Lesbók Morgunblaðsins - 04.08.2001, Blaðsíða 5

Lesbók Morgunblaðsins - 04.08.2001, Blaðsíða 5
þekkst, en á hinn bóginn er ekki mögulegt að halda einhverri ákveðinni stefnu eins og ástandið er. Mér virðist að engar listastefn- ur eða hugmyndahreyfingar hafi þrifist eftir að sjöunda áratugnum lauk. Poppið, naum- hyggjan og hugmyndalistin ríktu þá en síðan hafa engir meginstraumar legið um listheim- inn. Við höfum haft allt og ekkert, en enga meginstrauma. Allt í þeim skilningi að það er allt leyfilegt. Ekkert í þeim skilningi að það er engin hugmyndafræði, engar stefnu- yfirlýsingar. Ég ræddi nýlega við einn af útgefendum bandaríska listatímaritsins Art Forum en ég sit í ritnefnd þess. Hann spurði mig álits á ritstjórnarstefnu blaðsins. Ég sagði honum að hún væri eins og hún ætti að vera hjá blaði sem fjallar um listir í dag. Art Forum væri ekki eins framsækið og áberandi og það hefði verið á sjöunda áratugnum þegar það tók skapandi þátt í fræðilegri umræðu og átti stóran þátt í að móta samtímalist en það væri heldur ekki mögulegt að halda úti slíkri ritstjórnarstefnu nú.“ Póstmódernismi stíll en ekki ástand Þetta ástand fjölhyggju þar sem meginlín- ur hafa máðst burt hafa sumir kennt við póstmódernisma. Danto vill frekar kenna ástandið við endalok sögunnar, það sem kemur eftir að sögulegri eða hugmyndasögu- legri þróun lýkur og ekki er hægt að sjá fram á að geta útskýrt ríkjandi ástand eða hvert stefnir. „Það voru þeir tímar að við töldum okkur geta náð utan um sögulega strauma í sam- tíma okkar en nú virðist ríkja alger ring- ulreið. Ég lít á póstmódernisma sem ákveð- inn stíl sem kom fyrst fram í arkitektúr en svo einnig í hugvísindum og listum. Afbygg- ingin er hugmyndafræðileg undirstaða hans og einkennist af efasemdum um sannleiks- hugtakið og afstæðishyggju. Þessi hugsun- arháttur hefur orðið ákaflega áhrifamikill á undanförnum áratugum. Póstmódernistar líta til dæmis á vísindin sem aðeins eina leið til þess að lýsa heiminum en ekki endilega þá réttu. Þeir sjá pólitískt og félagslegt vald í öllum samskiptum manna. Þeir vilja fletta ofan af hvers konar hugmyndum og valdi sem hefur orðið viðtekið, sem hefur fest sig í sessi. Ég lít á þetta sem eina ákveðna leið til þess að glíma við samtímann, fjölhyggjuna sem ríkir eftir að sögunni lauk. Póstmódern- ismi er því hugsunarháttur eða stíll en ekki ástandið eins og það er í heild sinni.“ Eins og áður sagði er Danto einn þeirra sem hefur reynt að brúa bilið milli bresk- bandarískrar rökgreiningarheimspeki og meginlandsheimspeki sem póstmódernismi telst til. Hann segir að þarna á milli ríki stöð- ug togstreita. „Heimspeki er síðasta vígi sannleikans, að minnsta kosti meðal hugvísinda. Hún hefur staðið gegn póstmódernismanum, kannski sjálfri sér til tjóns. Bandarísk rökgreining- arheimspeki hefur aldrei tekið í sátt fræði- menn á borð við franska heimspekinginn og afbyggingarsinnann Jacques Derrida eða landa hans Jean-François Lyotard og Jean Baudrillard. En þótt rökgreiningarheimspek- ingar hafi sett sig á háan hest gagnvart póst- módernistum hafa þeir hvorki komist lönd né strönd í eigin fræðum á undanförnum árum.