Lesbók Morgunblaðsins - 27.01.2001, Blaðsíða 19

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 27. JANÚAR 2001 19
Í ANDDYRI Norræna hússins stendur núyfir sýning á teikningum færeyska arki-tektsins J.P. Gregoriussens af færeysk-um kirkjum og kirkjumunum. Sýningin
er byggð á ritverki hans, Kirkjurnar í För-
oyum, sem út kom í fjórum bindum á árunum
1995–1999 en þar gefur að líta teikningar
Gregoriussens af öllum kirkjum í Færeyjum
að utan og innan ásamt kirkjumunum. Sýn-
ingin, sem er farandsýning, var sett saman í
tilefni af kristnihátíðarári í Færeyjum og var
sett upp á ellefu stöðum á eyjunum. „Sýn-
ingin hefur verið vel sótt og það gleður mig
mjög að hún skuli nú vera komin í Norræna
húsið í Reykjavík. Í sumar er ferð hennar
heitið til Danmerkur, þar sem hún verður
sett upp á nokkrum stöðum. Þá eru einnig
uppi áætlanir um að fara með sýninguna til
Noregs og jafnvel Finnlands,“ segir hann.
Hreinræktuð færeysk
byggingarhefð
„Það sem er mest spennandi á sýningunni
er það sem við Færeyingar erum svo stoltir
af; gömlu færeysku timburkirkjurnar. Þær
eru byggðar í upphafi amtstímans í Fær-
eyjum en hann hófst árið 1816. Þá var farið
að byggja nýjar kirkjur og á 30 ára tímabili
voru byggðar 24 kirkjur; frá 1829 til 1847.
Meira en helmingur kirkna í Færeyjum var
endurnýjaður. Af þessum kirkjum standa
enn eftir tíu sem nú eru friðaðar sem þjóð-
argersemar. Þessar kirkjur endurspegla það
besta sem við eigum af upprunalegri fær-
eyskri byggingarlist sem hefur ekki orðið
fyrir áhrifum að utan – hreinræktaðri fær-
eyskri byggingarhefð sem nær hápunkti sín-
um í þessum kirkjum, sem eru byggðar úr
timbri, með torfþaki og hvítum táknrænum
turni. Ástæða þess að hinar kirkjurnar hurfu
var að þær urðu of litlar og rúmuðu ekki
lengur söfnuðinn. Því þegar þær voru byggð-
ar var gert ráð fyrir einu sæti fyrir hvert
sóknarbarn en þegar fólki fjölgaði í byggð-
unum var ekki lengur nægilegt pláss í kirkj-
unum og þá voru byggðar nýjar í staðinn.
Þessar gömlu timburkirkjur eru álitnar bestu
heimildirnar um menningararf okkar Fær-
eyinga gegnum aldirnar – að ógleymdum
færeyska bátnum,“ segir Gregoriussen.
Blés nýju lífi í
færeyska byggingarlist
Sjálfur er J.P. Gregoriussen fæddur árið
1932. Hann nam arkitektúr í Danmörku og
hefur rekið ráðgefandi arkitektastofu í Þórs-
höfn frá 1961. Hann var einn stofnenda fær-
eyska arkitektafélagsins og er talinn einn
fremsti arkitekt Færeyinga, auk þess sem
hann hefur skapað sér nafn sem einn helsti
listamaður þarlendur á sviði teiknilistar.
Gregoriussen hefur haft mikil áhrif á bygg-
ingarstíl í Færeyjum síðustu fjóra áratugina.
Í byrjun sjöunda áratugarins voru sérkenni
húsa í Færeyjum að hverfa en Gregoriussen
sneri þróuninni við og blés nýju lífi í fær-
eyska byggingarlist með hönnun tréhúsa sem
voru í anda hins gamla byggingarstíls með
áherslu á handverk og smáatriði í skreyt-
ingum. Hann hefur teiknað og hannað hús
fyrir einstaklinga, fyrirtæki og opinbera að-
ila. Meðal stærri verkefna hans má nefna
Listasafn Færeyja, Útvarpshúsið, Lands-
bókasafnið og skólabyggingar víðsvegar um
Færeyjar.
Sýningin stendur til 12. febrúar nk. og er
opin daglega kl. 9–17 og á sunnudögum kl.
12–17.
GÖMLU TIMBURKIRKJURNAR
BESTU HEIMILDIRNAR UM
FÆREYSKAN MENNINGARARF
Turnspíran á Havnar kirkju í Þórshöfn, dóm-
kirkju Færeyja. Teikning á sýningunni.
Morgunblaðið/Sigríður Óskarsdóttir
J.P. Gregoriussen, teiknilistamaður og arkitekt, á spjalli við Karl Sigurbjörnsson biskup og Hilm-
ar Þór Björnsson arkitekt við opnun sýningar á teikningum hins fyrstnefnda í Norræna húsinu.
