Lesbók Morgunblaðsins - 07.09.2002, Blaðsíða 14

14 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 7. SEPTEMBER 2002
A
LLT frá dögum Constables
og Turners hafa Englend-
ingar staðið framarlega í
nýsköpun myndlistar, þótt
ekki hafi þeir jafnaðarlega
markaðssett hana af jafn
miklum ákafa og Frakkar,
og á nýrri tímum Banda-
ríkjamenn. Framganginn geta þeir um margt
þakkað hve frábær málari Sir Josuah Reyn-
olds (1723–1792), fyrsti forstöðumaður Kon-
unglega fagurlistaskólans var. Skólinn hefur
lifað á færni hans og frægð frá stofnun 1768,
og þrátt fyrir seinni tíma íhaldssemi líkt og
gerðist um fleiri listakademíur má telja und-
irstöðuna réttlega fundna. Frá því París, móð-
urborg framsækinna myndlista í 100 ár, missti
forustuna á seinni helmingi síðustu aldar hef-
ur margt verið að koma í ljós úr fortíð sem áð-
ur var hulið. Ekki síst á norðlægari slóðum
þar sem margir hverjir voru fullkomlega
blindaðir af franskri rökfræði. Ekkert vont
um hana hér, en öll einsýni er dæmd til að lifa
sig fái hún ekki staðist, einkum ef hún byggist
í og með á því að gera minna en skyldi úr
framlagi annarra. Parísarskólinn gerði sig
sekan og gerir að hluta enn, um að snúa blinda
auganu að þróuninni utan landamæra Frakk-
lands. Skýrasta dæmið sem að okkur Norður-
landabúum snýr, er að þegar þeir féllust fyrir
nokkrum árum loks á að kynna Edvard
Munch með veglegri sýningu á Orsay- safn-
inu, þótti þeim meginveigurinn liggja í því að
fram kæmu áhrif sinna manna, líkt og Piss-
arro, á list Munchs sem skeði á þroskaárum
hans, annars voru þeir ekki til viðtals. Hvað þá
að fram mætti koma, að stórmeistarar
franskrar myndlistar, Matisse og Picasso, leit-
uðu í smiðju Munchs sem fullþroska lista-
manns! Mikilvægt að gera sér grein fyrir
þessu, en ekki skyldi það minnka hársbreidd
aðdáun okkar á hinum mörgu meisturum
þeirra eða franskri menningu yfirleitt. Hér er
rökræða í víðu samhengi farsælust og varð ég
áþreifanlega var við það er ég las úrval neð-
anmálsgreina ameríska listsögufræðingsins
Clement Greenbergs, sem hann reit sumar
hverjar svo snemma sem 1947, og tók amer-
íska list rækilega á beinið fyrir undirlægjuhátt
við franska myndlist. Var þá í raun að leggja
grunn að því að amerískir myndlistarmenn
hrifsuðu til sín frumkvæðið, bókina var ég
með í farteskinu og gluggaði í á hverju kvöldi.
Eftir allar ferðirnar á hraðbrautum Hol-
lands og Belgíu, var mikill léttir að setjast í
hraðlestina til Lundúna síðdegis og geta í ró-
legheitum virt fyrir sér landslagið beggja
vegna í ljósaskiptum. Við blasti fjölþætt gróð-
urlendi er tók nokkrum stakkaskiptum eftir
að lestin dreif sig upp úr göngunum Eng-
landsmegin. Aðalviðburður sumarsins í Lund-
únum var vitaskuld hin mikla framkvæmd
Matisse/ Picasso á Tate Modern, Bankside, og
þangað var haldið í bítið morguninn eftir,
skeði við upphaf síðustu vikunnar er hún var
opin allan sólarhringin. Um sýninguna hefur
óvenjumikið verið fjallað í íslenzkum fjölmiðl-
um, þótt engin alvarleg krufning hafi farið
fram og þar sem henni er lokið verður síður
lagt í slíkt að sinni. Hún var einstæður við-
burður og hallaði á hvorugan í þessum sam-
anburði, þótt aðdáendur beggja hafi með jafn
miklum rétti getað haldið því fram, að sinn
maður gerði lítið úr hinum. En á svo grunn-
færan hátt skal framkvæmdin ekki afgreidd,
heldur huga að þeim lærdómi sem mögulegt
er af slíkum samanburði að draga. Þó tilefni
að vísa til og minna á, að það var Matisse sem
benti Picasso á list frumstæðra á mannfræði-
safninu í París, sem reyndist svo örlagaríkt
fyrir framþróun módernismans. Fram kom, að
þeir voru nánari en margur hugði, um leið
keppinautar, og eins og Picasso orðaði það
nokkurn veginn: þegar annar hver okkar
hverfur af sjónarviðinu getur hinn ekki rök-
rætt við neinn um listina lengur! Segir meira
en löng útlistan. Lánaðist að skoða sýninguna
áður en salirnir fylltust en er ég yfirgaf hana
var orðið erfitt að skoða verkin í manngrúan-
um, eyddi svo til öllum deginum á safninu, en
um sali þess var stöðugur straumur fólks, sem
er eðlilegasta mál jafn vel og búið er að hinu
viðamikla yfirliti samtímalistar. Sjálf skráin á
Matisse/ Picasso-sýninguna slíkur heljardoðr-
antur að ég sá marga hætta við að kaupa hana
enda martröð í allar ferðatöskur. Stóð lengi
hikandi við hlið bláókunnugrar róðu sem einn-
ig var að fletta í henni í bókabúð safnsins og
má segja að við höfum hætt við kaupin á sama
augnabliki, litum hvort á annað og hristum
mæðulega höfuðið! Hin mikla Páls kirkja er í
beinni línu frá Tate hinum megin við Themsá,
og viturlegt að ljúka heimsókn á safnið með
skoðun hennar og minnast við sögu Brezka
heimsveldisins, annað hrein goðgá. Yfir eina
göngubrú að fara og á björtum degi svíkur út-
sýnið engan.
