Lesbók Morgunblaðsins - 23.06.2001, Blaðsíða 5

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 23. JÚNÍ 2001 5
Finnst þér þá eins og alþjóðahyggjan hafi
náð yfirhöndinni þrátt fyrir umrót og upp-
reisnaranda þinnar kynslóðar?
„Já, enda fer þróunin ekkert eftir því hvað
fólki er kennt, ekki einu sinni í háskólum. Þótt
fólk komi hámenntað út úr skólakerfinu, með
fínar og miklar hugmyndir, þá virðast allir
falla í þá gryfju að laga sig að kerfinu á nokkr-
um mánuðum.“
En ef litið er til sjötta áratugarins er ljóst að
uppgjörið við hefðina kom ekki síst fram í
myndlist. Fólk fór að nota aðra aðferðafræði
og vinna verk sín í aðra miðla. Þú gerðir t.d. til-
raunir með vélarhluta, brúður og ýmislegt dót
þar sem samruni hins manngerða og hins
mennska er áberandi. Má þó ekki rekja þessa
tilhneigingu alveg til upphafs tuttugustu ald-
arinnar, til listamanna á borð við Marcel Du-
champ og fleiri, – er þetta ekki bara uppgjör
aldarinnar sem heildar við innreið tækninnar?
„Jú, ég held að það sé einmitt málið,“ svarar
Erró. „Enda hefur tækniöldin breytt svo ótrú-
lega mörgu. Lífið hefur orðið lausara í reip-
unum og alþýðlegra að ýmsu leyti, sem mér
finnst vera mikilvægt skref í rétta átt.“
Málverkið að hverfa
og annað að taka við
Finnst þér þá enginn angi samtímalista
skera sig úr um þessar mundir, ef til vill sem
afleiðing af þessari þróun?
„Maður verður auðvitað var við að það er
ýmislegt að gerast í listum. Málverkið er t.d. að
hverfa og vídeóið að taka yfir ásamt ljósmynd-
um og fleiru,“ svarar Erró. „Stuðningurinn við
málverkið er bara ekki lengur fyrir hendi.
Sjálfur reyni ég að fylgjast með unga fólkinu
þótt ég viti ekki hvort það hjálpar mér í því
sem ég er að fást við. Ég finn samt að það er
nauðsynlegt fyrir mig. Núna vinn ég t.d. mikið
með tölvur og þess háttar tækni til að fá ný
sjónarhorn í verkin mín. Það hefur einnig verið
gaman fyrir mig að vinna með efni eins og ker-
amikið, en þau verk eru framleidd í Portúgal
þótt ég fylgi vinnslunni auðvitað mjög vel eftir.
Annars er það ekkert nýtt að listamenn noti
aðstoðarmenn – ef Rodin hefði gert allar sínar
höggmyndir sjálfur hefði hann þurft að lifa í
sex hundruð ár!“
En af hverju heldur þú að málverkið sé að
hverfa?
„Af því að það hefur hreint ekkert gerst í
málverkinu frá sextándu og sautjándu öld,“
svarar Erró hlæjandi, „þetta er bara sama efn-
ið, sami striginn, sömu litirnir og sama tæknin.
Ég er þess vegna alltaf að reyna að koma því á
framfæri að mín eigin tækni eigi eitthvað skylt
við íslensku handritin,“ heldur hann áfram og
hlær enn, „að þau séu eins og myndskreyting-
arnar, með svona svartri útlínu og lituðum flöt-
um. Mér finnst þær standa mjög nærri vissum
myndum eftir mig. Auðvitað segi ég þetta í og
með í gamni, en ég held þessu samt fram.“
En er þetta ekki alveg viðeigandi samlíking,
þar sem verkin þín hafa verið skilgreind sem
„frásagnarmálverk“ – alveg í anda handrit-
anna?
„Mikið rétt,“ segir Erró og það er greinilegt
að honum er skemmt yfir þessu tali, sem ef til
vill er gott dæmi um það hvernig hann forðast
að taka sjálfan sig of alvarlega.
En þótt þessi frásagnarmálverk eigi sér
auðvitað rætur í hefðinni þá voru efnistökin hjá
þér og þeim sem unnu í svipuðum anda mjög
nýstárleg. Þú fórst fljótt að vinna með tutt-
ugustu aldar goðsagnir, poppmenningu og
pólitískar andstæður. Þannig nýttir þú þinn
miðil á gagnrýninn máta sem ef til vill hafði
ekki sést áður?
„Sjáðu til, nú ert þú einmitt að lýsa því sem
ég ætti að segja frá,“ svarar Erró kíminn og
kúvendir þar með samtalinu. „Þú veist hvernig
þetta er með listamenn, við erum lokaðir inni á
vinnustofunni og við tölum ekki við neinn. Ég
hitti stundum fólk á kvöldin í París, en það er
allt og sumt. Mitt fag er þannig að þegar ég lýk
við málverkið er vinnunni lokið og ég hef ekk-
ert meira að segja. Í morgun vorum við Eirík-
ur Þorláksson, forstöðumaður Listasafns
Reykjavíkur, að tala við einhvern á Kjarvals-
stöðum og ég bað hann bara að taka yfir. Sem
hann og gerði – miklu betur en ég. Því þetta er
hans fag. Svo nú getur þú bara snúið því sem
þú segir sjálf yfir á mig og ég skal kvitta fyrir,“
segir Erró og hlær enn.
