Lesbók Morgunblaðsins - 30.11.2002, Side 2

2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 30. NÓVEMBER 2002
NÝJASTA skáldsaga rithöfund-
arins Michael Faber, The Crim-
son Petal and the White (Rauða
krónublaðið og hið hvíta), hefur
vakið mikla athygli og hlotið mik-
ið lof gagnrýnenda að und-
anförnu. Í skáldsögunni sem einn
gagnrýnandi lýsti sem fyrstu
merku nítjándu aldar skáldsögu
tuttugustu og fyrstu aldarinnar,
fetar höfundurinn hefðarslóðir
George Eliot og Charles Dickens.
Sagan á sér stað í London á ní-
unda áratugi nítjándu aldar. Þar
segir af vændiskonunni Sugar
sem ratar af „óheillaslóð“ sinni í
faðm auðugs kaupsýslumanns.
En þó svo að líkami Sugar sé þar
með risinn úr öskustónni berst
hún við að hefja sálina þaðan. Í
umsögn um bókina segir að þótt
höfundur vísi í efniviði sterklega
til borgarskáldskapar 19. aldar
skáldsagnahöfunda, skapi hann
sitt eigið tungumál. Frásögnin á
sér stað á mörgum sviðum og
fjallar á breiðan hátt um sam-
félagslega lagskiptingu, tvískinn-
ung, gæfumenn og ógæfumenn
Viktoríutímans í Bretlandi.
Michael Faber er fæddur í Hol-
landi og uppalinn í Ástralíu. Frá
árinu 1993 hefur hann búið í
Skotlandi og fengist við skriftir.
Hann hefur áður sent frá sér
smásagnasafnið Some Rain Must
Fall og bókina Under the Skin.
Bækur hans hafa verið þýddar á
fjölmörg tungumál og unnið til
verðlauna.
Bush bak við tjöldin
Pulizer-verðlaunahafinn og
blaðamaðurinn Bob Woodward
hefur sent frá sér bók sem beðið
hefur verið eftir með nokkurri
eftirvæntingu í Bandaríkjunum,
en þar fjallar
höfundur um
forsetatíð
George W.
Bush. Bókin
nefnist Bush
at War: Inside
the Bush
White House
(Bush í stríði:
Innan vegga
Hvíta húss Bush). Hefur Wood-
ward fylgt Bush eftir frá því að
hörmungarnar dundu yfir 11.
september 2001 og fengið aðgang
að mörgum lokuðum fundum og
persónulegum stundum er forset-
inn hefur átt á þessum tíma. Sam-
kvæmt bókarlýsingu veitir Wood-
ward því innsýn í hlið
stjórnsýslustarfa forsetans og
ráðgjáfa hans sem annars er hul-
in. Bob Woodward varð ásamt
blaðamanninum Carl Bernstein
til þess að afhjúpa Watergate-
hneykslið á síðum Wasington
Post, en þeir gáfu síðar út bók um
aðdraganda afhjúpunarinnar.
Samfélagsrýnirinn Elton
Breski rithöfundurinn Ben Elton
hefur sent frá sér nýja skáldsögu
er nefnist High Society (Hástétt).
Þar fjallar Elton um bresk sam-
félag í samtímanum á óvæginn og
ýktan hátt sem varpar ljósi á
mögulega þróun þess á næstu ár-
um. Beinir hann þar einkum sjón-
um að glæpum og dreifingu eitur-
lyfja í heiminum.
Ben Elton á að baki feril sem
rithöfundur og gamanleikari. Í
síðanefndu greininni hefur Elton
komið fram sem uppistandari og
leikið í þáttaröðum á borð við
„Blackadder“. Sem rithöfundur
hefur Elton sent frá sér bæði leik-
rit og skáldögur, þrjú leikverka
hans hafa verið sett upp í West
End og orðið gríðarvinsæl, þ.e.
Gasping, Silly Cow og Popcorn.
Meðal skáldsagna Elton eru Grid-
lock, Popcorn og Dead Famous.