ÓLÍKLEGT er að nafn Reinhards Keis-
ers hringi bjöllum hjá mörgum lesendum.
Enda hefur tónlist hans ekki verið aðgengi-
leg í hljóðritun fyrr en nú. En þeir sem
þekkja til óperusögu Þýskalands hafa
ábyggilega séð fjallað um Keiser, sem hann
var eitt áhrifamesta óperutónskáld Þýska-
lands á fyrri hluta 18. aldar.
Reinhard Keiser (1674–1739) stundaði
tónlistarnám hjá organistanum og tónskáld-
inu Johann Schelle við Tómasarskólann í
Leipzig og líkast til einnig hjá Johann
Kuhnau, fyrirrennara J.S. Bachs við Tóm-
asarkirkjuna. Árið 1694 varð Keiser hirð-
tónskáld í Brunschweig og þar leit fyrsta
óperan hans dagsins ljós, en alls átti Keiser
eftir að semja um 100 óperur. Hann varð
aðaltónskáld óperunnar í Hamborg með
hléum frá 1697 til 1718. Árið 1723 varð
Keiser tónlistarstjóri við hirð Danakonungs
en fimm árum seinna sneri hann aftur til
Hamborgar til að taka við stöðu kantors
dómkirkjunnar. Keiser sneri sér síðustu ár-
in í ríkari mæli að kirkjutónlist og eftir
hann liggja mörg trúarleg verk.
Fyrir undirritaðan, sem ekkert þekkti til
tónlistar Reinhards Keisers, eru kynnin af
óperunni Croesus hrein opinberun. Þetta er
ótrúlega heilsteypt óperuverk og miklu trú-
verðugra sem slíkt en maður á að venjast í
barokkóperum, sem yfirleitt eru dramatískt
ósannfærandi, þótt tónlistin sem slík standi
oft fyrir sínu. Í Croesusi er tónskáldið
óspart á resítatífin sem oft eru mjög löng og
efnismikil. Söngatriðin, aríur og samsöngur,
eru hins vegar miklu styttri og alveg hefur
Keiser forðast þessar endalausu endurtekn-
ingar á sömu línunum sem geta verið svo
þreytandi í barokkóperum. Aríur Keisers
eru yfirleitt mjög grípandi og gera oft gíf-
urlegar kröfur til söngvaranna. Resítatífin
eru afar fjölbreytileg og sérstaklega
skemmtilega útfærð af René Jacobs semb-
alleikara og stjórnanda og félögum hans í
fylgiröddinni. Þeir sem sækjast eftir glæsi-
legum kóratriðum í Händel-stíl þurfa hins
vegar að leita annað. Kórinn kemur fyrir í
upphafsatriðinu, bregður fyrir í nokkrar
sekúndur í 2. þætti og syngur svo loka-
atriðið, alls tæpar 3 mínútur! Verkið er mik-
ið að vöxtum, tekur rúma þrjá tíma í flutn-
ingi, svo að hlutverk kórsins er ótrúlega
lítið.
Óperan ber nafn hins vellauðuga Krösus-
ar sem var konungur Lýdíu frá 560 til 546 f.
Kr. En eiginlega er hann aukaatriði í sögu-
þræðinum, sem á útgangspunkt sinn í fall-
valtleika þeirrar hamingju sem byggist á
ríkidæmi. Fljótlega fer efnið aðallega að
snúast um ástarsamband Elmiru prinsessu
af Mediu og hins mállausa Atisar, sonar
Krösusar. En í söguþráðinn flækjast einnig
fleiri persónur, svo sem Orsanes sem elskar
Elmiru, Clerida sem elskar Orsanes, Eliates
sem elskar Cleridu og sem sagt Atis sem
elskar Elmiru, sem virðast eina parið sem
elskar hvort annað!
Flutningur René Jacobs, hljómsveitarinn-
ar Akademie für Alte Musik Berlin og ein-
söngvaranna allra með tölu er í einu orði
sagt frábær. Sjaldan upplifir maður svo
heilsteyptan tónlistarflutning. Það er sama
hvert er litið, þetta eru allt tónlistarmenn af
allra bestu gerð. En að öðrum ólöstuðum er
ástæða til að nefna sérstaklega söngkonuna
Dorothea Röschmann sem langmest mæðir
á og syngur hreint með ólíkindum vel.
Vandaður flutningur er gulltryggður þegar
René Jacobs á í hlut og hér hefur sann-
arlega tekist ákaflega vel til. Hljóðritunin er
ákaflega skýr og hefur mikla fyllingu.
Þetta er tímamótaútgáfa sem vafalaust á
eftir að sópa að sér viðurkenningum.
