Lesbók Morgunblaðsins - 19.01.2002, Síða 15

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 19. JANÚAR 2002 15
MYNDLIST
Árnastofnun: Handritasýning opin
þri.–fös. 14–16. Tekið á móti nemenda-
hópum samkv. samkomulagi.
www.am.hi.is. Til 15.5.
Gallerí Fold, Rauðarárstíg: Inger Hel-
ene Bóasson, Hringur Jóhannesson og
Magnús Óskar Magnússon. Til 20.1.
Gallerí Skuggi: Ljósmyndasýning
Orra Jónssonar. Klefinn: Ragna Her-
mannsdóttir. Til 3.2.
Gallerí Sævars Karls: Helga Kristrún
Hjálmarsdóttir. Til 24.2.
Gerðarsafn: Leirlistarfélag Íslands.
Til 3.2.
Gerðuberg: Þýskar tískuljósmyndir,
1945–1995. Til 17.2.
Hafnarborg: Inge Jensen. Ásgeir
Long. Til 11.2.
Hallgrímskirkja: Þórður Hall. Til 20.2.
Hönnunarsafn Íslands, Garðatorgi:
Stólar Péturs – stólahönnun í 40 ár. Til
29.1.
i8, Klapparstíg 33: Helena Hietanen.
Til 2.3.
Listasafn Akureyrar: Íslensk myndlist
1965–2000. Til 24.2.
Listasafn ASÍ: Stólar Péturs – stóla-
hönnun í 40 ár. Til 12.2.
Listasafn Einars Jónssonar: Opið alla
daga, nema mánudaga, kl. 14–17.
Listasafn Rvíkur – Ásmundarsafn:
Svipir lands og sagna. Til 10.2.
Listasafn Rvíkur – Hafnarhús: Bernd
Koberling. Til 3.3. Guðmundur R. Lúð-
víksson, veðurteikningar. Til 20.1.
Listasafn Rvíkur – Kjarvalsstaðir:
Myndir úr Kjarvalssafni. Til 31.5.
Listhús Ófeigs, Skólavörðustíg: Hús-
taka Meistara Jakobs. Til 31.1.
Norræna húsið: Veflistarkonan Ann-
ette Holdensen. Til 17.2.
Slunkaríki, Ísafirði: Þorbjörg Þor-
valdsdóttir. Til 27.1.
Vídalínskirkja, Garðabæ: Fimm
myndlistarmenn. Til 21.1.
Þjóðarbókhlaða: Bækur og myndir 35
erlendra höfunda. Til 17.2. Eygló
Harðardóttir. Til 9.2.
Þjóðmenningarhúsið: Landafundir og
ragnarök.
Upplýsingamiðstöð myndlistar:
www.umm.is undir Fréttir.
TÓNLIST
Laugardagur
Langholtskirkja: Tónleikar í Lista-
fléttu. Kl. 17.
Salurinn: Kínverskir kammertón-
leikar. Kl. 17.
Sunnudagur
Bústaðakirkja: Kammermúsíkklúbb-
urinn. Blásarakvintett Reykjavíkur,
Sigrún Eðvaldsdóttir, fiðla, Vovka
Ashkenazy, píanó. Kl. 20.
Ýmir við Skógarhlíð: Sunnudags-mat-
inée – Sigrún Hjálmtýsdóttir og Gerrit
Schuil. Kl. 16.
Mánudagur
Fjölbrautaskólinn í Garðabæ: Vladim-
ir Ashkenazy og Kammersveit Reykja-
víkur. Kl. 20.
Hjallakirkja, Kópavogi: Myrkir mús-
íkdagar. Hljómeyki. Kl. 20.
Þriðjudagur
Salurinn, Kópavogi: Ashkenazy og
Kammersveit Reykjavíkur. Kl. 20.
Fimmtudagur
Háskólabíó: Sinfóníuhljómsveit Ís-
lands. Einsöngvari: Gleb Nikolskíj.
Karlakórinn Fóstbræður. Hljómsveit-
arstjóri: Jerzy Maksymiuk. Kl. 19:30.
Föstudagur
Salurinn, Kópavogi: Þúsundþjalakvöld
– þjóðlög á þorra. Kl. 21.
