Lesbók Morgunblaðsins - 09.02.2002, Blaðsíða 13

SCHUBERT var búinn að vera hálfn-iðurdreginn og ólíkur sjálfum sér umtíma. Þegar ég spurði hann hvað væriað sagð’ann: „Ég segi þér það bráðum,
og þá skilurðu mig!“ Svo var það dag einn í
október 1827 að hann sagði við mig: „Komdu
til Schobers í dag. Ég ætla syngja fyrir þig
lagaflokk sem fær hárin á höfði þér til að rísa.
Ég er mjög spenntur að heyra hvað þú segir
um þessi lög. Þau hafa tekið meira á sjálfan
mig en nokkur önnur lög sem ég hef samið.“
Hann söng sjálfur alla Vetrarferðina fyrir
okkur með tilfinningaþrunginni röddu. Við
botnuðum ekkert í dapurlegum hugblæ lag-
anna, og Schober sagði að eina lagið sem hefði
hrifið hann væri Linditréð. Þá sagði Schubert:
„Þessir söngvar eru mér kærari en allir aðrir
söngvar mínir, og þess er ekki langt að bíða að
þið verðið hrifnir af þeim líka!“ Hann hafði rétt
fyrir sér; það leið ekki á löngu þar til við vor-
um orðnir uppnumdir af töfrum þessara dap-
urlegu söngva. Engir söngvar eru fegurri en
þessir, og þeir reyndust verða svanasöngur
Schuberts.“
Þannig lýsti Josef von Spaun þeim tilfinn-
ingalegu átökum, sem það kostaði tónskáldið
Franz Schubert að koma frá sér síðasta söng-
verki sínu, Vetrarferðinni. Von Spaun var góð-
vinur tónskáldsins; sömuleiðis þriðji maðurinn
sem nefndur var til sögunnar, Franz von
Schober. Schober var ljóðskáld, einn af kær-
ustu vinum Schuberts og orti ljóð eins og An
die Musik, sem Schubert gerði ódauðlegt í
samnefndu lagi sínu.
Á Sunnudagsmatinée á morgun flytja hol-
lenski bassabaritonsöngvarinn Hans Zomer og
Gerrit Schuil píanóleikari Vetrarferðina í Ými í
Skógarhlíð. Margir líta á Vetrarferð Schuberts
við ljóð Wilhelms Müllers sem krúnudjásn
ljóðasöngsins, og víst er að hún er enn eitt vin-
sælasta söngverk allra tíma. Þeir Gerrit og
Hans Zomer hafa margoft flutt Vetrarferðina
saman á tónleikum, en þeir hafa einnig hljóð-
ritað hana tvisvar á geisladisk – síðast nú í
sumar.
Örvænting
og ástarsorg
Stemmningin úti fyrir Ými á föstudags-
morgni er eins og sviðsetning fyrir söngva
Schuberts. Snjóhvít jörð og kuldi, en þó stillt
og fallegt veður. Vetrarferðalangar í Öskju-
hlíðinni keifa í mjöllinni, og er vísast rórra um
hjartarætur en vetrarferðalangi Schuberts og
Müllers. Ómur yndislegrar tónlistarinnar berst
út á hlað; tónlistarmennirnir eru byrjaðir að
æfa sig, en gefa sér þó tíma til að svara spurn-
ingum blaðamanns, sem spyr Zomer að því
hvers konar ferðalag Vetrarferðin sé. „Þetta er
ferðalag manns í ástarsorg. Hann gengur ein-
mana og örvæntingarfullur í kulda og snjó, og
á endanum segist hann ekki komast lengra.
Hann er ungur, en þegar snjórinn sest í hárið
á honum gleðst hann yfir því að vera eins og
gamall maður – gráhærður. En auðvitað
bráðnar snjórinn og hann verður ungur á ný og
skynjar örvæntingu sína og einsemd enn sterk-
ar. Ég er viss um að Schubert hefur séð sjálfan
sig í ljóðum Müllers.“ Gerrit Schuil segir að pí-
anópartur verksins sé gríðarlega mikilvægur,
þar sem hann setji stemmninguna fyrir hvert
ljóð um sig. „Hlutverk píanóleikarans er því
mjög mikilvægt. Það er líka mikilvægt að pí-
anóleikarinn sé nákvæmur í tímasetningum og
þögnum milli laga. Stundum krefst andrúms-
loftið þess að það sé drjúg þögn á milli, annars
staðar fer betur á því að næsta komi næstum
„attacca“, eða strax á eftir; þetta ræðst af sam-
hengi ljóðanna, og hefur gífurleg áhrif á heild-
arsvip flutningsins. Það er mikil ánægja sem
fylgir því fyrir píanista að leika þetta verk,
jafnvel að leika það án söngsins. Þetta er stór-
kostleg tónlist.“ Gerrit segist líta á Vetrarferð-
ina sem eitt verk, en ekki 24 söngva. „Mér
finnst þetta vera eitt stórt lag með 24 komm-
um, og fegurðin í því er ólýsanleg.“ Þótt ljóðin
lýsi miklum harmi, eru þeir félagar á því að
það sé kannski einmitt hann sem hefur gert
Vetrarferðina svo ástsæla. „Það þekkja allir
þessar kenndir og þá tilfinningu að vera hafnað
af þeim sem maður elskar; hver einasta mann-
eskja upplifir þetta að minnsta kosti einu sinni
á ævinni. Vetrarferðalangur Schuberts og
Müllers gengur út á ystu nöf, og það er þekkt í
sálfræðinni að svona áföll geta hreinlega orðið
fólki um megn, þannig að það fer yfir um. En
guði sé lof fyrir að það á ekki við um okkur
öll.“ Tónleikarnir í Ými hefjast kl. 16.00.