Yfirlitssýningin á verkum hins áttræða Lu-
cien Freud á Tate Brittain, Millbank, stendur
enn yfir, og fram til 22. september. Um hann
hef ég nýlega fjallað í Lesbók og hef litlu við
að bæta, nema því hve myndverkin vinna mik-
ið á augliti til auglitis. Málarinn stendur full-
komlega fyrir sínu, sem fremstur meðal jafn-
ingja á sínu sérsviði, ásamt þeim Leon Kossoff
(f. 1926) og Frank Auerbach (f. 1935), allir
brezkir fram í fingurgóma. Mannfjöldinn engu
minni en á Matisse/Picasso-sýningunni og
sýningarskráin viðráðanlegri þótt stór og dig-
ur sé, gekk enda út eins og heitar lummur. Má
vera ljóst að Freud hefur unnið hug og hjörtu
landa sinna og er jafnframt orðinn einn af
stórmeisturum samtímalistarinnar. Því til
áréttingar skal þess getið í framhjáhlaupi, að
lítil mynd af dóttur hans, Annabel, máluð 1972
var slegin á 714.730. 000, dollara á uppboði hjá
Shotheby’s í júnímánuði, tvöfalt yfir mati. Sal-
laklárt að engilsaxar eru sér nú meðvitandi
um vægi sitt í heimslistinni og gildi markaðs-
setningar myndlistar, þannig mun fjárveiting
til Tate nema 30. milljónum punda árlega. Í
kjallarasölum safnsins reyndist vera önnur
sýning og hvalreki fyrir alla þá sem hafa
áhuga á vatnslitatækninni og þróun hennar í
Englandi. Um að ræða æviverk Thomas Girt-
in (1775–1802), öllum þáttum vinnuferlis hans
við gerð vatnslitamynda og málmætinga. Litið
til þess að maðurinn varð einungis 25 ára, er
umfang afkasta hans og rannsókna með mikl-
um ólíkindum. Var þó aldrei að flýta sér, heið-
arlegri og vandaðri vinnubrögð getur naum-
ast, enda sagði Turner, sem var einn af
líkmönnunum sem báru hann til grafar: „Ef
Tom Girtin hefði ekki lifað hefði mig dagað
uppi.“ Allt sem þessi maður gerði var svo full-
komlega laust við sýndarmennsku og grunn
áhrifabrögð að við fátt að jafna á hans sér-
sviði, nema helst verk Constables og Turners
sem báðir urðu fyrir áhrifum af honum. Á sínu
stutta æviskeiði hafði hann einnig tíma til að
rannsaka liti og reif þá sjálfur, áhrifamátt
þeirra og blæbrigði, einnig undirlagið þ.e.
pappírinn, sem hann valdi af mikilli vandfýsi,
allt eftir því hvaða ljósbrigðum hann vildi ná
fram. Þá er þetta maðurinn sem umbylti
vatnslitatækninni með því að hafna undir-
málningu og bar litinn beint á sérstakan gul-
leitan pappír sem drakk hann í sig. Girtin telst
landslagmálari í víðum skilningi, því hann
málaði einnig hús, fólk, dýr og skip, sem sagt
allt sem fyrir augu bar og er hér alveg sér-
stakur fyrir hin fáguðu og nákvæmu vinnu-
brögð. Með ólíkindum lærdómsrík og gefandi
sýning sem margir voru auðsjánlega snortnir
af, ekki einungis myndunum heldur einnig
hinum merkilegu rannsóknum á litum og
pappír.
Hin árlega sumarsýning á Konunglega fag-
urlistaskólanum (Royal Academy), sem ég var
sérstaklega kominn til að skoða, reyndist að
vonum hin fjölþættasta, aðsóknin ekki aðeins
mikil þá mig bar að, heldur rauðir miðar um
allar trissur á alls kyns myndverkum. Þetta
mikla og skilvirka samsafn og uppstokkun á
því sem er að gerast í myndlist og arkitektúr,
ekki þröngum geira né sérstökum aldurshópi
heldur í víðum skilningi, er nokkuð sem við
hér á klakanum hefðum mikinn ávinning af að
LUNDÚNIR
Morgunblaðið/Bragi Ásgeirsson
Dulwich Picture Gallery, hannað af Sir John Soane, lauk upp dyrum sínum 1817. Elsta listasafn Englands opið almenningi.
Engilsaxar liggja ekki á liði sínu um listmiðlun
og líkast til hefur höfuðborg brezka samveldisins
sjaldan haft upp á jafn margt bitastætt að bjóða
á sjónlistasviði og nú í sumar. Þetta varð BRAGA
ÁSGEIRSSYNI fljótlega ljóst og þakkaði sínum
sæla að hafa tekið Parísarborg af dagskránni
í Brussel og haldið beint til Lundúna.