Lesbók Morgunblaðsins - 02.06.2001, Blaðsíða 2

2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 2. JÚNÍ 2001
IListamenn hafa í gegnum aldirnar gerst mál-svarar ýmissa málefna, eða jafnvel einstaklinga
með þeim hætti að það gleymist seint í heimssög-
unni. Enn er vitnað til ritgerðar Jonathan Swifts,
þess sem skrifaði sögur Gúllivers, þar sem hann
skrifaði um hungursneyðina miklu í Írlandi. Í
háðsádeilu með afar beittum broddi benti hann
breskum stjórnvöldum á leið til að binda enda á
hungursneyðina og fólksfjölgunina á Írlandi í eitt
skipti fyrir öll; nefnilega með því að borga Írum fyrir
að ala börnin sín eins og hver önnur húsdýr og slátra
þeim síðan til manneldis. Ritgerðin varð til þess að
beina sjónum manna að hörmungum Íra og vekja
Englendinga til siðferðislegrar ábyrgðar. Í Frakk-
landi lagði rithöfundurinn Émile Zola heiður sinn
að veði með greininni „Ég ákæri!“ til þess að verja
gyðinginn Dreyfus gegn valdníðslu og fordómum
stjórnkerfis franska hersins. Hann vann að lokum
ómetanlegan sigur í þágu réttlætisins, sem leiddi
meðal annars til aðskilnaðar ríkis og kirkju í Frakk-
landi. Og þannig mætti lengi telja.
II Bandaríski listamaðurinn Lawrence Weiner hef-ur ætíð verið einlægur talsmaður friðar og jafn-
réttis í heiminum. Hann hefur unnið að ýmsum
verkefnum víða um heim til að koma ungmennum
sem ekki eiga auðvelt uppdráttar til aðstoðar, með-
al annars með því að færa listina inn í þeirra nán-
asta umhverfi eða gera þeim kleift að kynnast list-
sköpun af eigin raun.
III Fyrir stuttu kom út merkilegt bókverk eftirWeiner sem hann hefur skrifað fyrir ungmenni
á átakasvæðunum fyrir botni Miðjarðarhafs. Bókin
heitir „Out From Under“ og er á þremur tungu-
málum, hebresku, arabísku og ensku. Verkið má
túlka sem framlag hans til hins erfiða friðarferlis á
milli Ísraela og Palestínumanna og er fyrst og
fremst hvatning til unga fólkins, þeirra sem eiga
framtíðina fyrir sér, um að láta fortíðina liggja á
milli hluta og einbeita sér að uppbyggingu. Mynd-
rænt form bókarinnar er einkennandi fyrir list
Weiners, stílhreint og beinskeytt. Texti bókverksins
er afar ljóðrænn, en þó hann virðist í fyrstu óræður
ber hann skýr skilaboð sem allir, hvort heldur þeir
eru Palestínumenn, Ísraelar eða af öðru þjóðerni,
ættu að tileinka sér, friði til framdráttar.
IVÍ upphafi bókarinnar vísar Weiner til Pól-stjörnunnar, sem mannskepnan hefur notað
sem leiðarljós í gegnum aldirnar. Hann bendir á að
hversdagslegri stjörnur séu ekki kyrrar á him-
inhvolfinu heldur á stöðugri hreyfingu. Með áherslu
sinni á það að ef „hlutirnir passi þá passi þeir /
ekki vegna þess að þeir pössuðu áður / heldur
vegna þess að þeir passa og hafi ef til vill ekki pass-
að áður“, hvetur hann lesandann til að brjótast
undan gildum staðnaðrar leiðsagnar sem þröngvað
er í gamalt mót. Enda hefur það sýnt sig þegar litið
er til samskipta Palestínumanna og Ísraela að ef
fortíðin er höfð að leiðarljósi þá verður hún að elds-
neyti sem einungis kyndir bál ófriðarins.
