Lesbók Morgunblaðsins - 10.03.2001, Blaðsíða 13

Lesbók Morgunblaðsins - 10.03.2001, Blaðsíða 13
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 10. MARS 2001 13 einskonar framleiðsluvöru sem hangir utan á myndlistinni eins og óværa. Þetta er rangur skilningur og oftast til frekar mikilla leiðinda í myndlist. Stílar í listum eru oft hin raunveru- lega kreppa og það hefur reynst mörgum lista- manninum skeinuhætt að gangast þeim á hönd og eyða ævinni í að fylla í númeraða reitina. Stílbrjótar tuttugustu aldarinnar skildu skilaboð Cézanne og eiga margir þeirra rætur að rekja til hans og hafa margundirstrikað það í eigin verkum og textum – þeir þoldu ekki ein- sleitnina og brutust með oddi og egg gegn ráð- andi hugsunarhætti og rákust illa sem hjarð- dýr. Einn slíkur var hér á ferð á dögunum og fór ekki hátt frekar en vænta mátti, en vert er að geta. Sýning Gerhards Richter í Listasafni Ís- lands (sem ég vona að landsmenn hafi séð) er á margan hátt þessu marki brennd, en Richter er tvímælalaust einn þeirra manna sem ekki hafa farið troðnar slóðir í list sinni. Eitt verk vil ég nefna af þeirri sýningu sem snertir þann þráð sem ég er hér að spinna. Hann setti upp ættartöflu listasögunnar, og sína í leiðinni, í verkinu Survey / yfirsýn (1998), og þar mátti greina Cézanne meðal helstu andans jöfra sög- unnar sem ættföður stórs hóps myndlistar- manna sem er virkur í dag. Raunar er þetta verk sett saman í víðara samhengi þar sem Richter áréttar þá skoðun sína að framlag listamanna til sögunnar sé mikilvægt og órjúf- anlegt frá öðrum andlegum afrekum. Hug- myndasagan er sett saman úr verkum þeirra andans manna sem sögulegt samkomulag er um að eigi að vera þar. Richter er því að minna á viðurkennda stöðu manna í menningarsög- unni og það er það sem skiptir höfuðmáli, en ekki það að verk þeirra ganga kaupum og söl- um á markaði sem metur þá einungis til fjár. Richter er náttúrulega sjálfur í þessu sam- hengi og um það er almennt samkomulag, en þess má geta að hann er einn af hæst metnu núlifandi listamönnum heimsins að orðspori og hugsanlega einnig í peningum talið. Reyndar má í þessu samhengi, og það er kannski kjarn- inn í verki Richters, velta því upp hvort svona frægðarlisti snillinganna sé í takt við okkar tíma, þar sem „verðfall“ hefur orðið á hug- myndum í grautarpotti nútímans þar sem hvað þvælist innan um annað og enginn virðist „eiga“ það sem svífur um í loftinu. Kannski er tími þeirra liðinn og minningin ein eftir – geymdir en ekki gleymdir? Mér hefur oft virst, þrátt fyrir þessa sögu, sem myndlistarmenn samtímans séu ekki endilega svo uppnumdir yfir verkum Cézanne og hafi þau ekki á hrað- bergi og það er etv. tímanna tákn, nema ef þeir eru málarar sjálfir og sjái hann fyrir sér sem MÁLARANN eða stílbrjót í listsögulegu sam- hengi. Hinir sýnist mér vera fleiri sem horfa til hans sem hægláts undanfara í því sem kalla má aðferðina við að skapa myndlist og margir eru handgengnir – það að skilja og koma listinni frá sér í hvaða formi sem er, óháð öðru því sem rogast er með í pokum listasögunnar. Hægt er að nefna marga myndlistarmenn aðra en Richter sem hyllt hafa Cézanne vegna þessa framlags til listarinnar, en einn vil ég þó nefna sérstaklega. Hér á ég við Hrein Friðfinnsson og yfirgripsmikið verk sem hann gerði árið 1998. Svo sem áður