LEIKLIST
Þjóðleikhúsið: Cyrano, fös. Syngjandi í
rigningunni, lau. Með fulla vasa af
grjóti, sun., fös. Hver er hræddur við
Virginíu Woolf? sun., fös. Karíus og
Baktus, sun.
Borgarleikhúsið: Fjandmaður fólks-
ins, sun. Blíðfinnur, sun. Með lífið í lúk-
unum, lau. Fyrst er að fæðast, fim., fös.
Jón Gnarr, lau., frums. Píkusögur, lau.
Íslenska óperan: Leikur á borði, lau.,
fös.
Leikfélag Akureyrar: Slava eftir Tony
Kushner, frums. fös.
Upplýsingar um listviðburði sem óskað
er eftir að birtar verði í þessum dálki
verða að hafa borist bréflega eða í
tölvupósti fyrir kl. 16 á miðvikudögum
merktar: Morgunblaðið, menning/list-
ir, Kringlunni 1, 103 Rvík. Myndsendir:
569 1222. Netfang: menning@mbl.is.
MENNING
LISTIR
N Æ S T U V I K U
varð seinna fyrir lukkunnar tilviljun nábúi Ove
Brusendorff rithöfundar, eins af vinum hans.
Áhuginn var stundum meiri en fyrirhyggjan
eins og þegar listspíran hjólaði til Hollands og
þaðan til Parísar 1930, en það endaði ekki betur
en svo að móðir hans varð að senda honum far-
miða heim. Brusendorff umgekkst fleiri málara
og rithöfunda tímanna þar á meðal Søren Hjort
Nielsen, Hans Schervig, Jens August Schade og
Otto Gelsted, og gegnum þá vígðist Brockdorff
inn í hugarheim vinstrisinnaðra listamanna. Til
frásagnar að hinar þröngu vistarverur sem
hann varð lengi að láta sér nægja svo og spar-
legi kostur náði inn í danskar bókmenntir. Að-
alfæðan á tímabili bygggrautur með einni gul-
rót, epli og rúsína. Þótti þó kostulegast þegar
hann flutti inn í svo litla kompu að hann varð að
opna dyrnar fram á gang þegar harmoniku-
beddinn skyldi dreginn sundur við náttmál, svaf
svo með lappirnar út um dyrnar!
En að því kom að hópur ónefndra listamanna
aumkaðist yfir hinn áhugasama en fátæka lista-
mann og lagði saman í púkk að frumkvæði Ax-
els Bentzons. Afraksturinn 50 krónur, sem var
drjúgur peningur í þá daga og mikil uppörvun,
markaði endalok versta hungursins og fleiri
bætiefni í grautinn. En sjálfur sagði Brockdorff
að ástandið hefði haft stórum meiri áhrif á aðra
en sjálfan sig, þar sem hann var fullkomlega
upptekinn af fyrsta stóra takmarki sínu, sem
var komast í gegnum nálarauga dómnefndar
haustsýningarinnar 1930, allt annað skipti hann
harla litlu máli. Það gekk eftir, fimm myndir
hlutu náðina og vöktu athygli fyrir miklar nátt-
úrugáfur. Gagnrýnendur kváðu upp þann úr-
skurð að Brockdorff væri fæddur málari með
mjúka ljóðræna og þróaða kennd fyrir litum.
Nú lá vegurinn upp hæðina og hagur hins unga
manns tók að vænkast.
Brockdorff var viðloðandi grafíska skólann á
listakademíunni frá 1931–4, einnig 1939–41 og
–43, þar voru meðal félaga hans þeir Karl Bovin,
Kaj Eistrup og Alfred Simonsen og með nokkr-
um öðrum stofnuðu þeir listhópinn Corner.
Nafnið einfaldlega dregið af verslunarhúsnæð-
inu þar sem hópurinn hélt fyrstu sýninguna,
horninu á Studiestræde og Vester Voldgade.
Það er ekki einungis að listhópurinn hafi sýnt
reglulega alla tíð síðan og fagni 70 ára afmæli
sínu á þessu ári, heldur hefur hann verið í mikl-
um ham á síðustu árum. Gengi Corner hið
mesta allra listhópa í Danmörku og vegur hans
jafnvel meiri en Grønningen, sem annars hafði
um langt árabil borið ægishjálm yfir aðra. En
þannig hefur það verið og á víst að vera, á
skiptast skin og skúrir, uppgangur fylgir tíma-
bundnum lægðum vis a vis eins og það heitir,
meginmáli skiptir að halda hópinn þótt stormar
næði og stórsjóir rísi.