V Eða eins og segir í bókinni þar sem Weinerhvetur unga fólkið til að taka upp ný viðhorf og
leita sátta: „þú verður að koma því til leiðar sem
ekki var / til þess að koma því til leiðar sem er“, og
„þú verður að sætta það sem er / án þess forms sem
var / vegna þess / að maður veit ekkert um það sem
er / vegna þess að það var ekki áður / og nú er
það“.
NEÐANMÁLS
ÍSLENDINGAR gætu ugglaust hald-
ið áfram að vera þjóð þrátt fyrir að
tungan hyrfi sem lifandi mál. Ís-
lenskt þjóðerni ræðst af svo ótal
mörgu fleiru en tungunni sem töluð
er. Að vísu mætti halda því fram að
ef hún hyrfi úr sögunni myndi til-
finningalegt viðhorf til hennar missa
viðfang sitt og þar með væri einni
stoðinni kippt undan íslensku þjóð-
erni. En ef þjóðernisráðandi viðhorf
eru einhvers konar klasi eða knippi,
eins og hér er stungið upp á, þá er
alls óvíst að þetta breyti miklu til
eða frá um íslenskt þjóðerni. Það
gæti allt eins orðið ríkur þáttur í
þjóðernisviðhorfum Íslendinga eftir
daga íslenskunnar að bera taugar
til hins forna og útdauða tungu-
máls, vera tilbúnir að styðja op-
inber fjárútlát til fræðilegra rann-
sókna á því og leggja jafnvel á sig
að læra eitthvert hrafl í því sjálfir.
Sigurður Kristinsson
Skírnir
Vandi lýðræðisins
Vandi nútímafulltrúalýðræðis
liggur ekki aðeins í því að þekk-
ingin eða upplýsingarnar hafi
dreifst og samskiptin breyst; hinir
kosnu fulltrúar eiga ekki aðeins að
vera „sérfræðingar“ með „þekk-
ingu“ á málefnum: þeir eiga að
standa fyrir ákveðin sjónarmið,
gildismat, þjóðfélagshópa og við-
horf. Vandi lýðræðisríkjanna er
kannski ekki síst sá að fulltrúarnir
eru of þröngur hópur „sérfræðinga“
sem stór hluti þjóðarinnar þekkir sig
ekki í og telur að hafi enga þekk-
ingu og skilning á stöðu sinni.
Vandséð er hvernig tæknin leysir
þetta vandamál. Tæknin er einnig
innihaldslaus og það er innihald
stjórnmálanna sem mestu skiptir
þegar upp er staðið.
Birgir Hermannsson
Skírnir
Fjórtán Íslendingar
á móti tveimur Dönum
Af hverju tökum við Íslendingar
þessa hálf hallærislegu söngva-
keppni svona alvarlega? Af því að
við erum eiginlega engin þjóð. Við
erum svo litlir. Það sér okkur eng-
inn. Við fáum aldrei að vera með.
Nema þetta eina kvöld á ári. Þá
fáum við þrjár mínútur á stóra sviði
heimsins. Og eigum alveg jafn
mikla möguleika og allir hinir.
Reynið að skilja okkur. Við mun-
um aldrei komast í Evrópukeppnina
í knattspyrnu. Aldrei í heimsmeist-
arakeppnina. Allavega ekki fyrr en
reglunum verður breytt og fjöldi
leikmanna inni á vellinum fær að
vera í réttu hlutfalli við íbúatölu
hverrar þjóðar: Þegar kemur að því
að Færeyingar fá að stilla upp tutt-
ugu og tveimur mönnum á móti
fimm Skotum. Þegar Íslendingar fá
að spila með fjórtán menn á móti
tveimur Dönum.
Hallgrímur Helgason
Weekendavisen
www.hallgrimurhelgason.is
ÞJÓÐ ÁN
TUNGUMÁLS?