Krúnudjásn ljóðasöngsins
Morgunblaðið/Sverrir
Gerrit Schuil og Hans Zomer flytja Vetrarferð Schuberts í Ými á morgun.
Vetrarferðin eftir Schubert
er eitt vinsælasta söngverk
allra tíma. Þó fjallar það um
sorg og dapurleika. BERG-
ÞÓRA JÓNSDÓTTIR ræddi
við Hans Zomer og Gerrit
Schuil sem flytja verkið í
Ými á morgun kl. 16.
begga@mbl.is
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 9. FEBRÚAR 2002 13
MIKLAR deilur hafa verið uppi
meðal fræðimanna um þá áætlun
stjórnenda Uffizi-safnsins í Flór-
ens að láta hreinsa verk endur-
reisnarlistamannsins Leonardo da
Vinci af Vitringunum þremur. Nú
hefur verið fallið frá öllum áætlun-
um um hreinsun myndarinnar og
telja andstæðingar hreinsunar-
innar þá ákvörðun mikinn sigur,
en rúmlega 30 sérfræðingar sem
sérhæfa sig í list endurreisnartím-
ans höfðu ritað nafn sitt á lista í
mótmælaskyni. „Þetta er fyrsti
sigur okkar,“ sagði James Beck,
prófessor við Columbia-háskólann
í New York, sem einnig stóð fyrir
mótmælum gegn hreinsun Síðustu
kvöldmáltíðar Leonardos og á
freskum Michaelangelos í Sixt-
ínsku kapellunni.
Antonio Paolucci, stjórnarfor-
maður safnsins, segir þó mótmæli
listfræðinganna ráða minnstu um
þessa ákvörðun. Athuganir for-
varðarins Maurizio Seracini, hafi
einfaldlega leitt í ljós að hún væri
of viðkvæm til að það borgaði sig
að taka þessa áhættu.
„Með tilliti til þess sem við höf-
um uppgötvað þá mundi ég útiloka
alla meiriháttar hreinsun á verk-
inu eins og er,“ sagði Seracini.
Þótt hætt hafi verið við hreins-
unina telur Seracini rannsóknir
sínar hafa leitt ýmislegt athygl-
isvert í ljós varðandi verkið.
„Þetta var eins og að uppgötva
nýtt og áður óþekkt verk eftir
Leonardo,“ sagði hann og kvað
skissur listamannsins undir mynd-
inni mun yfirgripsmeiri en hann
hefði gert sér grein fyrir áður.
Undir myndinni sé í raun annað
verk eftir Leonardo og sýni það
menn reisa heiminn að nýju úr
rústum þess gamla.
Raulands-stofa
undir skemmdum
HÚS frá 13. öld, eitt stærsta og
elsta hús Noregs frá miðaldatím-
anum, liggur nú undir skemmdum
að sögn dagblaðsins Aftenposten.
Raulands-stofa, eins og húsið nefn-
ist, heyrir undir norska þjóðminja-
safnið, og kemur fjárhagsvandi
safnsins í veg fyrir að unnt sé að
sinna viðhaldi byggingarinnar
sem skyldi. Eru safnayfirvöld og
menningarmálaráðuneytið ekki
sammála um hver beri ábyrgð á
þessari stöðu.
„Það hefur jafnan reynst
ómögulegt að hljóta hljómgrunn
fyrir viðhaldsvandamál Þjóð-
minjasafnsins,“ sagði Erik Rud-
eng, fyrrum safnstjóri. Að mati
Stein Sægrov, deildarstjóra í
norska menningarmálaráðuneyt-
inu, ætti safnið sem fær rúmar 400
milljónir í fjárlögum hvers árs,
hins vegar að geta sinnt viðhalds-
málum sínum innan fjárlaga-
rammans. Safnið hefði hlotið 70
milljón króna aukafjárveitingu
1995 og þeir peningar hefðu ein-
mitt verið eyrnamerktir til við-
haldsaðgerða. Slíka fjárveitingu
hefði safnið síðan fengið árlega
frá þeim tíma. Sægrov vildi þó
ekki tjá sig um hvort safnayfirvöld
hefðu átt að gera sér grein fyrir
slæmu ásigkomulagi hússins fyrr.