sagði eyddi Cézanne ævi sinni í Suður-Frakklandi við fjallsrætur Mont Sainte-Victoire og málaði sín frægustu verk af því fjalli. Í þeim rís list hans hæst, sbr. Kletta og greinar... Þessi verk og framlag Cézanne til listasögunnar hafði Hreinn í huga við gerð eig- in verks og gekk hann nokkrum sinnum á fjall- ið, en í texta með verkinu segir hann: „Þessar myndir (frottages) eru stroknar yfir blöð sem lögð eru á yfirborð fjallsins Mont Saint-Vict- oire í Suður-Frakklandi. Ég læt mér detta í hug að þetta fjall hafi haft meiri áhrif á þróun myndlistar á 20. öldinni en önnur fjöll, og vísa þá til hvernig það birtist í verkum málarans Paul Cézanne á sínum tíma.“ (1998.) Þessi fögru verk lýsa á einkar skýran hátt afstöðu Hreins til framlags Cézanne og granítklapp- irnar eru í höndum þeirra beggja sá sami lausnarsteinn sem listinni er svo nauðsynlegur í leitinni að skilningi og varanlegri fegurð. Þetta verk gekk nærri Hreini að þreki, að hans eigin sögn, og var hið mesta puð. Endurtekningin Um samhengi listasögunnar, og reyndar hugmyndasögunnar allrar, þarf ekki að efast og mönnum því hollast að fara á listasafnið og spyrja sig þeirra spurninga sem vert er að eiga við: Hvað hafa þessi verk með samtímann að gera og frammi fyrir hverju stend ég? Það er ekki endilega ástæða til að vísa í sköpunarsög- una til að sýna fram á það að allt eigi sér upphaf í einhverri mynd, en til mikils væri unnið ef list- njótendur skoðuðu þessa myndlist opnum huga og reyndu að láta ljóma hennar lýsa upp fyrir sér samtímann og skryppu síðan í Nýlistasafn- ið eða skoðuðu og fylgdust með innkaupum listasafnanna á nútímalist þegar þau eru sýnd. Það gæti verið ómaksins vert. Sýningin er nefnilega þess eðlis að hún er sem kortlagning þess sem gerðist í annan tíma og þess sem er að gerast í samtímanum. Í sögulegu samhengi er svona sýning því uppfræðandi um tíðaranda á seinni hluta 19. aldar, en um leið frásögn af því úr hvaða jarðvegi nútímamyndlist er sprottin. Það er hollt að hugsa til þess eftir að hafa skoð- að sýninguna að af henni er nær allt okkar um- hverfi runnið með einum eða öðrum hætti. Samtímamenn þeirra listamanna sem hér eiga verk (impressionistanna), höfnuðu þessum verkum sem hreinni firru og hæddu þá og verkin jöfnum höndum. Sýningin getur því ver- ið áminning til samtímans um það hvernig hamast er gegn nútímalistum þegar tekin er afstaða. Það er mörgum eiginlegt að dásama fortíðina, en lifa helst ekki af nema í nýtísku allra annarra hluta en listarinnar. Þau verk sem einskis voru metin á sinni tíð, en fá menn til að súpa hveljur í dag vegna verðmætisins eins, eru því sem þörf áminning til „listunn- enda“ um að opna nú augu sín og buddu fyrir samtímalistinni. Peningar og listir – það gerist ekki betra. Nú þegar það hefur verið upplýst og á því hamrað um tíma í öllum fjölmiðlum að tryggingaverð- mæti sýningarinnar sé 6.000.000.000 kr. er ekki úr vegi að velta því fyrir sér hvernig svo mikil verðmæti geta orðið til. Eru tímamót í listasög- unni svona dýru verði keypt? Ekki ber á öðru. Í allri sögulegri sýn er tíminn það afl sem mótar gildi hugmyndanna og hlutanna og í þessu til- felli hefur hann líka skapað þau verðmæti sem hægt er að telja í peningum. En þetta er samt það fjármagn sem kalla má dautt og hefur ekk- ert með myndlistarheiminn sem slíkan að gera, heldur