Lesbók Morgunblaðsins - 23.06.2001, Blaðsíða 4

4 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 23. JÚNÍ 2001
E
RRÓ er öllum mönnum hógvær-
ari þegar að því kemur að tala
um list hans. Og þó að nú sé ver-
ið að opna yfirlitssýningu á
verkum hans í öllum salarkynn-
um Hafnarhússins í tilefni
formlegrar opnunar Errósafns-
ins, reynir hann að eyða öllu tali
um ævistarf sitt og ávinninga sem þekktur
frumkvöðull á sviði popplistar.
Guðmundur Guðmundsson, eða Erró, hasl-
aði sér völl erlendis fyrir meira en fjörutíu ár-
um, á tímum mikilla hugmyndafræðilegra um-
brota þar sem gömul gildi voru dregin í efa og
listamenn úr öllum greinum fóru fremstir í
flokki hreyfinga sem vildu endurskilgreina
vestræna heimsmynd. Listin hverfðist því um
pólitísk málefni enda varð allt sem tilheyrði
hefðbundnu samfélagsmynstri eldfimt á þessu
skeiði, hvort sem það laut að pólitískum and-
stæðum austurs og vesturs, hernaði og ný-
lendustefnu, eða kynþáttafordómum, úreltum
kvenímyndum og kynlífi.
Meðal allra þeirra áhugaverðu verka sem nú
eru til sýnis í Hafnarhúsinu hefur ein mynd
nokkra sérstöðu en hana gerði Erró aðeins
fjórtán ára gamall. Myndin endurspeglar fá-
nýti og eyðileggingu stríðsreksturs og þegar
Erró er spurður að því hvort hann hafi þá þeg-
ar verið orðinn pólitískur í verkum sínum bros-
ir hann. „Þetta var svona höfuðverkur í kjölfar
stríðsins. Það voru fimm hermenn á Kirkju-
bæjarklaustri sem voru með teikningar af
þýskum flugvélum sem þeir áttu að fylgjast
með, en þær sáust oft fljúga yfir Klaustur
snemma morguns. Við vorum allir handvissir
um að það væru þýskir hermenn þarna í Með-
allandinu,“ segir hann og hlær, „og ég vakti því
hermennina oft upp til að segja þeim frá þýsk-
um flugvélum sem ég sá.“
Erró segir að stríðið hafi því vissulega haft
sín áhrif á hann, þótt allar upplýsingar um það
hafi að sjálfsögðu verið takmarkaðar við það
sem hægt var að lesa úr blöðunum. En til
marks um það hve átökin voru fólki ofarlega í
huga segist hann minnast þess að á bænum þar
sem hann ólst upp var gamall og merkilegur
maður sem hóf hvern morgun á því að fara út í
glugga því hann var að bíða eftir því að Hitler
kæmi. „Hann horfði alltaf á veginn og sagði:
hann kemur í dag,“ segir Erró og hlær dátt.
Aldrei tilheyrt neinum
pólitískum hópi á ævinni
Erró segir það hafa komið af sjálfu sér að
hann sogaðist inn í róttækar hreyfingar þeirra
tíma sem hann upplifði sem ungur maður. „Ég
hef samt sem áður aldrei tilheyrt neinum
pólitískum hópi á ævi minni, það gæti ég ekki
þolað. Þó er búið að reyna að innlima mig í alls
konar flokka í gegnum tíðina, meira að segja
með Maóistum, en sjálfum finnst mér ófært að
láta draga sig í dilka.“
Nú ert þú í París þegar hvað mest er að
gerst fyrir og eftir 1968, er fólk krafðist þess
að fá að spyrja þeirra spurninga sem það vildi
fá svarað og tjá sig um það sem því þóknaðist,
burt séð frá gömlum samfélagslegum skil-
greiningum og viðhorfum.
„Alveg rétt,“ segir Erró og grípur hugs-
unina á lofti þótt hann geri lítið úr sínum hlut.