Fjöldinn allur af framsæknustu listamönnum
Danmerkur hefur komið við sögu Corner og
reglan hefur verið að bjóða erlendum listabóg-
um að taka þátt í hinum árvissu sýningum. Hér
gegndi Brockdorff sem alla tíð var í forystusveit
miklu hlutverki. Corner var últralýðræðislegur
listhópur sem hafði enga afmarkaða stefnuskrá
og engan formann, en hefði svo verið er mál
manna að Brockdorff hefði helst komið til
greina og án efa setið lengi í þeim stól. Á Par-
ísarárum sínum 1946–51 var hann sem fyrr
ófeiminn að banka upp á hjá nafnkenndum lista-
mönnum. Þannig átti hann heiðurinn af að bjóða
þeim Eduoard Pignon og Jean-Michel Atlan að
vera gestir Corner 1947, sem þáðu það báðir!
Var líkast til upphafið að straumi franskra lista-
manna til Kaupmannahafnar næstu árin. For-
sagan var þó að Brochdorff gerði sér ferð til
Berlínar og München þar sem hann kynntist
listrýninum Michael Ragon, sem einnig var þar
á ferð og sá aðstoðaði hann við að ná sambandi
við stjörnur Parísarskólans. Við mig sagði hann
eitt sinn; að þessi ferð hefði verið mjög örlaga-
rík fyrir sig og gert sig að kommúnista, borg-
irnar í rúst og neyðin óskapleg og hann fór að
trúa því að sósíalisminn væri eina lausnin.
Árin í París voru í senn merkileg og afdrifarík
fyrir Brockdorff sem á tímabili var samtíða
þeim Mortensen og Jacobsen í danska lista-
mannahúsinu í Suresnes. Þeir voru allir fljótir
að blanda sér í orðræðuna um samtímalistir, en
á þessum árum var hún mjög frjó og alhliða.
Brochdorff tók bæði þátt í sýningum Haustsal-
arins (Salon d’ Automne) og Sal hinna óháðu
(Salon des Indépendants) og vakti nokkra eft-
irtekt á hinum síðarnefnda. Sjálfsmynd eftir
hann birtist þannig í tímaritinu Art, sem titlaði
höfundinn „un Danois d’ énorme talent“ (Dan-
ann með miklu hæfileikana).
En er fram liðu stundir deildust menn í fylk-
ingar og geira með andstæð sjónarmið og upp-
hófst eins konar kalt stríð. Þeir sem dýrkuðu
óhlutlægt form töldu abstraktið vera frelsið og
hið eina rétta, en því var Brockdorf ósamþykk-
ur, í grundvallaratriðum gengju báðir út frá því
sama. En hann gat einfaldlega ekki samþykkt
að mögulegt væri að ryðja fígúrunni út af borð-
inu með tilbúnum kennisetningum. Áhrifin af
hörmungunum sem hann varð vitni að í Þýska-
landi og hið pólitíska andrúm tímanna gerði að
verkum að hann hneigðist til sósíalraunsæis og
baráttu fyrir nýjum heimi. Þetta var mjög í
anda áróðursstílsins úr austurblokkinni, en í
raun byggði Brockdorff myndir sínar á strangri
myndskipan í anda klassískrar hefðar. Hafði
löngum setið á Louvre og eftirgert meistara for-
tíðar Rubens, David, nemendur Giotto o.s.frv.
Er hann sýndi þessar myndir fyrst á Corner
voru viðbrögðin hörð og óvægin jafn framandi
og þessi myndheimur var mönnum í vestrinu og
fæstir vildu tengja við myndlist. Brockdorff hélt
þó sínu striki óhikað þótt tímabilið stæði stutt
og hann söðlaði yfi í ljóðrænar hvunndags-
myndir upp úr 1956, félögum hans og listrýnum
til mikils léttis.