“ Það ríkir því eins konar pattstaða í heim- speki samtímans og Danto hlær við: „Já, þetta eru skondnir tímar. Í heimspeki er samt sem áður enn að finna ákveðna virð- ingu fyrir rökum, skýrleika og réttu og röngu. Sjálfur trúi ég því að það sé hægt að hafa rétt fyrir sér um einhvern hlut, alveg eins og það er hægt að vaða í villu og svíma. Ég tel til að mynda að greining mín, ef svo frómt má að orði kveða, á samtímalist og heimspeki í dag sé rétt. Hún er ekki bara út- legging mín, heldur tel ég hana sanna. Að mínu mati hefur hún verið staðfest. Það er ekki beinlínis póstmódernísk afstaða að halda þessu fram. Það er háheimspekileg afstaða.“ Spennandi tímar fyrir listgagnrýnendur Danto fékkst jöfnum höndum við önnur hefðbundin umfjöllunarefni heimspeki en listina allt fram á níunda áratuginn er hann tók að skrifa listgagnrýni fyrir bandaríska tímaritið The Nation. Síðan hefur hann ein- beitt sér að umfjöllun um samtímalist en það þýðir þó ekki að hann sé hættur að fást við heimspeki. „Ég hef ekki sagt skilið við heimspekilegan uppruna minn þótt ég hafi snúið mér að list- gagnrýni. Ég bjóst reyndar aldrei við því að ég yrði gagnrýnandi. Það kom til fyrir hreina heppni árið 1984 er ég skrifaði fyrstu grein- ina mína fyrir The Nation. Ég varð strax hug- fanginn af þessu formi og því að glíma við samtímalist í deiglunni. Og þetta eru líka svo spennandi tímar fyrir listgagnrýnendur. Það er ekki hægt að skrifa gagnrýni með sama hætti nú og á sjöunda áratugnum. Það er ekki hægt að halda því fram í gagnrýni nú að eitthvert verk sé ekki list. Maður verður að gangast við fjölhyggjunni. Þetta er allt list sem verið er að sýna en spurningin er hvern- ig, á hvaða hátt tiltekið verk er list. Það er umfjöllunarefni gagnrýni minnar. Það má því segja að ég sé að hagnýta heimspeki- legar kenningar mínar um endalok listarinn- ar í skrifum mínum fyrir The Nation.“ Danto kímir þegar hann segist raunar telja það hollt fyrir listheiminn að það sé maður eins og hann að skrifa gagnrýni. „Ég fylgi engum kennisetningum um það hvert listin á að stefna en ég er að vinna út frá ákveðinni heimspekilegri sýn. Ég reyni að líta verkin hlutlausum augum og ná utan um hugsunina sem þau vilja tjá. Ég stend ekki og bendi. Við erum stödd í lokakafla ævintýrisins: Köttur úti í mýri setti upp á sig stýri, úti er ævintýri.“ Góð list og vond en ekki rétttrúnaður En getur listgagnrýnandi ekki bent á hvað er góð list og hvað vond þótt hann geti ekki lengur bent í höfuðáttirnar og vísað veginn í hugmyndafræðilegum eða fagurfræðilegum skilningi? Danto segir engan vafa leika á því. „Að þessu leyti er ástandið þó líka öðruvísi nú en það var á sjöunda áratugnum, einkum í New York þar sem allir voru að leita að hinu fullkomna formi listarinnar. Hvaðeina sem ekki samræmdist hugmyndum speking- anna um fullkomið form fékk hárin til að rísa á höfðum þeirra, það lá við galdrabrennum á Union Square. Rétttrúnaður af þessu tagi þekkist ekki lengur. Við gerum vissulega enn greinarmun á góðri list og vondri – og þá aðeins á forsendum tiltekins verks en ekki einhverrar kennisetningar – en það er allt gjaldgengt í þeim skilningi að það er allt list sem menn vilja kalla því nafni. Að mínu mati verður að vera hægt að gera þennan greinarmun á góðri list og vondri. Og í því liggur munurinn á gagnrýni minni og póst- módernista en meðal þeirra hefur hugmynd- in um gæði enga merkingu.