Lesbók Morgunblaðsins - 10.03.2001, Blaðsíða 17

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 10. MARS 2001 17
P
RÓFÞREYTA fyrir aldarfjórð-
ungi leiddi nýlega til þess að
tvær bækur um víkingaarfleifð
Wirral, skaga skammt frá Li-
verpoll, litu dagsins ljós.
Önnur bókin er greinasafn
fræðimanna, ritstýrð af Steve
Harding prófessor.
Hin er alþýðleg frásögn Hardings af vík-
ingatímanum í Wirral, þar sem Magnús
Magnússon hefur skrifað formálann. Og
bækurnar eru ekki aðeins hugsaðar fyrir
enskan markað, því verðið á þeim er gefið
upp í enskum pundum, norskum og íslensk-
um krónum sem verður að teljast nokkuð
einstakt.
Það mætti kannski álíta að Harding væri
prófessor í sögu, en svo er ekki. Hann er
prófessor í lífefnafræði, ættaður frá Wirral
og veitir forstöðu „The UK National Centre
for Macromolecular Hydrodynamics“. Ensk-
an hans er með klingjandi hreim svæðisins
og minnir óneitanlega á syngjandann í
norsku.
Errin hans eru oft á tíðum hreinræktuð
íslensk tungubroddserr, svo norrænu áhrif-
anna er ekki langt að leita.
Það var þegar hann var orðinn þreyttur á
að lesa undir próf í eðlisfræði fyrir ald-
arfjórðungi og lét augun reika yfir óskyldar
bækur í bókasafninu að hann rakst á bók um
norrænan arf Bretlandseyja að áhuginn
vaknaði fyrir efninu. Nú hefur áhuginn klak-
ist út í heilum tveimur bókum. Á næsta ári
verða 1100 ár liðin frá víkingalandnáminu á
Wirral og Harding vonast eftir að þess verði
minnst með tilhlýðilegum hætti.
Sagan í fræðilegri
og alþýðlegri útgáfu
Forsaga norræna landnámsins á Wirral er
hliðstæð landnámssögu Íslands.
Þegar Haraldur hárfagri sameinaði Noreg
flúðu andstæðingar hans ekki aðeins til Ís-
lands, heldur einnig til Dyflinnar. Þeir voru
þó reknir þaðan burtu en maður að nafni
Ingimundur leiddi þá yfir hafið og fékk leyfi
til að hann og menn hans settust að nálægt
Chester milli ánna Dee og Mersey.
Þarna var mýrlent og fremur óbyggilegt
en landnemarnir brutu landið undir sig og
byggðin stækkaði. Með tímanum varð Wirr-
al þéttbýlt, því þarna kom fólk að frá Ír-
landi, Mön og Noregi, eins og bæði írskir og
welskir annálar herma.
Það er þessi saga sem Harding hefur
grafið upp hjá eldri fræðimönnum, örnefna-
fræðingum og víðar og komið á framfæri,
meðal annars í samvinnu við fræðimenn eins
og Judith Jesch og Paul Cavill í „Wirral and
its Viking Heritage“. Í þeirri bók er safn
gamalla og nýrra greina, meðal annars eftir
F.T. Wainright, en það var hann sem skrif-
aði „Scandinavian England“, bókina sem
leiddi Harding á víkingasporið í heimabyggð
sinni, þegar hann var þreyttur á próflestr-
inum forðum.
En Harding langaði til að kynna þessa
arfleifð norðursins fyrir fleirum en fræði-
mönnum og skrifaði því bókina „Ingimund’s
Saga“ um norræna landnámið á Wirral. Upp
á von og óvon hafði hann samband við
Magnús Magnússon sem var meira en til í
að skrifa formála að þeirri bók, enda óþreyt-
andi að ýta undir umfjöllun um norræn efni.
