Lesbók Morgunblaðsins - 10.08.2002, Blaðsíða 3

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 10. ÁGÚST 2002 3
U
MRÆÐAN um það hvort
Ísland eigi að sækja um
aðild að Evrópusamband-
inu sýnir að það er að
mörgu að huga áður en
hægt er að taka afstöðu til
þess hvort Ísland eigi að
ganga í ESB. Umræðan
er tilfinningaþrungin eins og í öðrum ríkjum
þar sem tekist er á um tengslin við ESB. Sá
misskilingur var algengur að það að ræða
kosti og galla aðildar að ESB þýddi að Ís-
land gengi að lokum í sambandið. Það er
ekkert sem styður þá kenningu hvorki hér á
landi né erlendis. Ríki Evrópu hafa kosið
ólíkar leiðir hvað varðar tengsl við ESB og
eru líkleg til þess að gera það í framtíðinni.
Norðmenn hafa til dæmis í yfir 40 ár rætt
um Evrópusambandsaðild en ætíð komist að
þeirri niðurstöðu að ganga ekki í sambandið.
Aðildarríki ESB taka einnig mismunandi
mikinn þátt í Evrópusamrunanum eins og
dæmin um aðild að evrunni og Schengen
sýna.
Þó að umræðan um hugsanlega aðild Ís-
lands að ESB sé á byrjunarstigi hafa lands-
menn nokkrum sinnum áður rætt hvernig
haga beri tengslum við ríki Evrópu frá því
að samrunaþróunin hófst á 6. áratugnum.
Það má segja að það megi skipta umræðunni
um þátttöku Íslands í Evrópusamrunanum í
sjö lotur.
Fyrsta lota Evrópuumræðunnar fór fram
hér á landi þegar Íslendingar tóku þátt í um-
ræðum innan Efnahagssamvinnustofnunar
Evrópu (OEEC) um að koma á fríverslunar-
bandalagi í Vestur-Evrópu árin 1957 og
1958. Það varð hins vegar ekkert úr fyr-
irhuguðu fríverslunarsvæði þó að segja megi
að niðurstaðan hafi verið sú að nokkur ríki
stofnuðu EFTA í kjölfar viðræðnanna. Það
sem einkum var hins vegar talið valda því að
Ísland gat ekki tekið fullan þátt í fyrirhug-
uðu fríverslunarbandalagi voru mál sem
tengdust landbúnaði og iðnaði, viðskipti við
lönd Austur-Evrópu, tekjur af tollum og
uppbygging stóriðju auk þess sem fríversl-
un náði ekki yfir sjávarafurðir.
Önnur lota Evrópuumræðunnar áttu sér
stað í upphafi 7. áratugarins þegar umtals-
verð umræða fór fram meðan stjórnmála-
manna og forsvarsmanna atvinnulífsins um
það hvort sækja ætti um aðild að ESB. Á
tímabili virðist þó nokkur hópur hafa verið á
þeirri skoðun að sækja bæri um aðild en eft-
ir könnunarviðræður við ráðamenn ríkja
ESB og höfnun de Gaulle Frakklands-
forseta á aðild Bretlands að ESB, sem þýddi
í raun útilokun Danmerkur, Noregs og Ír-
lands frá sambandinu, var komist að þeirri
niðurstöðu að ekki skyldi sækja um aðild að
svo stöddu. Efnahagsaðstæður, sem voru
allt aðrar hér en í nágrannaríkjunum, og sú
sérstaða sem smæð landsins var talin valda
stuðluðu einnig að þessari niðurstöðu.
Þriðja lota Evrópuumræðunnar átti sér
stað í lok 7. áratugarins þegar tekist var á
um aðild Íslands að EFTA. Miklar og heitar
umræður áttu sér stað um aðildina og ásak-
anir um framsal á fullveldi og glötun sjálf-
stæðis voru ekki óalgengar í sölum Alþingis.
EFTA-aðildin var m.a. studd þeim rökum að
með henni yrði greiðari aðgangur fyrir sjáv-
arafurðir á markaði EFTA-ríkjanna auk
þess sem aðildin var talin opna fyrir mögu-
leika á hagstæðum fríverslunarsamningi við
ESB. Ísland gekk í EFTA árið 1970 og í
kjölfarið var gerður fríverslunarsamningur
sem tók gildi að loknu þorskastríðinu við
Breta árið 1976.
Fjórða lota Evrópuumræðunnar átti sér
stað í kjölfar samningaviðræðna EFTA-
ríkjanna við ESB um myndum Evrópska
efnahagssvæðisins. Umræðan náði hámarki
að loknum samningaviðræðum í upphafi 9.
áratugarins. Tekist var hatrammlega á um
samninginn á Alþingi og kjósendur tóku
virkan þátt í umræðunni með blaðaskrifum,
þátttöku í samtökum gegn aðild að EES og
undirskriftasöfnun. Forsvarsmenn hags-
munasamtaka atvinnurekenda og launafólks
tóku einnig virkan þátt í umræðunni með
formlegum yfirlýsingum um kosti og galla
aðildar að EES.
Það má segja að fimmta lota Evrópu-
umræðunnar hafi hafist þegar Alþýðuflokk-
urinn setti það á stefnuskrá að sækja um að-
ild að ESB árið 1994. Forsvarsmenn
flokksins gerðu tilraun til að nýta sér stefn-
una flokknum til framdráttar í kosningunum
ári síðar en klofningur flokksins, með stofn-
un Þjóðvaka, og umræða um spillingarmál
gerðu honum erfitt fyrir. Þrennt varð þess
einkum valdandi að þessi lota Evrópu-
umræðunnar lognaðist út af. Í fyrsta lagi
mistókst Alþýðuflokknum að nýta málið sér
til framdráttar í kosningum. Í öðru lagi
höfnuðu Norðmenn aðild að ESB sem
tryggði framtíð EES-samningsins og gaf
andstæðingum Evrópusambandsaðildar byr
í seglin. Í þriðja lagi kvað Sjálfstæðisflokk-
urinn upp úr um það í stefnuskrá sinni árið
1996 að ekki ætti að sækja um aðild að ESB.