“ Pólitísk afstaða enn möguleg Danto telur að hugmyndin um að listin eigi að hafa samfélagslegt hlutverk eða sið- ferðilegan boðskap sé einnig gjaldgeng enn í dag, þótt margir vilji halda fram hinu gagn- stæða. „Ég held að þessi hugmynd um samfélags- legt hlutverk listarinnar hafi ekki farið úr tísku. Ég tel til að mynda Erró ágætt dæmi um listamann sem lítur svo á að hann hafi ákveðnu hlutverki að gegna í samfélaginu. Verk hans hafa sterka vísun í samtímapóli- tík. Á sjöunda áratugnum voru uppi mun há- leitari hugmyndir um hlutverk listamanns- ins, hann átti ekki að fást við pólitík heldur leita hins hreina og sanna í listinni. Á átt- undaáratugnum varð hugmyndin um sam- félagslegt hlutverk meira áberandi, senni- lega vegna áhrifa frá femínismanum sem innleiddi pólitískari hugsun í listina. Með aukinni fjölhyggju á síðari hluta áttunda áratugarins virtist líka skorta á gagnrýnin og pólitísk viðhorf. Listheimurinn varð að vera móttækilegur fyrir þeim, að margra mati, og það var þrýst á um það um leið og aðrir streittust á móti. Þetta hefur ekki breyst mikið, möguleikinn á að taka pólitíska eða samfélagslega afstöðu er enn til staðar.“ Enn að læra Danto skrifar enn gagnrýni í The Nation. Nýjasta bókin hans, Guðsmóðir framtíðar- innar: Ritgerðir úr listheimi fjölhyggjunnar (The Madonna of the Future: Essays in a Pluralistic Art World, 2000), geymir gagn- rýni sem birtist í tímaritinu á árunum 1993 til 1999, en flestar bækur hans síðustu ár hafa verið greinasöfn af þessu tagi. Hann fæst og enn við heimspeki. Hann segist óhræddur við að halda því fram að hann hafi verið þó nokkuð framsækinn heim- spekingur á sjöunda áratugnum en hann sé það kannski ekki lengur, að minnsta kosti ekki í sama mæli enda sé hann nokkrum ár- um eldri eins og gengur. Hann líti þó eigi að síður enn á sig sem heimspeking. Hann hefur ekki kennt við Columbia-há- skólann síðustu ár en segist mjög ánægður með að nýlega hrinti skólinn af stað netverk- efni þar sem næstum fjörutíu ára gamall fyr- irlestur hans um listheiminn er notaður sem umræðugrundvöllur á námskeiði um list og hugmyndafræði sjöunda áratugarins. „Mér þykir þetta mjög áhugavert enda skil ég sjálfur ekki enn hvað gerðist ná- kvæmlega á sjöunda áratugnum. Það var tekið viðtal við mig um fyrirlesturinn fyrir þennan kennsluvef sem varð til þess að ég fór að hugsa um hann og þennan tíma aftur. Ég er því enn að reyna að skilja hvað gerð- ist.“ „Ég fylgi engum kennisetningum um það hvert listin á að stefna en ég er að vinna út frá ákveðinni heimspekilegri sýn. Ég reyni að líta verkin hlutlausum augum og ná utan um hugsunina sem þau vilja tjá. Ég stend ekki og bendi. Við erum stödd í lokakafla ævintýrisins: Köttur úti í mýri setti upp á sig stýri, úti er ævintýri.“ LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 4. ÁGÚST 2001 5 trhe@mbl.is

x

Lesbók Morgunblaðsins

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.