Norrænar minjar í
örnefnum og sögnum
Hin norræni bakgrunnur blasir víða við
þegar að er gáð. Á miðjum Wirral er Thing-
wall, Þingvöllur þeirra Wirral-búa, og ör-
nefni eins og West Kirby, Vestur-Kirkju-
bær, og Þórssteinn vekja óneitanlega
hugrenningar í norðurátt. Þarna eru hvorki
meira né minna en 600 örnefni, sem rekja
má til norrænna manna, en sum eru líka
blanda keltnesku og norrænu sem sýnir á
skemmtilegan hátt samkrull þessara þjóða
þarna í norræna landnáminu á Wirral.
Ýmsar sagnir tengjast einnig örnefnum
þarna. Þórssteinn er rauður sandsteinn sem
sagt er að sé hamarinn Mjölnir er Þór hafi
skilið þarna eftir. Harding segir að ýmsir
fræðimenn álíti að Vínheiðarbardagi, sem
sagt er frá í Eglissögu hafi átt sér stað á
Wirral. Víða um Bretland eru félög, sem
hafa víkingaarfinn í heiðri, og þannig er
einnig á Wirral. Þar tíðkast að dansa sólar-
dans við klett nokkurn við sólarupprás 1.
maí.
Arfleifð víkinganna
mæld í DNA
„Bækurnar eru viðbrögð mín við því að
flytja frá Wirral,“ segir Steve Harding með
bros á vör, þegar sú spurning kemur upp af
hverju efnið hafi leitað á hann. Heimaslóð-
irnar eigi æ sterkari ítök í honum þótt hann
hafi flutt þaðan ungur maður. Honum er líka
skemmt yfir að víkingarnir hafi komið hon-
um í sjónvarp, útvarp og dagblöð, bæði í
Bretlandi og í Noregi. „Vísindin hafa ekki
skilað mér svona langt,“ bætir hann við
spaugandi. Breskir útvarpsmenn léku sér
jafnvel að þeirri hugmynd að Bítlarnir ættu
ættir að rekja til víkinganna og sama er með
fótboltagleði Liverpool-manna.
Vísindin hafa þó nýst Harding beint og
óbeint í víkingagrúskinu. Hann var í sam-
starfi við vísindamenn í Þrándheimi sem
komu honum í samband við aðila þar sem
hafa stutt grúskið og bókaútgáfuna, til dæm-
is Braathens-flugfélagið. Þegar bækurnar
voru kynntar nýlega komu tveir meðlimir
borgarstjórnarinnar í Þrándheimi á staðinn,
auk þess sem sendiherrahjónin Þorsteinn
Pálsson og Ingibjörg Rafnar voru viðstödd
kynninguna, þar sem Þorsteinn hélt ávarp.
Eins og er vinnur Harding þó að verkefni
sem tengir saman hans eigin vísindi og vík-
ingagrúskið. BBC er að gera þætti, „Blood
of the Vikings“, þar sem reynt verður að
varpa ljósi á víkingaarfleifðina bresku með
DNA rannsóknum. Einn þátturinn fjallar
um víkingana á Wirral. Hluti af þeirri rann-
sókn er undir stjórn Hardings og hafa
nokkrir tannlæknar á Wirral tekið sýni úr
munni karlmanna þar, eldri en 18 ára, sem
eiga afa frá Wirral.
Þessi sýni verða svo DNA-greind, sem
ætti að sýna fram á keltneskan, norrænan
eða breskan uppruna þeirra sem taka þátt í
rannsókninni. Þar með fæst vísbending um
íbúana á Wirral og bakgrunn þeirra. Rann-
sókninni lýkur í apríl en þættirnir verða
sýndir í haust. „Það kemur kannski í ljós að
við erum allir af norrænum uppruna,“ segir
Harding af kæti en vísindamaðurinn er einn-
ig tilbúinn að taka hvaða niðurstöðum sem
er.
BÆTT VIÐ BRESKA
VÍKINGAARFINN
Ljósmynd/Malcolm Goy
Steve Harding með rit sitt, Ingimund’s Saga, á bökkum árinnar Mersey í Liverpool.