Það er einmitt þetta tímabil sem var á dag-
skrá í Catrinesminde Teglsværksmuseum í
Broager 24. ágúst til 28. október 2001. Og áfram
í Verkamannasafninu í Kaupmannahöfn 15.
nóvember til 24. febrúar 2002.
Vek athygli á því hér en útlista það ekki nán-
ar í þessu skrifi rýmisins vegna, en geri mér
ljóst að hvernig sem menn líta á hlutina er það
einstætt í norrænni listasögu og hér var lista-
maðurinn langt á undan hinu pólitíska sósíal-
raunsæi sem einkum var sýnilegt í Svíþjóð ára-
tug seinna, mikið iðkað í Danmörku og
vinstrisinnaðir listrýnar héltu eitilhart fram.
Hins vegar hefur Brochdorff alltaf haldið sínu
striki og málað eins og honum þóknaðist, þannig
var hann frjáls og óháður að mála hvunndags-
rausæi þegar það seinna og óforvarandis komst
í tísku. Hitt má efast um að Verkamannasafnið
sé rétti ramminn utan um sýninguna ásamt
upprifjun á pólitískri fortíð og mikil spurning
hvort hún nyti sín ekki betur í listsögulegu sam-
hengi, stærri og veglegri umgjörð. Ekki mögu-
legt að strika með öllu yfir þetta tímabil í list-
sögunni, ekki síst í ljósi þess hve opinn og vel
menntaður listamaður var á ferð, sem einungis
hélt einarðlega fram sínum skoðunum um vett-
vang og tilgang listarinnar. Var af þeim háaðli
danskrar listar sem alltaf var með græjurnar í
vösunum og síteiknandi, gerði hlutina af innri
þörf en ekki til að þóknast markaðinum.
Brockdorff var öðru fremur húmanisti er
vildi mannkyninu vel, skoðanir hans ekki rétt-
rúnaður hins fylgispaka og hann var síst af öllu
maður öfga og yfirlætis. Hann lokaði ekki að sér
dyrunum, þvert á móti var hann galopinn og
umburðarlyndur um skoðanir annarra. Fyrsta
blaðið sem hann opnaði við morgunverðarborð-
ið var þannig Berlingurinn, er hann las af
óskiptri athygli, sem hefði jafngilt því að Morg-
unblaðið hefði á þessum tímum verið uppáhald
íslenzkra róttæklinga! Þegar ég undraðist,
sagði hann, Bragi minn, þetta er skilvirkasta
fréttablaðið og ég er að lesa innlendar og er-
lendar fréttir, ekki pólitík! Það væri efni í aðra
grein að segja frá hinum mörgu heimsóknum
mínum, félaga minna, konu og barna í húsið að
Femvejen 2 í Charlottenlund, þar sem við sát-
um dýrlegar veislur, ljúfmeti undir tönn á borð-
um, hart og mjúkt, bygggrauturinn góði langt
langt fjarri. Gæti sagt margar sögur af þessum
lífsglaða manni, óborganlega húmorista og fróð-
leiksbrunni um danska fortíð. Søren Hjort Niel-
sen náði að koma til Íslands og skoða sig vel um
og var sæll af. Því náði Brockdorff aldrei, en í
síðustu heimsókn okkar Tryggva Ólafssonar til
hans átti hann fáar óskir heitari, vildi koma og
mála íslenzkan vettvang og landslag. Hann var
þá aldinn að árum og mjög af honum dregið,
sögðumst þó gera allt sem í valdi okkar stæði til
að úr því gæti orðið, hann þyrfti engar áhyggjur
að hafa af gistingu og vinnustofa mín stæði hon-
um opin til athafna, en þá átti hann skammt eft-
ir. Victor Brockdorff var ekki einungis vinur
minn, heldur einnig Íslandsvinur, fyrir kom er
ég hafði ekki átt erindi til Kaupmannahafnar
lengi, að hann hringdi til Tryggva til að leita
frétta, sagði sig vera farið að lengja eftir að hitta
Íslending og bauð honum í sinn rann með föru-
neyti.
Victor Brockdorff rissar í danska stálverkinu árið 1954.
Teikning af myndhöggvaranum Robert Jacob-
sen, París 1947 eða ’48.
Frumgerð að stærra verki, Stokkhólmsávarpið, 1950, olía á léreft
93 x 73 sm. Hús byggingariðnaðarins.