingar á rekstri
LSH þarf að huga að uppbyggingu
annarrar þjónustu sem getur létt á
dýrustu og sérhæfðustu heilbrigð-
isþjónustunni – en fyrr ekki.
Það á að fara vandlega yfir verka-
skiptingu í heilbrigðisþjónustunni, en
það er ábyrgðarleysi að fara í skipu-
lagsbreytingar án þess að hafa heild-
arsýn og framtíðarmarkmið að leið-
arljósi. Það er t.d. ljóst að margir
sjúklingar gætu útskrifast fyrr ef sjúk-
lingahótel og næg hjúkrunarheimili
væru til staðar og aðra þjónustu á að
byggja upp heildstætt eins og þjón-
ustu við krabbameinssjúklinga.
Áður en farið verður í skipulags-
breytingar á LSH til að halda rekstr-
inum innan fjárlaga þarf að athuga
vandlega hvort sparnaður LSH sé í
raun sparnaður þegar á heildina er lit-
ið, bæði í heilbrigðis- og félagsþjónust-
unni. Eða er markmiðið með þröngum
fjárhagsramma LSH í raun að flýta
fyrir einkavæðingu eða einkarekstri í
heilbrigðisþjónustunni?
Sjúklingarnir gufa ekki upp. Hin
pólitíska spurning er því: Hvernig heil-
brigðisþjónustu viljum við hafa á Ís-
landi nú og í nánustu framtíð? Því
verður að svara.
Niðurskurður – í hverra þágu?
Þuríður Backman skrifar
um heilbrigðiskerfið ’Stjórnendum spítalanser gert að spara svo há-
ar fjárhæðir að frekara
aðhald í rekstri nægir
ekki til að láta enda ná
saman.‘
Þuríður Backman
Höfundur er alþingismaður Vinstri-
hreyfingarinnar – græns framboðs.