Morgunblaðið/Ásdís Ásgeirsdóttir
Spegill eða veruleiki, stóll eða ekki stóll?
NÝ skáldsaga eftir John Irving
er væntanleg í byrjun næsta
mánaðar. Ber hún titilinn The
Fourth Hand
(Fjórða höndin)
og segir frá sjón-
varpsfrétta-
manni sem missir
aðra hönd sína í
gin ljóns þegar
hann er við tökur
í Indlandi. Slysið
á sér stað í beinni
útsendingu og í
kjölfarið býðst
virtur skurðlæknir til þess að
framkvæma á fréttamanninum
handarágræðslu.
John Irving er einn af þekkt-
ustu núlifandi rithöfundum í
Bandaríkjunum, en hann er m.a.
höfundur bókanna The World
According to Garp, The Hotel
New Hampshire og The Cider
House Rules, sem gerðar hafa
verið þekktar kvikmyndir eftir.
The Fourth Hand kemur út 3.
júlí hjá Random House útgáfu-
fyrirtækinu.
Ritgerðir A.S. Byatt
Nýlega kom út hjá Harvard Uni-
versity Press ritgerðarsafnið On
Histories and Stories (Um Sög-
una og sögurnar) eftir breska
rithöfundinn A.S. Byatt. Um er
að ræða úrval greina og ritgerða
sem höfundurinn hefur ritað um
bókmenntaleg
efni. Þar er m.a.
að finna greinar
um einstaka rit-
höfunda og skrif
þar sem Byatt
veltir fyrir sér
flóknum
tengslum sagna-
hefðar og mann-
kynssögunnar.
A.S. Byatt hef-
ur ritað bæði skáldsögur og
fræðileg verk. Hún vakti fyrst
almenna athygli fyrir skáldsög-
una Possession sem hlaut Book-
er-verðlaunin árið 1990. Byatt
kom hingað til lands á síðasta ári
í tilefni af Alþjóðlegri bók-
menntahátíð í Reykjavík, en þar
las hún upp úr verkum sínum og
tók þátt í umræðum. Nýjasta bók
höfundarins heitir The
Biographer’s Tale og kom hún
út í janúar síðastliðnum.
Fátækt í Ameríku
Greinarhöfundurinn og menn-
ingarrýnirinn Barbara Ehren-
reich hefur sent frá sér athygl-
isverða bók, þar sem hún beinir
sjónum að fátækt í Bandaríkj-
unum. Bókin heitir Nickel and
Dimed: On (Not) Getting By in
America (Túkall með gati: Um
afkomu(leysi) í Ameríku).
Ehrenreich lék hugur á að vita
hvert hlutskipti hinnar einstæðu
lágtekjukonu í Bandaríkjunum
væri í raun, og brá hún sér því í
slíkt hlutverk um skeið. Hún leit-
aði að vinnu sem ekki krafðist
sérhæfingar og reyndi að lifa af
tekjunum. Eftir að hafa starfað
sem framreiðslukona í Flórida,
hreingerningarkona í Maine, og
starfsmaður í Wal-Mart verslun í
Minnesota, komst Ehrenreich að
því að jafnvel með því að vinna
sjö daga vikunnar í tveimur
störfum þar sem hún mátti þola
margs konar niðurlægingu, gat
hún varla framfært sér.
Einn gagnrýnandi bókarinnar
segir höfundinn ná á einstakan
hátt, að draga hina ósýnilegu
stétt fátækra Bandaríkjamanna
fram í dagsljósið, og varpa ljósi á
tilveru í heimi þar sem borg-
araleg réttindi eru fótum troðin
og þar sem mýtan um að vinnu-
semi skili auknum lífsgæðum,
reynist röng.