eru þetta þeir peningar sem listhöndl- arar heimsins láta ganga sín á milli þegar þannig liggur á þeim, enda um einstaka hluti í mörgum skilningi að ræða. Myndlistarmönn- um koma þessir peningar ekki við og almenn- ingi ekki heldur, þegar grannt er skoðað. Það er hin hliðin á peningnum sem skiptir máli. Og í lokin er vert að óska þess að Listasafn Íslands komi með eðlilegt framhald af þessari sýningu og sýni þær hræringar sem fylgdu í kjölfarið á fyrri hluta síðustu aldar og reki sig þannig áfram til dagsins í dag. Þá er kannski einhver von til þess að við getum farið að skoða samtímann í ljósi þekkingar okkar á sögunni. Heimildir: Saga listarinnar. E.H. Gombrich í þýð. Hall- dórs B. Runólfssonar. Mál og menning 1998. Náttúrusýnir. Sýningarskrá Listasafns Íslands. Hreinn Friðfinnsson. Texti. 1989. Samtal við höf. 2000. Hluti af myndverkinu Survey eða Yfirsýn eftir Gerhard Richter, 1998. Höfundur er myndlistamaður. (Við fyrsta lestur á Eddu Audens og Taylors) Ég hafði lesið söguna áður og hélt vera skrá yfir hrylling goðsagna. Nú les ég hana aftur og veit merkingu hennar. Og ég hugleiði hvaða hagleikssmiður, bandingi eða þræll, hafi í biturð síns hjarta, á ofsafenginni víkingaöld, hugsað upp þá hrottans föflu. Þær flugu þrjár gegnum myrkvið, þríeinar í svanaham, með hvin um naktar greinar, og dvöldu nauma níu vetur að ástum. Hurfu síðan. „Við munum ríða til endimarka jarðar, austur og suður, að leita þeirra!“ En Völundur sat í Úlfdölum einn, sló bauga af rauðagulli. Svo beið hann ef hún koma gerði. Taldi hann bauga, eins saknaði. Hugði þá í draumi hún komin væri. Þegar hann vaknaði á ný var hann í fjötrum; heltur, á hólma útlægur, nauðugur að smíða fánýtt glingur. „Allt skal sagt, allt: Hvíla lík þinna sveina undir blóðugum smiðjubelgjum; steypt hef ég þinni dóttur í drykkjusvall. En nú hefst ég á vængjum svans. Ég er konungur álfa og svíf um skýlaust loft.“ (Eins og einnig Díónysos yfir Penþeifs húsi.) Svo þeir halda þeir geti listamanninn heft, eða hvað – hoggið sinar og svipt hann vist með listgyðjunni? JOHN HEAT-STUBBS (f. 1918) John Heath-Stubbs er mikið afkastaskáld, orti bestu ljóðin sín innan við þrítugt á fimmta áratugnum, þar á meðal Völund. Hann hefur þýtt úr arabísku og ítölsku. R. S. Thomas er talinn á með- al helstu skálda aldarinnar, hann var Wales-maður, prestur og skáld í afar afskekktu sveitaþorpi í Wa- les. Tom Raworth er eitthvert kunnasta framúrstefnuskáld á Englandi. Hann býr í Cambridge, en hefur dvalið langdvölum í Bandaríkjunum, Suður-Ameríku og víðar. VÖLUNDUR Ekkert stórfenglegt ber fyrir augu hér, engar eyðimerkur aðrar en sóun hugvits sem stafar af uppblæstri andans; engin gljúfur þar sem vængur flugeðlu varpar köldum skugga. Hæðirnar eru auðvitað ágætar með sinn vatnshýjung, sem sýnir aldur þeirra, stungnar hellum, en í einum þeirra er svefnskáli Artúrs; hann og riddararnir eru skínandi bjargið sem þræðir sögu okkar saman, en smánin hefur komið þeim til að kúra frameftir. R.S. THOMAS (1913-1999) WALESBÚI TALAR VIÐ TÚRISTA þú ert dauð gamla og dauður bóndi þinn rakt lauf dregið í munni þínum sker tunguna hann gaf þér svo elskulegt augnaráð nú bera þig hávaxnir menn með göngulag hesta TOM RAWORTH (f. 1938) ADAGIO ÞÝÐANDI: ÁRNI IBSEN

x

Lesbók Morgunblaðsins

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.