Þessari nýju útgáfu á Fidelio tekst ekki
að sannfæra undirritaðan um það að Fidelio
sé það meistaraverk sem sumir vilja halda
fram. Reyndar er ólíklegt að það muni
nokkurn tíman takast. Það er nokkuð aug-
ljóst að Beethoven er ekki á heimavelli þeg-
ar um sviðsverk af þessu tagi er að ræða.
Þótt hann hefði áður samið fyrir leikhúsið,
ballettverkið Sköpunarverk Prómóþeusar,
og þótt tíunduð sé í bæklingi diskanna sú
reynsla sem Beethoven hafði af að starfa í
leikhúsi á yngri árum, þá virðist það ekki
hafa nægt til þess að hann gæti samsamað
sig þessu listformi. Því hefur verið haldið
fram að Beethoven hafi stundum verið
nokkuð klaufalegur þegar hann samdi fyrir
söngrödd og ekki verður því mótmælt hér.
En hvað sem öllu öðru líður þá er svo
margt fallegt að finna í óperunni Fidelio,
ógleymanlegar laglínur í aríum og sam-
söngsatriðum, glæsilegur ritháttur hljóm-
sveitarinnar og síðast en ekki síst þessi
dæmalausa einlægni sem er eitt meginein-
kenni óperunnar. Trú tónskáldsins á að
réttlætið og ástin sigri grimmd og kúgun er
ómótstæðileg í blindri, já næstum barns-
legri einfeldni eins mesta tónskálds allra
tíma. Þess vegna eru allar aðfinnslur mark-
lausar – þess vegna verða allir unnendur
Beethovens að eiga Fidelio. Og hér er nú
komin ný útgáfa á þessu verki frá Naxos
sem kostar aðeins brot af því sem væri
sanngjarnt fyrir svo ágætan flutning. Túlk-
un hljómsveitarstjórans Michael Halász er
kvik og lífleg, spilamennska ungversku
Nicolaus Esterházy-hljómsveitarinnar er
hárnákvæm og sérstaklega velhljómandi í
framúrskarandi hljóðritun. Stjörnur söngv-
araliðsins eru án vafa Inga Nielsen og Gösta
Winbergh í aðalhlutverkunum. Frammi-
staða þeirra beggja er frábær í alla staði
enda eru hér á ferð alþjóðlegir stórsöngv-
arar. Sömuleiðis er túlkun hins gamal-
reynda Kurts Molls sérstaklega sannfær-
andi á hlutverki Roccos, hins tvístígandi en
húsbóndaholla góðmennis, sem tekur sig að
lokum saman í andlitinu og fylgir sannfær-
ingu sinni. Og ekki má gleyma glæsilegri
túlkun Alan Titus á illmenninu Don Pizarro.
Ekki er reyndar við öðru að búast af tilvon-
andi Wotan í Bayreuth næsta sumar. Ef
eitthvað mætti setja út á þá væri það Wolf-
gang Glashof sem er ansi óöruggur í litlu
hlutverki Don Fernandos, ráðherrans sem
kemur í eftirlitsferð í fangelsið í lok óp-
erunnar.
Þetta atriði kemur þó alls ekki í veg fyrir
að mæla megi hiklaust með þessari nýju út-
gáfu á Fidelio.
TVÆR NÝJAR
ÓPERUÚTGÁFUR
TÓNLIST
S í g i l d i r d i s k a r
Reinhard Keiser: Croesus. Einsöngur:
Dorothea Röschmann (Elmira), Werner Güra
(Atis), Roman Trekel (Croesus), Klaus Häger
(Orsanes), Kurt Azesberger (Elicius),
Johannes Mannov (Cyrus) o. fl. Hljómsveit:
Akademie für Alte Musik Berlin. Kórar:
RIAS Kammerchor, Knabenchor Hannover.
Stjórnandi: René Jacobs. Útgáfa: Harmonia
Mundi HMC 901714.16. Heildarlengd:
3’08’02. Verð: 2.999 kr. (3 diskar).
Dreifing: Japis.
CROESUS
Ludwig van Beethoven: Fidelio, op. 72. Ein-
söngshlutverk: Inga Nielsen (Leonora/ Fide-
lio), Gösta Winbergh (Florestan), Kurt Moll
(Rocco), Alan Titus (Don Pizarro), Edith
Lienbacher (Marzelline), Herwig Pecoraro
(Jaquino) o.fl. Kórsöngur: Kór ungverska út-
varpsins. Hljómsveit: Nicolaus Esterházy
Sinfonia. Stjórnandi: Michael Halász. Útgáfa:
Naxos 8.660070-71. Heildartími: 1’54. Verð:
kr. 1.499 (2 diskar). Dreifing: Japis.
FIDELIO
Valdemar Pálsson