Galdurinn felst í listinni sjálfri
en ekki í orðræðu um hana
„En þótt það sé erfitt að tala um þetta allt
saman,“ útskýrir hann hreinskilnislega, „þá er
staðreyndin sú að þegar ég vinn koma upp í
huga mér alls konar flugur sem ég skrifa niður
á blokk hjá mér. Á svona fimm ára fresti set ég
það saman svo úr því verður lítill texti. Í stað-
inn fyrir að tala við blaðamenn og aðra læt ég
þá fá þennan texta. Ég er með einn texta núna í
tilefni af opnun safnsins, sem verður í sýning-
arskránni. Þú gætir notað hann sem svör við
spurningum þínum og það myndi eflaust falla
alveg rétt saman.“
Þarna hefur Erró tekist að læða inn sann-
leikanum um listina á sinn hógværa hátt; því
fyrir honum felst galdurinn að sjálfsögðu í
sjálfri listinni en ekki í orðræðu um það. „Það
að mála er aðferð til að reyna að komast að
merkingu ráðvillts heims“ segir hann í þessum
texta, sem ber fyrirsögnina „Ósamfelld frá-
sögn, trúleg ef ekki sönn“. Og nokkru seinna
víkur hann að þeim svörum sem hann finnur og
segir þau „fara eftir aðstæðum og því hver er
að hlusta hverju sinni“.
Þó nú sé ljóst að Erró er löngu búinn að
vinna sjálfur allt efnið í þetta viðtal, lætur hann
á engu bera og heldur áfram að svara af um-
burðarlyndi spurningum um vinnu sína við
málverkið sem hefur verið eins og rauður þráð-
ur í lífi hans, þrátt fyrir að hann haldi því fram
að það sé á undanhaldi.
„Ég er enn að mála og sé fram á að hafa nóg
að gera í framtíðinni,“ segir hann, „því það eru
margar málverkasyrpur í uppsiglingu. Nýja
syrpan, sem heitir „e-mail Breakfast“ er tilbú-
in, en hún verður sýnd í París í október. Svo
koma „Amazon-konurnar“ í kjölfarið, svo það
er nóg að gera. Mér hentar mjög vel að vinna í
svona syrpum því þá get ég skipt um tækni og
myndir, sem veitir mér visst frelsi. Það gæðir
vinnuna lífi, sem er nauðsynlegt þar sem ég er
oft á vinnustofunni í tíu til tólf tíma á dag – þótt
dagurinn líði eins og tíu mínútur.“
Í tuttugu ár að safna efni
í nýju myndirnar
Erró hefur lengi notað efni úr teiknimynda-
sögum í myndverk sín og hann segir það móta
vinnuferlið. „Það tekur mig oft mörg ár að
safna efni í myndirnar, ég hef t.d. verið í tutt-
ugu ár að safna efninu í þessar stóru, nýju
myndir sem nú eru til sýnis hér. Tæknin hefur
breyst mikið á þessum árum og teikningarnar
sem ég er að vinna með sömuleiðis, því nýir
teiknarar koma stöðugt til sögunnar. Þó get ég
t.d. ekki notað það efni sem er framleitt núna. Í
Bandaríkjunum seljast um 200.000 hefti af
teiknimyndabókum á hverjum degi og nú er
farið að lita teikningarnar með tölvum.“
Það má þá halda því fram að þú stundir, eins
og svo margir myndlistarmenn og rithöfundar
af þinni kynslóð, einhvers konar endurvinnslu
á hugmyndum úr menningu okkar, eins og t.d.
Warhol og John Baldessari sem var hér um
daginn?
