Lesbók Morgunblaðsins - 09.02.2002, Blaðsíða 7

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 9. FEBRÚAR 2002 7
É
G VERÐ með fjórar seríur á
sýningunni,“ segir Guðmund-
ur þar sem hann er önnum
kafinn á vinnustofu sinni, ljós-
myndastofunni Ímynd, við að
mynda röð af spegilgljándi
myntum. „Fyrst má nefna
myndir af sjoppum sem ég
tók fyrir tólf, þrettán árum og lágu í salti
þetta lengi til að tryggja að engar þeirra
væru eins í dag. Þær eru í lit, meira en einn
metri á kant. Þá er ég með myndir úr röð
sem ég kalla Smálönd og byrjaði að taka
1999 þegar ég fékk sex mánaða starfslaun.
Ég er ekki búinn að ljúka því verkefni. Svo
er partur úr miðbæjardókúmentasjón frá ní-
unda áratugnum og loks litlar myndir sem
ég kalla bara Reykjavíkurblús; þær eru
teknar á handheldar myndavélar en hinar á
20 x 25 cm blaðfilmur.“
Guðmundur Ingólfsson hefur lengi verið
einn af þekktustu ljósmyndurum landsins.
Sýningar á verkum hans hafa verið settar
upp hér heima og erlendis og í þrjá áratugi
hefur hann verið mikilvirkur á sviði hvers
kyns atvinnuljósmyndunar. Guðmundur er
kunnur fyrir yfirgripsmikla þekkingu sína á
faginu, hvort sem um tæknileg atriði er að
ræða eða söguleg; ófáum spurningum hefur
hann getað svarað og veitt kollegum aðstoð
við aðkallandi vandamál. En það er ekki til
umræðu hér heldur vill hann koma á fram-
færi þakklæti til starfsfólks Ljósmyndasafns
Reykjavíkur; þar sé hæft fagfólk við störf.
„Þau buðu mér að sýna og gáfu mér
frjálsar hendur með myndefnið. Ég reyndi
að leita í skúffunum að einhverju þokkalega
bitastæðu og held mig við Reykjavík og ná-
grenni. Ég á heldur ekkert frá öðrum hlut-
um landsins nema hefðbundið landslag,
skyggnur eins og hinir eru líka að taka. En
þetta er einhvers konar yfirlit yfir það sem
ég hef verið að gera í Reykjavík, þótt ég
taki ekki inn myndir sem ég gerði upp úr
1970.
Frumhugsunin á bak við þessar myndir er
að reyna að skemmta sjálfum mér. 1983–84
fór ég að ljósmynda reglulega mér til
skemmtunar. Svo tengdist ég útgáfustarf-
semi hjá Torfusamtökunum og í tvö sumur
myndaði ég hvert einasta hús í Kvosinni.
Með tímanum hef ég svo fylgst með því
svæði gjörbreytast. Ég held að á þessum
níu myndum sem ég sýni úr Kvosarseríunni
sé ekkert óbreytt. Samt erum við bara að
tala um 15, 16 ár. Þetta gerist hratt. Eins er
það með sjoppurnar. Einungis ein þeirra er
óbreytt, Bláhornið, sem stendur á mörkum
Reykjavíkur og Kópavogs. Sú mynd er til-
vitnun í málverk Manets af stúlkunni við
barinn.“
Ein serían sýnir fólk og staði í miðborg-
inni, myndir teknar á göngu á handheldar
myndavélar. „Þær eru tilraun til að halda
við því sem ég lærði og hef aldrei getað not-
fært mér,“ segir Guðmundur. „Það hefur
enginn viljað kaupa svona myndir og ég er
alveg hissa á að einhver vilji sýna þær.“
Hann glottir.
En skyldi hann taka myndirnar með það í
huga að skrásetja heimildir?
„Nei nei, það eina sem ég hef skipulagt á
þann hátt er þegar ég myndaði húsin í
Kvosinni. Ef þú ætlar að taka heimilda-
myndir verðurðu að gera lista, tökuhandrit,
og fara eftir því. Ef maður hefur ekki skýra
hugmynd áður en farið er af stað verður
ekkert vit í því. Hefurðu séð listana hans
Roys Strykers? Þeir eru til fyrirmyndar.“
Stryker var umsjónarmaður svokallaðs
FSA-verkefnis í Bandaríkjunum á kreppu-
árunum en þá voru færir ljósmyndarar
sendir út um landsbyggðina til að mynda
ástandið hjá bændum og leiguliðum í
hreinni heimildaljósmyndun. Margir ljós-
myndanna tóku samt sem áður snjallar
sjálfstæðar myndir sem tengdust listum
Strykers lítið.