Flestir þekkja til víkinga-
arfsins í Jórvík en Steve
Harding hefur varpað
nýju ljósi á víkingaarf
Wirral, lítils skaga við
Liverpool. Sumir hafa
jafnvel viljað rekja ættir
Bítlanna til víkinganna
eins og SIGRÚN
DAVÍÐSDÓTTIR heyrði
er hún ræddi
við Harding.
K
ATRÍN Sigurðardóttir opnar
myndlistarsýningu í Galleríi
Sævars Karls í dag. Katrín
hefur lengst af ferli sínum
unnið með rými og hallar sér
að þessu sinni næst því sem
kallað hefur verið innsetn-
ingar. Um er að ræða verk
sem spannar allt galleríið og verður sett
saman úr hefðbundnu iðnaðarhráefni á
borð við einangrunarefni og gifsplötur.
Katrín stundaði myndlistarnám hér á
landi og í Bandaríkjunum og hefur síðustu
árin verið á stöðugum þönum milli land-
anna með viðkomu víðar. Svo rammt hefur
kveðið að ferðalögunum, að haft hefur
verið eftir henni að naumast megi segja að
hún eigi nokkurs staðar eitt fast heimili.
Og, að þessi ferðalög hafi leitt til þess að
umhverfi, þ.e. arkitektúr og landslag
borgar og sveitar, hafi haft æ meiri áhrif
á sig og má segja að það endurspeglist í
sýningu hennar nú.
„Ég trúi að hægt sé að sjá samhengi í
þessu verki og því sem ég hef áður sýnt.
Ég er að vinna út frá sömu hugmyndunum
og áður þó að hugmyndin á bak við verkið
sé í sjálfu sér ný. Hún kom eiginlega bara
ofan úr loftinu fyrir nokkrum mánuðum.
Hvað varðar verkið sjálft, þá vil ég ekki
reyna að lýsa því beinlínis. Það má segja
að þetta sé bygging innaní byggingu.
Hlutföllin eða skalinn afmarkast af saln-
um en eru um leið bæði uppblásin og
minnkuð. Með uppsetningu verksins er
áhorfandinn settur í óvænt samhengi við
rýmið. Þannig verður ferðin í gegnum
verkið hluti af verkinu sjálfu. Áhorfandinn
sér sjáfan sig t.d. á einum punkti agn-
arsmáan gagnvart verkinu og á öðrum
punkti risastóran, svo dæmi sé tekið. Ég
hef tekið svona á verkum mínum áður, en
notað þá önnur efni. En þetta er tilraun að
nýrri nálgun,“ segir Katrín.
Hún heldur áfram og segir: „Þó að hug-
myndalega rísi arkitektúr hátt á sýning-
unni eins og stundum áður hjá mér, þá er
ég ekki að reyna að vera arkítekt. Ég
reyni að nota rými sem myndgervingu,
„rýmisgerva“ sálrænt og/eða vitsmunalegt
ástand. Þótt ég viti fyrirfram hvernig
verkið lítur út, þá veit ég ekki hvernig það
orkar á mig eða aðra fyrr en það er komið
upp. Þetta er tilraun. Þegar svona er unn-
ið þá er tekist á við óvissu og í raun óvíst
hver útkoman verður. Það gerir verkið
spennandi fyrir mig, gerir það þess virði
að láta á tilraunina reyna og sýna verkið.“
Á síðasta ári hlaut Katrín verðlaun úr
minningarsjóði Guðmundu Kristinsdóttur
og fyrir skömmu var hún tilnefnd til
menningarverðlauna DV fyrir framlag sitt
til sýningarinnar Veg(g)ir á Kjarvals-
stöðum síðastliðið vor. Sýningin í Galleríi
Sævars Karls er tíunda einkasýning
hennar.
TEKIST Á
VIÐ ÓVISSU
Morgunblaðið/Golli
Katrín Sigurðardóttir við undirbúning sýningar sinnar.