Lesbók Morgunblaðsins - 04.08.2001, Blaðsíða 15

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 4. ÁGÚST 2001 15
ÞAÐ er einkenni flestra menningarþjóða að í
minni manna hafa varðveist sögur sem síðar
hafa verið skráðar í letur. Íslendingar eiga
þannig gífurlegan og raunar ótrúlegan fjársjóð
slíkra sagna, bæði hetjusagna og goðsagna, auk
gamansagna af ýmsu tagi. Grikkir og Rómverj-
ar til forna varðveittu slíkar sagnir í ýmsu formi
og ein þeirra hefur nú komið út á íslensku, Gull-
asninn eftir Lucius Apuleius, í þýðingu Bjarka
Bjarnasonar.
Gullasninn er snilldarverk fullt af kerskni,
erótík og óvæntum uppákomum, sagt af manni
sem augljóslega var góður sagnamaður. Sagan
segir frá ungum manni sem tekur hamskiptum
og breytist í asna og flækist eftir það víða um
Grikkland við mikinn barning og hörmungar en
fær að lokum guðlega lausn. Inn í sögu hans
fléttast hin ótrúlegustu ævintýri og sumar sög-
urnar, eins og t.a.m. sagan af Amor og Psyche,
eru klassískar og hafa orðið höfundum á borð
við Boccaccio og Cerevantes að fyrirmynd.
Í „Asnalegum formála“ þýðanda er þess getið
að Gullasninn sé „ein fyrsta skáldsaga bók-
menntasögunnar.“ Hér er vitaskuld óvarlega
farið með orð eins og skáldsögu. Þótt sagan sé
heildstæð hefði þýðanda verið nær að fara eftir
skilgreiningu höfundar sjálfs sem segist í upp-
hafi segja okkur „nokkrar gleðisögur“ (anek-
dótur) og raunar þarf ekki lengi að lesa til að
átta sig á því að Gullasninn er í reynd einhvers
konar dæmisaga eða táknsaga (allegóría).
Þjóðfélagsmynd verksins er ákaflega stétt-
skipt. Þetta er saga sögð frá sjónarhorni höfð-
ingja. Litið er niður á þræla og konur og verstu
óbermi sögunnar eru úr þeim þjóðfélagshópum.
Sögumaður syndgar á tvennan hátt með því í
senn að leggjast með ambátt og reyna að fá am-
báttina til að raska lögmálum náttúrunnar með
galdrakukli en eigandi hennar var norn. Laun
þeirra synda eru hamskiptin. Það er ekki fyrr
en sögumaður snýr sér að gyðju himinsins,
hverju nafni sem hún nefnist, einkum þó Isis, að
hann fær lausn sinna mála og losnar úr hamn-
um með því að þjóna guðdóminum. Af þessu má
sjá að þrátt fyrir gamansagnayfirbragð og oft á
tíðum allt að því klámfengnar sögur er verk
Apuleiusar fágað og hlaðið siðferðislegum boð-
skap.
Stíll Apuleiusar er á margan hátt háðsádeilu-
stíll. Robert Graves, sem þýddi söguna á sínum
tíma yfir á ensku, taldi hann nota alþýðlegt orð-
færi milesískra sagnamanna á paródískan hátt
og vefja þannig heimspeki og háfleyga umræðu
inn í alþýðlegt orðfæri. Það vill svo til að svipuð
hefð er einnig til á Íslandi og birtist m.a. í verk-
um Jónasar Hallgrímssonar og Benedikts
Gröndals. Til þess háttar stíls grípur þýðandi
blessunarlega og nær með því hressilegum
anda verksins á kjarngóðu máli: „Til Þessalíu
var för minni heitið í viðskiptaerindum, en það-
an er móðir mín komin og ekki af verri heið-
ursmönnum en þeim fræga Plútark og Sextusi
heimspekingi. Þegar ég hafði lagt að baki mér
brött fjöll, djúpa dali, döggvuð engi og karga-
þýfða móa sté ég af baki honum Þessalíu-Grána
sem orðinn var jafnlúinn og ég. Ég hristi af mér
drungann, teygði úr býfunum, þerraði svita
hestsins með laufvisk og klóraði honum bak við
eyrun. Síðan spretti ég af honum og teymdi
hann áfram á fetgangi þar til búkur hans fann
einfalda og eðlilega lausn til að létta á sér.“
Ekki er þó ávallt nákvæmt þýtt. Ég á að vísu
erfitt með samanburð því að ekki er ég latínu-
fróður maður. En Gullasninn var lengi vel þyrn-
ir í augum kirkjunnar vegna þess að bókin þótti
óguðleg, ekki einungis vegna dýrkunar Isisar
og galdratals heldur ekki síður vegna þess að
einn alversti kvenskúrkur sögunnar var ekki
einungis „ráðrík, heimskuleg, vergjörn, drykk-
felld, þrætugjörn, þrjósk, ágjörn, nísk, svikul og
siðspillt!“ heldur fyrirleit hún einnig hina heil-
ögu guði, hæddist að þeim og samkvæmt
kirkjufeðrum og þýðingu Roberts Graves var
hún höll undir „fjarstæðukennda og guðlastandi
trú á einn guð,“ en í þýðingu Bjarka tók hún
„upp skurðgoðadýrkun í staðinn fyrir trú feðra
sinna.“ Ég segi nú bara: Bitti nú! eins og víða
má sjá í þýðingu Bjarka þegar tjáð eru undur og
stórmerki.