Rudeng telur húsið hins vegar
ekki hafa sætt vanrækslu í stjórn-
artíð sinn, sem lauk fyrir um einu
og hálfu ári. „En við höfðum að
venju fjöldann allan af verkefnum
sem þarf að sinna og hluti þeirra
kemur í gegnum menningar-
málaráðuneytið. Það kemur mér
engan veginn á óvart að fjárveit-
ingin, sem hefur staðið í stað síð-
astliðin ár, hafi ekki náð að mæta
þörfunum,“ sagði Rudeng.
Alls falla um 5.600 byggingar
undir norsku söfnin og við-
urkennir Sægrov að öll söfnin
þurfi á auknum fjárveitingum að
halda. Staða Þjóðminjasafnsins sé
því ekki verri en annarra safna.
Er lent
Hætt við hreins-
un á Leonardo
Á LJÓÐATÓNLEIKUM Gerðubergs sem hefjast
kl. 17 á morgun, sunnudag, og bera yfirskriftina
„Meyja – móðir – drós...“ mun Ingveldur Ýr
messósópransöngkona flytja Sígaunaljóð Brahms,
frönsk kabarettlög og suður-evrópsk þjóðlög
ásamt Richard Simm píanóleikara. Í yfirskrift tón-
leikanna vísar Ingveldur til þriggja meginþema
sem greina má kvenpersónur klassískra söngbók-
mennta út frá. „Hér er í raun um að ræða hinar
aldagömlu kvenlegu erkitípur söngbókmenntanna
sem eru reyndar enn þá áberandi víða í menning-
unni. Efnisskrá tónleikanna skiptist í þessi þrjú
þemu. Í fyrsta hlutanum eru lög sem vísa til meyj-
unnar og saklausa náttúrubarnsins, s.s. Sígauna-
ljóð Brahms og suður-evrópsk þjóðög sem tón-
skáldið Canteloupe safnaði saman. Þessi þjóðlög
eru sungin á ítalsk-franskri mállýsku frá Auv-
ergne-héraði sem töluð er af mjög fáum, en ég hef
kynnt mér.“
Næst tekur við mæðrakaflinn þar sem Ingveld-
ur syngur vögguljóð frá ýmsum löndum. „Ég mun
m.a. syngja vögguljóð frá kreppuárunum í Þýska-
landi eftir Bertolt Brecht. Þá syng ég nokkur ís-
lensk vögguljóð og lýk þessum hluta efnisskrár-
innar m.a. með þekktu vöggukvæði, „Litfríð og
ljóshærð“, eftir Emil Thoroddsen. Að því búnu
taka drósirnar við. Þar flyt ég lög um ýmsar vafa-
samar og óstýrilátar konur. Ein er drykkfelld,
önnur lauslát, sú þriðja stjórnsöm prímadonna.
Lögin eru úr ýmsum áttum úr klassískri kabar-
etttónlist. Ég flyt t.d. eitt bandarískt kabarettlag
eftir William Bolcom, en einnig lög eftir Satie,
Poulenc, Kurt Weill og Offenbach.“
Þemun komu í ljós eftir á
Verkin sem Ingveldur syngur eru öll samin eftir
1800 og segir hún áherslur efnisskárinnar hafa
mótast smám saman eftir að hún byrjaði að velja
saman lög. „Þetta þrískipa form hjá mér þróaðist í
raun út frá verkefnavalinu,“ segir Ingveldur. „Mig
hafði lengi langað til þess að safna saman vöggu-
ljóðum frá mismunandi löndum. Sjálf eignaðist ég
barn fyrir nokkrum árum og fór þá að sjá þessi
vögguljóð í dálítið öðru ljósi. Þegar ég hafði safnað
saman þeim lögum sem mig langaði til að syngja á
tónleikunum sá ég að komin var ákveðin heild, sem
markaðist af þessum erkitípum. Kannski vildi ég á
vissan hátt sýna að þessar þrjár „hliðar“ geta rúm-
ast innan einnar og sömu manneskjunnar.“
Ingveldur Ýr er þekkt fyrir lifandi sviðsfram-
komu og hefur hún fengið Harald Karlsson mynd-
og hljóðhönnuð til liðs við sig í því skyni að brjóta
upp hið hefðbundna ljóðatónleikaform. „Haraldur
ætlar að lita tónleikana dálítið fyrir mig með gagn-
virkri hljóð- og myndlist. Hann hefur hannað bún-
að sem bregst við hljóði og varpar ólíkum myndum
á vegg eftir breytilegri tónhæð. Hann hefur leikið
sér mikið með samspil tónlistar og myndlistar með
þessum hætti. Þannig vonast ég til að tónleikanir
geti orðið bæði óvenjulegir og skemmtilegir,“ seg-
ir Ingveldur að lokum.
Kvenlegar erkitípur
á ljóðatónleikum
Morgunblaðið/Þorkell
Sígaunaljóð Brahms, frönsk kabarettlög og suð-
ur-evrópsk þjóðlög eru meðal þess sem Ingveld-
ur Ýr messósópran og Richard Simm píanóleikari
munu flytja á ljóðatónleikum Gerðubergs.