ERLENDAR
BÆKUR
Ný bók eftir
John Irving
John Irving
A.S. Byatt
S
KJÁREINN hefur nú riðið á
vaðið með fyrstu fræðsluþætt-
ina um kynlíf í sögu íslensks
sjónvarps. Hinir umtöluðu
tantra-þættir hafa verið sýndir
á besta sýningartíma stöðv-
arinnar á sunnudagskvöldum í
nokkrar vikur. Í hverjum þætti
koma nokkur pör fram og lýsa reynslu sinni af
samlífinu og ýmsum æfingum sem þeim er
sett fyrir að prófa í hjónarúminu og fjalla síð-
an um kynlíf sitt fyrir og eftir kynnin af
tantra. Inn á milli koma myndskeið sem ýmist
sýna nakið fólk leika munngælur og vel
heppnaðar samfarir þar sem gagnkvæm virð-
ing og nautn er í fyrirrúmi eða Guðjón Berg-
mann tala um mikilvægi tantra með skíðlog-
andi arineld í baksýn.
Það lítur út fyrir að menn skipist í and-
stæðar fylkingar eftir því hvað þeim finnst um
þetta sjónvarpsefni: sumir hafa horft með
áfergju á hvern þáttinn á fætur öðrum og
jafnvel endursýningarnar líka (aðallega kon-
ur?) og aðrir hafa ekki afborið að horfa á heil-
an þátt (aðallega karlar?). Áhorfendurnir
skiptast svo í mismunandi hópa eftir afstöðu:
sumir hneykslast og fárast yfir allri tantra-
vitleysunni en aðrir líta á þessa jógaspeki um
gagnkvæmt orkustreymi og tilfinningaflæði
sem ágætt innlegg í annars frekar fábreytta
kynlífsumræðu samfélagsins. Flestum ber þó
saman um að þættirnir hafi verið hálf-
vandræðalegir, jafnvel neyðarlegir á stundum.
Bæði fyrir pörin sem hispurslítið afhjúpuðu
leyndustu tilfinningar sínar og ástríðufulla
ástarleiki frammi fyrir alþjóð og fyrir áhorf-
endur sem höfðu hálfpartinn á tilfinningunni
að þeir lægju á gægjum og væru að hnýsast í
einkamál annarra. Fólki er yfirleitt ekki tamt
að tala um kynlífsiðkun sína í smáatriðum eins
opinskátt og tantra-pörin gerðu – enda gripu
þau til rósamáls og kynfærin hétu nú língam
og jóní. Þar með var búið að pakka þeim inn í
plast líkt og tímaritinu Bleiku og bláu og skin-
helgin allsráðandi. Á vorum tímum viljum við
vera yfirmáta frjálsleg og umburðarlynd, t.d.
varðandi skyndikynni, nektardansstaði og
vændi, en um leið erum við að berjast við að
halda í gömlu gildin um ást sem leiðir til
hjónabands og gullbrúðkaups í fyllingu tím-
ans. Boðskapur tantra-þáttanna er íhalds-
samur að mörgu leyti: fjölskyldan er horn-
steinn samfélagsins og til þess að hún rísi
undir þeim kröfum sem gerðar eru til hennar
verður samruni hjónanna að vera „tantrandi“
traustur. Það er til hagsbóta fyrir alla.
Nú hafa tantra-þættirnir lokið göngu sinni
og pörin væntanlega farin að iðka sitt göfuga,
djúpa og heildstæða kynlíf bak við luktar dyr.
Ekki er annað að sjá en framtak hinnar nýju
sjónvarpsstöðvar mælist þokkalega fyrir,
hneykslisraddir eru a.m.k. hjáróma. Áhorf-
endum SkjásEins hefur fjölgað snarlega út á
listina að elska almennilega og stór hluti þjóð-
arinnar hefur fengið nóg um að tala á kaffi-
húsunum, í vinnunni og – vonandi – undir
sænginni.
FJÖLMIÐLAR
KYNLÍFI PAKKAÐ Í PLAST
S T E I N U N N I . Ó T T A R S D Ó T T I R