Þrátt fyrir slíka og þvílíka ónákvæmni hafði
ég stórgaman af lestri bókarinnar. Hún er
klassískt bókmenntaverk rituð af mikilli stíl-
kunnáttu og fjörlega þýdd.
Stytta af óþekktum rómverskum öldungi frá Otricoli 75–80 f. Kr.
ASNASKAPUR
BÆKUR
S a g n a l i s t
Eftir Apuleius í íslenskri þýðingu Bjarka
Bjarnasonar. Bókaútgáfan Frá hvirfli til ilja.
2001 – 205 bls.
GULLASNINN
Skaft i Þ. Halldórsson
LJÓÐABÓKIN „Ást og frelsi“, eftir Sölva
Sigurðarson, er nokkuð óvenjuleg í útliti og
frágangi. Töluvert hefur verið lagt í útgáfuna,
sem höfundur sér um sjálfur, því öll eintök
upplagsins eru handgerð og kápurnar eru þar
að auki handmálaðar. Þessi litla bók, sem ein-
ungis kom út í 80 tölusettum eintökum, hefur
því yfir sér afar persónulegan blæ, sem óneit-
anlega gefur lesandanum sérstaka tilfinningu
fyrir ljóðunum og þeirri alúð sem í þau hefur
verið lögð.
Flest ljóðanna í bókinni tengjast að nokkru
leyti hvað efnistökin varðar. Tónninn er settur
í „Fyrsta ljóðinu“, sem eins og nafnið bendir til
birtist fremst í bókinni:
Á akri drauma minna
vex aðeins eitt blómstur.
Að undanskildum fáeinum ljóðum hverfast
þau sem á eftir koma um ástina og/eða ein-
manaleikann, og sem dæmi um slík ljóð má
nefna „Ástarkvæði“, „Þú blóm í Ballarhafi“ og
„Ást og frelsi“. Þessi ljóð, en bókin dregur nafn
sitt af því síðastnefnda, eru falleg og einlæg
ástarljóð þar sem ljóðmælandinn talar til ein-
hvers sem vissulega gæti verið þetta eina
blómstur á akri hans; tákn ástar, væntinga og
söknuðar, sem þrá hans, sæla og harmur teng-
ist á órjúfanlegan máta. Í þeim er víða að finna
hnitmiðað myndmál af hefðbundnum róman-
tískum toga, svo sem í „Þú blóm í Ballarhafi“:
Því hvað er auður, hallir, heimsins ljómi
og hringaraf,
ef líf manns allt er bundið einu blómi
við Ballarhaf?
– en jafnframt nýstárlegra og ferskara
myndmál, svo sem eins og í „Ást og frelsi“ sem
ber með sér tvíræðnar og glettnislegar vísanir
í samskiptamáta farsímakynslóða nútímans:
ó við elskendur geimþjóða
örtungla brenna þau himintákn
sem tengja okkur
fljúgandi engla
á framtíðarhimni stjarna
í þráðlausri eilífð
elskumst
og veljum frelsi
Tálsýnir veraldlegs vafsturs, hverfulleiki
lífsins og tilgangslaus leit að merkingu mann-
lífsins eru einnig rannsóknarefni í ljóðum þess-
arar bókar, þótt ljóðmælandinn sé þess vel
meðvitandi að ekki er að vænta lausnar í þeirri
umfjöllun, sem fylgt hefur manninum allt frá
því að honum gafst fyrst ráðrúm til að velta
andlegum veruleika fyrir sér.
Sum ljóðanna í bókinni eru nokkuð drama-
tísk og á stundum er eins og þau missi flugið
vegna þess hve kunnuglega þau hljóma. Þann-
ig er t.d. með ljóðið „Ferðalag“, sem þrátt fyrir
að vera haglega sett saman missir marks
vegna þess að líkingarnar og myndmálið er af
þeim toga að engu er líkara en lesandinn hafi
séð það oft áður í líku samhengi.
Ef til vill er það helsti ágalli þessarar mjög
svo persónulegu bókar, að í ljóðunum, sem eru
sett saman af lipurð, skortir nokkuð á frum-
leika í myndmáli og úrvinnslu. Í bókinni sem
heild ríkir þó athyglisvert innsæi og næm til-
finning fyrir mannlegu hlutskipti, sem í þeim
fallega búningi sem henni hefur verið búinn
gerir hana að ánægjulegri en átakalausri lesn-
ingu.
Í ÞRÁÐLAUSRI EILÍFÐ
BÆKUR
L j ó ð a b ó k
Eftir Sölva Sigurðarson.
Gefin út af höfundi. Reykjavík 2000. 32 bls.