Flokkurinn hafði fylgt þeirri stefnu fram að
þessu gagnvart aðild að ESB mætti kalla
„að bíða og sjá til“ en tók nú af skarið. Þessi
afdráttarlausa stefna flokksins þaggaði nið-
ur í mörgum sjálfstæðismönnum sem fram
til þessa höfðu talað fyrir aðild að ESB.
Umræðan um aðild að Schengen má telja
til sjöttu lotu Evrópuumræðunnar. Umræð-
an var þó mun minni hér á landi en t.d. í
Noregi þar sem þjóðfélagsumræðan snerist
að verulegu leyti um aðildina að Schengen.
Þátttaka okkar í Schengen-samstarfinu þýð-
ir að Ísland tekur virkan þátt í Evrópusam-
vinnu á sviði lögreglu- og dómsmála sem til
þessa hafa verið talin einhver viðkvæmustu
málin hvað varðar framsal á fullveldi til
stofnana ESB. Á þessu sviði hefur Ísland
gengið lengra í samvinnuþróuninni en tvö
aðildarríki ESB, Bretland og Írland, sem
eru ekki aðilar að Schengen-samstarfinu.
Í dag stöndum við frammi fyrir sjöundu
lotu þeirrar umræðu hvernig Ísland eigi að
bregðast við samrunaþróuninni í Evrópu.
Nú snýst spurningin um það sama og hún
gerði fyrir fjórum áratugum: Á Ísland að
sækja um aðild að ESB? Hvað umræðan
mun vara lengi að þessu sinni er nær ógjörn-
ingur að spá um og enn erfiðara er að segja
til um hver niðurstaða hennar verður.
Hvaða afstöðu Samfylkingin og Framsókn-
arflokkurinn taka í haust gagnvart aðildar-
umsókn mun líklega ráða miklu um þetta.
Evrópumálin hafa margoft verið á dag-
skrá íslenskra stjórnmála. Umfang Evrópu-
umræðunnar á hverjum tímapunkti fyrir sig
hefur verið mismunandi allt eftir því hversu
miklir hagsmunir eru í húfi hverju sinni og
hvernig pólitískir vindar blása þá stundina.
Niðurstaða umræðunnar hefur einnig verið
mismunandi allt frá því að hafna frekari
þátttöku í samvinnu ríkja Evrópu til þess að
stíga skref í átt að nánari samvinnu. Það er
ekkert nýtt að landsmenn standi frammi
fyrir því að taka afstöðu til þess hvernig við
eigum að haga samskiptum okkar við okkar
næstu nágranna.
SJÖUNDA LOTA
EVRÓPUUM-
RÆÐUNNAR
RABB
B A L D U R Þ Ó R H A L L S S O N
baldurt@hi.is
THEODORA THORODDSEN
MITT VAR STARFIÐ
Mitt var starfið hér í heim
heita og kalda daga
að skeina krakka og kemba þeim
og keppast við að staga.
Eg þráði að leika lausu við
sem lamb um grænan haga,
en þeim eru ekki gefin grið,
sem götin eiga að staga.
Langaði mig að lesa blóm
um langa og bjarta daga,
en þörfin kvað með þrumuróm:
„Þér er nær að staga.“
Heimurinn átti harðan dóm
að hengja á mína snaga,
og hvað eg væri kostatóm
og kjörin til að staga.
Kom hel með kutann sinn
og korti mína daga,
eg held það verði hlutur minn
í helvíti að staga.
Theodora Thoroddssen (1863–1954) er þekktust fyrir þulur sínar en í öllum
verkum sínum fjallar hún um stöðu kvenna. Ljóðið að ofan birtist í
Mánaðarritinu árið 1914.
FORSÍÐUMYNDIN
Úr borgarlífinu/Ljósmynd Ásdís Ásgeirsdóttir
LESBOK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING LISTIR
2 9 . T Ö L U B L A Ð - 7 7 . Á R G A N G U R
EFNI
Grand Guignol
var franskt leikhús sem var stofnað árið
1897 og aðallega þekkt fyrir ofbeldisfullar
og blóðugar leiksýningar. Roald Eyvinds-
son rifjar upp sögu þessa óvenjulega leik-
húss sem fékk áhorfendur til þess að kasta
upp og falla í yfirlið.
A.J.P. Taylor
var einn umdeildasti sagnfræðingur sam-
tíðar sinnar. Hann skrifaði 29 bækur og
tók virkan þátt í stjórnmálabaráttu sjötta
og sjöunda áratugarins auk þess að lýsa
skoðunum sínum á flestum hlutum í mý-
mörgum blaðagreinum og viðtölum. Jón
Þ. Þór segir frá manninum.
Arkitektúr í Düsseldorf
er til umfjöllunar í grein eftir Jón Thor
Gíslason. Í greininni segir frá nýjum mið-
bæjarkjarna við höfn borgarinnar þar sem
kunnir arkitektar á borð við Frank O.
Gehry og Claude Vasconi kynna verk sín.
Eyktamörk á Íslandi
eru umfjöllunarefni greinar eftir Pál Berg-
þórsson. Áður en stundaklukkur komu til
sögunnar og reyndar lengur miðaði alþýða
manna á Íslandi tíma dagsins við það hve-
nær sólin var yfir tilteknum hæðum, skörð-
um, vörðum og öðrum kennileitum. Þessi
kennileiti voru kölluð eyktamörk eða dags-
mörk.