„Já, einmitt, það er alveg rétt. Annars sá ég
sýninguna hans Baldessari og hún var mjög
góð. Hann tilheyrir þó yngri kynslóð og sú
heimsmynd sem hann dregur fram í sinni list
er einfaldari en sú sem við í höfum verið að
vinna með í frásagnarmálverkinu. Okkar verk
eru mun flóknari, án þess þó að við höfum lagt
fram sameiginlegt „manifesto“ af nokkru tagi,
við kærðum okkur aldrei um það. Tengslin á
milli okkar mynduðust einungis þannig að við
vorum sýndir saman, en þessi hreyfing hófst í
París á sama tíma og poppið. Ég verð þó að
taka fram að „nýju realistarnir“, karlar á borð
við Arman, César og Spoerri, unnu að popplist
löngu áður en Bandaríkjamenn byrjuðu að láta
til sín taka á því sviði. Það sama má segja um
Englendinga sem voru fljótir að átta sig; Paol-
ozzi var að búa til poppklippimyndir strax 1945
og Hamilton sömuleiðis.“
Í Bandaríkjunum ríkti mikil
hugmyndaauðgi og frelsi
„Það sem gerði Bandaríkin þó svo aðlaðandi
að mínu mati, var hve allt var frjálst á þessum
tíma. Þar ríkti miklu betri stemmning en í Evr-
ópu auk þess sem þar var meira fjör. Allir voru
í góðu skapi, partí á hverju kvöldi, maður fann
ekki fyrir leiðinlegri afbrýðisemi auk þess sem
enginn reyndi að halda uppi neinum kenning-
um. Í Evrópu var alltaf verið að vinna þessar
litlu myndir, en í Bandaríkjunum var enginn
hræddur við risastór myndverk. Ameríkutím-
inn var því góður fyrir mig og ég dvaldi þar í
marga mánuði á ári frá 1962–70. Þar ríkti svo
mikil hugmyndaauðgi – allt flaug,“ segir Erró.
Má kannski rekja hömluleysi þeirra til þess
að þeir voru ekki eins undir hælnum á hefðinni
og Evrópubúar?
„Já,“ segir Erró og hlær, „of mikil menning
hefur áreiðanlega haldið Evrópu niðri.“
En fólst þá ekki ákveðið frelsi í því fyrir þig
að koma héðan þar sem var engin hefð?
„Ég lenti nú í alls konar akademíum inni á
milli þar sem ég þurfti að teikna og mála nakt-
ar konur og appelsínur. Svo þurfti ég líka að
búa til gifsmyndir í grískum anda í mörg, mörg
ár,“ svarar hann brosandi. „Ég veit ekki hvort
ég græddi neitt á þessu, en ég kynntist þó
mörgu fólki í þessum skólum sem hafði áhrif á
mig. Þó er ég ekki frá því að mósaíkið hafi
hjálpað mér mest. En í raun hefur minn ferill
gengið vel og tíminn hefur flogið áfram. Ég
held þó að það eigi aldrei aftur eftir að koma
annað tímabil eins og þetta sem ég upplifði;
tónlistin, Bítlarnir, hipparnir og allt sem fylgdi
í kjölfarið. Á tíu, tólf árum varð skyndilega allt
svo lifandi og ég óttast að það gerist ekki aftur.
Núna er t.d. enginn munur á flokkum til vinstri
og hægri það eru allir í miðjunni,“ segir Erró,
og það er ekki laust við að það votti fyrir eft-
irsjá í röddinni. „Annars hef ég ekki hugmynd
um hvað listamenn eiga eftir að fást við í fram-
tíðinni eða hvort það verður einhver heimspeki
úr því. Það verður greitt úr því öllu seinna, ætli
það taki ekki fimmtíu ár!“
Aldrei verið öfgamaður
Nú var farið að líða að lokum þess tíma sem
okkur var ætlaður til samtalsins og þótt það
hafi tekið óvænta stefnu um stund hafa þessi
stuttu kynni afhjúpað litríkan og gefandi per-
sónuleika sem þó lætur afar lítið yfir sér. Í
samræmi við það er Erró fljótur að svara neit-
andi þegar hann er að lokum spurður að því
hvort hann telji sig hafa rutt brautina fyrir
aðra íslenska listamenn. „Rétt á eftir mér kom
fram mjög sterk kynslóð listamanna, Súmm-
ararnir og það sem þá gerðist hér á landi var
stórmerkilegt. Það var eins og hálfgert krafta-
verk; féll alveg inn í Flúxus-hreyfinguna og
fleira sem var að gerast annars staðar. Ég hef
þó alla tíð reynt að fylgjast með því sem er á
seyði á Íslandi, utan frá, ég vil ekki stinga nef-
inu í það,“ segir Erró, og minnir blaðamann
glettnislega á að koma því til skila í viðtalinu að
hann hafi „aldrei verið neinn öfgamaður.“ Sem
eru líklega orð að sönnu því eins og fram kem-
ur í fyrrnefndum texta hans, er hann sér full-
komlega meðvitandi um afstæði tilverunnar og
hætturnar samfara algildum sannindum:
Hann reiknar með að öll svör við tilraunum
hans til að ráða í merkingu ráðvillts heims
„væru næstum sönn, en ekkert gæti verið full-
komlega satt. Né hinn endanlegi sannleikur.“
fbi@mbl.is
Erró hóf vinnu við verkið „Georges Grosz“ (220x500) árið 1999 og hefur verið að leggja síðustu hönd á það allt fram á þennan dag.
„Þær sögur sem maður segir eru of langar til að
fara með upphátt. Þegar ég mála, þá dettur
mér aldrei í hug að ég ætti að leggja verk mín á
einhvern fyrirfram ákveðinn mælikvarða eða
formúlu, eða beygja þau undir einhverja
kreddu.“