„En þeir þurftu samt að halda sig við
listana,“segir Guðmundur. „Þeir gerðu þetta
á persónulegan hátt en samt sem áður skipti
listinn þá rosalegu máli. Ég hef reynt að
koma svona listum inn á sagnfræðinga hér,
þeir koma oft til manns eftir á og segja:
Áttu mynd af þessu eða hinu? Enginn sagn-
fræðingur hér hefur búið til verulega fínan
óskalista eins og þyrfti að mynda svo margt
eftir. Maður skapar ekki heimildamyndir án
þess að vinna heimavinnuna fyrst.“
En þegar horft er á þessar myndir er um
leið horft aftur í tímann, þær eru heimildir.
„Já, kosturinn við ljósmyndina framyfir
allt annað er að það er ekki til svo ómerki-
leg mynd að hún verði ekki stórmerkileg
með aldrinum. Hún getur verið illa byggð,
ljót og ómerkileg tæknilega, en smám sam-
an hverfur það sem á henni er og ljós-
myndin er það sem lifir eftir. Svo er það
mjög teygjanlegur mælikvarði hversu góð
myndin er ljósmyndalega. Ég hef þannig
óstjórnlega gaman af því að skoða ljós-
myndir Sigfúsar Eymundssonar. Ég kynnt-
ist myndum hans vel því ég prentaði mikið
eftir glerplötum hans, sem eru varðveittar í
Þjóðminjasafninu, það eru engin ósköp til af
plötum eftir hann en það sem er til er alveg
ótrúlegt. Merkilegar upplýsingar og merki-
legar ljósmyndir. Maður getur setið og lesið
og lesið í þessar myndir.
Á áttunda áratugnum gerðum við Sig-
urgeir Sigurjónsson kollegi minn urmul af
litlum kópíum í sjálfboðavinnu fyrir Þjóð-
minjasafnið. Það var undirstaða fyrir stóra
Reykjavíkursýningu árið 1986 og aðrar
rannsóknir. Og þessar gömlu myndir eru
eins konar tímavél. Ömmur mínar unnu báð-
ar eftir 1900 hjá Thomsen kaupmanni við að
rúlla vindla sem voru þá framleiddir á Ís-
landi. Þær urðu vinkonur upp úr því og voru
ákaflega miklar bindindiskonur, bæði á
áfengi og tóbak. Thomsen fann upp frídag
verslunarmanna og hann lét taka hópmynd
af starfsfólkinu á þeim degi ár hvert. Ömm-
ur mínar eru á mörgum þessum myndum;
ég hef fundið þær við að stækka upp stórt
úr glerplötum Sigfúsar.“
Guðmundur, sem er fæddur 1946, segist
hafa haft mikinn áhuga á ljósmyndun allt
frá tíu, ellefu ára aldri. „Pabbi, Ingólfur
Guðmundsson, tók helling af myndum og
var mikill vinur Guðmundar Hannessonar
ljósmyndara, þeir höfðu verið saman í
Þýskalandi fyrir stríð. Ég held ég muni ná-
kvæmlega hvenær mig langaði til að taka
mynd í fyrsta skipti en þá var ég niðri í
Grímsstaðavör með Rúnari Gunnarssyni,
sem hefur alla tíð verið ljósmyndaáhuga-
maður og hefur gefið út ljósmyndabók; hann
var þar með plastmyndavél. Svo fann ég í
skrifborði pabba myndavél sem var aldrei
notuð, tók á hana eina spólu og Guðmundur
Hannesson prentaði hana alla fyrir mig. Því
miður er ég búinn að týna myndunum og
filmunni.
Svo smájókst áhuginn og þekkingin. Ég
byrjaði að læra ensku í öðrum bekk í gagn-
fræðaskóla og gerðist þá heimagangur á
ameríska bókasafninu. Þar var til svolítið af
ljósmyndabókum og tímaritin Popular
Photography og U.S. Camera. Svo var það
rakarastofan á Vesturgötu 48, hjá Trausta
Thorberg og Herði Þórarinssyni, en Hörður
er enn að klippa menn þar og sér ekki á
honum eftir fjörutíu ár. Þar var Leica-
klúbbur. Það voru Leica-myndavélar þar á
stofunni og meistari Óli K. lét klippa sig
þarna og var með silfurgljáandi Leicuna
sína um hálsinn meðan hann var klipptur.
M-3, silfurgljáandi. Ég man að hann sagði
að ég ætti að fá mér Rolleiflex.
Ég eignaðist svo Leicu fyrir síðasta sum-
arkaupið mitt í sveitinni. Ég hafði tvöþús-
undkall í kaup á mánuði og vélin kostaði
átta þúsund. Smygluð. Það er talað um hvað
þetta séu dýrar vélar í dag en hún hefur
sennilega verið miklu dýrari þá. Því miður á
ég hana ekki lengur, skipti henni fyrir M-4.