„Ég dróst eiginlega bara inn í þetta uppbrot
gegn hefðinni. Ég hef alltaf átt góða vini sem
voru inni í pólitíkinni og hinum og þessum
hreyfingum. Menn eins og Jean-Jacques Lebel
og fleiri, hafa haft mikil áhrif á mig. En það
sem ég hef haft einna mesta ánægju af frá
þessum tíma er það tækifæri sem mér gafst til
að skilja eitthvað eftir í hugmyndafræðilegum
skilningi. Það er t.d. heilmikið um það núna að
pólitískar myndir eftir mig frá þessum tíma
séu settar í skólabækur. Þá er verið að reyna
að varpa ljósi á ákveðna atburði eða ár í sög-
unni og myndirnar notaðar sem vísun til þess.
Í rauninni hefur mjög lítið verið gert af póli-
tískum myndum í gegnum tíðina, ef miðað er
við fjölda listamanna síðustu fjörutíu eða
fimmtíu árin. En ég fór í gegnum heila syrpu af
svona verkum og myndirnar voru stundum
byggðar á upplýsingum sem ég fékk frá Rúss-
landi. Mest úr einu tímariti sem ekki er lengur
til. Það voru sérstaklega þrír listamenn sem
unnu saman að því, en ég fékk tímaritið sent í
hverjum mánuði í lengri tíma. Ég safnaði sam-
an upplýsingum og myndum úr því og flokkaði
eftir löndum. Og það er í raun upphaf þessara
pólitísku mynda minna. Ég reyndi þannig að
grafa undan valdinu báðum megin í mínum
myndum.“
Þú hefur þá í rauninni komið fram með
„hitt“ sjónarhornið, ef svo má að orði komast –
andstæðuna við vestrænt sjónarhorn?
„Já, því fyrstu myndirnar voru í raun mót-
aðar af því sem Rússar hugsuðu um Vestur-
lönd á sínum tíma. Rússarnir tóku alltaf við sér
ef eitthvað kom upp á, sérstaklega í Ísrael eða í
Bandaríkjunum. Núna er þessum átökum öll-
um lokið og er ekkert á seyði lengur heldur.
Það er eins og allt sé eins, alls staðar í heim-
inum og allir eru að gera sömu vitleysuna aftur
og aftur,“ segir Erró.
Ótrúlega margt fólk sem
lifir óbeint á listinni
Það liggur þá kannski beint við að spyrja
hvað hafi orðið um hugmyndafræðilegar hrær-
ingar þessa tíma og hvað þér finnist vera efst á
baugi í dag?
„Sósíalisminn og allt annað sem þessum
tíma fylgdi er bara að hverfa. Það vekur eft-
irtekt mína hversu mikið er spekúlerað í pen-
ingum í listunum í dag. Það er svo ótrúlega
margt fólk sem lifir óbeint á listinni, fólk
stundar viðskipti með málverk eins og það sé á
Wallstreet. Vinur minn fór t.d. nýverið til New
York og keypti þar eina mynd á 5 milljónir
dollara, sem er þó ekkert í þessum bransa.“
RÁÐIÐ Í MERKINGU
RÁÐVILLTS HEIMS
Morgunblaðið/Sverrir
Erró í einum sal Hafnarhússins, sem kemur til með að hýsa Errósafnið, gjöf hans til Reykjavíkurborgar.
Erró er nú staddur hér á
landi í tilefni af opnun
Errósafnsins í Hafnarhús-
inu í dag. Hann gaf sér
tíma til að ræða við
FRÍÐU BJÖRK INGVARS-
DÓTTUR, þrátt fyrir að
hann telji það mesta
vanda sinn sem málara
að tala um verkin sín.
Hvað sem því líður er
Erró óumdeilanlega einn
þeirra sem mótuðu hina
róttæku popplist í Evrópu
á umbrotaárum sjöunda
áratugarins, þegar öll
mörk voru afmáð í upp-
reisn gegn hefðinni.
Verk Erró „Endurreisn nasismans“ frá árinu 1974 (220x330), þar sem pólitískt inntak vinnu
hans kemur berlega í ljós.
„Það sem knýr mig
áfram er ekkert dul-
arfullt; heldur eitt-
hvað margþætt, mót-
sagnakennt og sem
kemur jafnvel sjálf-
um mér á óvart.“