ÁST OG FRELSI
MYNDLIST
Árbæjarsafn: Saga Reykjavíkur – frá
býli til borgar. Til 31.8.
Árnastofnun: Handritasýning opin
11–16 mánudaga–laugardaga. Til 25.8.
Byggðasafn Hafnarfjarðar: Blóðug
vígaferli og götulíf víkinganna í York.
Til 1. okt.
Galleri@hlemmur.is: Guðný Rósa
Ingimarsdóttir. Til 12.8.
Gallerí Reykjavík: Marijo Murillo. Til
7.8.
Gerðarsafn: Gerður Helgadóttir. Til
12.8.
Gerðuberg: Ljósmyndasýning grunn-
skólanema. Til 17.8.
Hafnarborg: Skotskífur. Hans Malm-
berg ljósmyndari. Til 6.8.
Hallgrímskirkja: Valgarður Gunnars-
son. Til 31.8.
i8, Klapparstíg 33: Max Cole og
Thomas Ruppel. Max Cole. Til 15.8.
Íslensk grafík: Ólöf Björk Bragadótt-
ir. Til 12.8.
Listasafn Akureyrar: Per Kirkeby.
Hekla Dögg Jónsdóttir. Til 16.9.
Listasafn ASÍ: List frá liðinni öld. Til
12.8.
Listasafn Einars Jónssonar: Opið alla
daga, nema mánudaga, kl. 14–17.
Listasafn Íslands: Andspænis nátt-
úrunni. Til 2.9.
Listasafn Reykjavíkur – Ásmundar-
safn: Svipir lands og sagna. Til 10.2.
Listasafn Reykjavíkur – Hafnarhús:
Yfirlitssýning á verkum Errós. Til 6.1.
Listasafn Rvíkur – Kjarvalsstaðir:
Flogið yfir Heklu. Miðrými: Gretar
Reynisson. Til 19.8. Austursalur: Jó-
hannes S. Kjarval. Til 31.5.
Listasafn Sigurjóns Ólafssonar: Úrval
verka Sigurjóns Ólafssonar. Til 30.9.
Listasetrið Kirkjuhvoli Akranesi:
Guðjón Þ. Kristjánsson og Björgvin
Guðjónsson. Til 12.8.
Ljósaklif, Hafnarfirði: Paul-Armand
Gette. Til 6.8.
Norræna húsið: Norrænir hlutir. Til
12.8.
Safn Ásgríms Jónssonar: Þjóðsagna-
myndir Ásgríms. Til 1.9.
Sjóminjasafn Íslands: Grænlenskur
tréskurður. Til 31. des.
Þjóðarbókhlaða: Magnea Ásmunds-
dóttir. Til 1.9.
Þjóðmenningarhúsið: Landafundir og
ragnarök. – Skjöl frá Þjóðfundinum.
Til 15. okt.
Upplýsingamiðstöð myndlistar:
www.umm.is undir Fréttir.
TÓNLIST
Laugardagur
Hallgrímskirkja: Helgi Hrafn Jónsson
og Hörður Áskelsson. Kl. 12.
Skálholtskirkja: Henry Purcell. Jaap
Schröder, Svava Bernharðsdóttir, Sig-
urður Halldórsson, Kee de Wijskl. Kl.
15 og kl. 21. Johann Sebastian Bach.
Helga Ingólfsdóttir og Elín Guð-
mundsdóttir. Kl. 17.
Reykjahlíðarkirkja:
Jazzkvartett Andrésar Þórs Gunn-
laugssonar. Kl. 21.
Sunnudagur
Akureyrarkirkja: Manuela Wiesler.
Kl. 17.
Hallgrímskirkja: Helgi Hrafn Jónsson
og Hörður Áskelsson. Kl. 20.
Skálholtskirkja: Henry Purcell. Sjá
laugard. Kl. 15. Steingrímur Þórhalls-
son organisti. Kl. 16.40.
Mánudagur
Skálholtskirkja: Johann Sebastian
Bach. Sjá laugardag. Kl. 15.
Þriðjudagur
Listasafn Sigurjóns Ólafssonar: Berg-
lind María Tómasdóttir og Arne Jørg-
en Fæø. Kl. 20.30.
Fimmtudagur
Hallgrímskirkja: Einar Jóhannesson
og Pavel Manacek. Kl. 12.
LEIKLIST
Borgarleikhúsið: Wake me up, 9.8.
Nýlistasafnið: Heimildaleikurinn
Venjulega kona, 9.8., 10.8.
Iðnó:
Light Nights (flutt á ensku), 5.8, 6.8.
Upplýsingar um listviðburði sem ósk-
að er eftir að birtar verði í þessum
dálki verða að hafa borist bréflega eða
í tölvupósti fyrir kl. 16 á miðvikudög-
um merktar: Morgunblaðið, menning/
listir, Kringlunni 1, 103 Rvík.
Myndsendir: 569 1222.
Netfang: menning@mbl.is.
MENNING
LISTIR
N Æ S T U V I K U
Fríða Björk Ingvarsdótt ir