Í menntaskóla myndaði ég mikið það sem
var að gerast í skólanum, þá voru færri með
áhuga á ljósmyndun en núna, færri sem
höfðu efni á að kaupa svona tæki. Pabbi var
flugvélstjóri og þess vegna gat ég eignast
myndavélina.
Ég var einu sinni með verkfræðingi í
vinnu hjá Vitamálaskrifstofunni; hann tók af
mér Leicuna í tvo daga því hann var svo
viss um að ég gæti ekki átt hana heldur ætti
vitamálastjóri vélina. Hann var sneypulegur
þegar hann komst að hinu rétta og skilaði
henni tveimur dögum seinna.“
Guðmundur lærði ljósmyndun við Folk-
wang-hönnunarskólann í Essen í Þýska-
landi, hjá kennaranum og ljósmyndaranum
Otto Steinert sem var þá þegar orðinn eins
konar goðsögn. „Eftir stúdentspróf var ég
reyndar fyrst einn vetur í leiðinlegustu
stofnun í veröldinni, Háskóla Íslands,“ segir
Guðmundur. „Svo fór ég til Kaupmanna-
hafnar, reyndi að komast þar inn á ljós-
myndaatelíer en það var skollin á kreppa í
Skandinavíu og ekkert hægt að fá að gera.
En ég hafði lengi vitað af skóla Ottos Stein-
erts í Essen. Ég fylgdist með dönsku tíma-
riti, Fotomagazin, sem var prentað í Münch-
en og meirihluti efnisins var þýskur; þar
voru oft greinar um Steinert og nemendur
hans. Svo var það tímaritið Leica-fotografie
sem var lesið á rakarastofunni við Vest-
urgötu og Gevafoto flutti inn 20, 30 eintök
af; áhugamenn komu og sóttu sín blöð. Guð-
mundur Hannesson skrifaði Steinert fyrir
mig og sendi möppu með myndum mínum,
Steinert svaraði sjálfur og ég komst inn.“
Guðmundur var í þrjú ár í Essen og hluta
af náminu aðstoðarmaður Steinerts. Otto
Steinert varð einna fyrstur manna til að
taka upp þráðinn eftir stríð þar sem ljós-
myndarar undir áhrifum frá módernisma og
Bauhaus höfðu orðið frá að hverfa við valda-
töku Hitlers. Steinert ræktaði með nem-
endum sínum frumleg viðhorf og fag-
mennsku en nemendurnir fengust við ólíkar
tegundir ljósmyndunar. Þannig lagði Guð-
mundur einkum stund á blaðaljósmyndun í
náminu, þótt hann hafi ekki starfað við þá
tegund ljósmyndunar. Þegar hann kom
heim segist hann fyrst hafa kennt eitthvað
við Iðnskólann, verið leiðsögumaður en síð-
an hafi þeir Sigurgeir Sigurjónsson ljós-
myndari farið að braska saman. „Hann hafði
kjark til að kaupa bíla, fasteignir og taka
inn síma; mér var djöfullega við allt slíkt
vesen. En þetta gekk allt upp, Ímynd varð
til og hefur lifað í næstum þrjátíu ár.“
Í vinnustofu Guðmundar er allt merkt
ljósmynduninni; myndavélar og ljós á stönd-
um, ljósmyndir á veggjum og á borðum
myndir sem bera vitni um ólík efnistök og
afurðir ljósmyndarans; iðnaðarmyndir eins
og þær sem hann hefur verið að taka af
myntunum og svo afgangsprent gerð vegna
sýningarinnar, af bárujárnsklæddum hús-
um, hópi vélhjólamanna og gínu í húsagarði.
Skyldi ekki þurfa harðan sjálfsaga til að líta
upp frá starfi eins og iðnaðarmyndunum til
að fara út að ganga og taka myndir fyrir
sjálfan sig með ferskum augum?
„Nei alls ekki,“ segir Guðmundur og þyk-
ir spurningin greinilega sérkennileg. „Þetta
er bara eins og að fara út að synda eða þvo
bílinn sinn, getur stundum verið hundleið-
inlegt en er bara spurning um það hvernig
fólk vill nota tíma sinn.“
SJOPPUR DREGNAR ÚR SALTI
Guðmundur Ingólfsson ljósmyndari.
Ljósmynd/Guðmundur Ingólfsson
Coca Cola, 1991.
efi@mbl.is
Litríkar sjoppur, byggingar í Kvosinni og
mannvirki í útjaðri borgarinnar. Guðmundur
Ingólfsson ljósmyndari hefur árum saman
verið að skrá einkenni Reykjavíkurborgar á
stórar blaðfilmur og sýning á úrvali mynd-
anna verður opnuð í dag í Ljósmyndasafni
Reykjavíkur. Hann sagði EINARI FAL
INGÓLFSSYNI frá myndheiminum og
rökurum með ljósmyndadellu.