ERLENDAR
BÆKUR
Michael Faber
vekur athygli
George W. Bush
P
RÓFKJÖR stjórnmálaflokkanna
hafa staðið yfir undanfarnar vikur
og af því tilefni hafa birst í Morg-
unblaðinu ófáar greinar um ágæti
einstakra frambjóðenda. Lengd
þessara greina er takmörkuð, rétt
eins og lengdin á hinum svoköll-
uðu „hinstu kveðjum“ sem nýver-
ið tóku að birtast í blaðinu ásamt hinum hefð-
bundnu minningargreinum. Enda þótt þetta
efni sé á svipuðum stað í blaðinu er sá munur að
greinar um frambjóðendur eru skreyttar með
mynd af viðkomandi höfundi á meðan mynd af
hinum látna er birt með minningargreinunum.
Ég tók mig til í vikunni og las af handahófi
sextíu framboðsgreinar sem birtust á tímabilinu
15. október til 25. nóvember. Tilgangurinn var
að uppgötva bragfræði þessa knappa bók-
menntaforms og kanna hvaða einkunnir höf-
undar völdu viðfangsefnum sínum. Eins og við
mátti búast eru flestar greinarnar steyptar í
sama mót sem hægt er að skipta í þrjár ein-
ingar eða braglínur:
A. Staðreyndir um prófkjör, flokk eða fram-
bjóðanda (prófkjör flokksins stendur fyrir dyr-
um, flokkurinn þarf sterkan lista, Y sækist eftir
tilteknu sæti).
B. Mat á frambjóðanda (Y hefur tiltekna
reynslu, eiginleika, stefnumál eða skoðanir)
C. Hvatning til lesanda (styðjum Y í Xta sæti,
veitum Y brautargengi, ég hvet þátttakendur til
að kjósa Y).
Í flestum greinanna er uppbyggingin eins og
hér hefur verið lýst (ABC), í nokkrum greinum
er röðinni hnikað til (BAC), og í stöku tilviki er
fyrsta liðnum sleppt (BC). Algengast er að
kjarninn í C sé jafnframt notaður sem fyrirsögn
( Y í Xta sæti ) en það er líka til í dæminu að
kjarni B gegni því hlutverki ( Fulltrúi sjó-
manna, Farsæll maður í lífi og starfi ). Grátlega
lítið er um óvænt tilþrif í máli og stíl.
Í þessum sextíu greinum fann ég um sjötíu
jákvæð lýsingarorð sem gefa hugmynd um
hvaða eiginleika höfundar telji að íslenskir
stjórnmálamenn samtímans eigi að vera búnir.
Fjörutíu af þessum lýsingarorðum komu aðeins
einu sinni fyrir (m.a. heiðarlegur, ráðvandur, al-
þýðlegur, hrokalaus, greindur, þolinmóður, gáf-
aður, hugrakkur, ábyrgur og vandvirkur ). Ell-
efu lýsingarorð komu fyrir tvisvar (s.s.
einlægur, þróttmikill, áræðinn og farsæll ), fjög-
ur lýsingarorð komu fyrir þrisvar ( réttlátur,
hæfileikaríkur, traustur og vandaður ) og tvö
komu fyrir fjórum sinnum (dugmikill og ungur).
Í fjórum tilvikum voru frambjóðendur einnig
lofaðir fyrir festu . Loks brá orðunum duglegur
og réttsýnn fimm sinnum fyrir í þessum grein-
um.
Algengast var hins vegar að frambjóðendum
væri annaðhvort hrósað fyrir reynslu og þekk-
ingu (t.d. á sínu starfsviði eða sviði stjórnmál-
anna) eða fyrir að vera kraftmiklir og öflugir.
Orðið öflugur var notað í ellefu af þessum sjötíu
greinum og orðin kraftur og kraftmikill samtals
tíu sinnum. Þessi orð, sem undantekningarlítið
birtust í greinum karlmanna um karlmenn, eru
reyndar einnig algeng í íslenskum bílaauglýs-
ingum. Í ljósi núverandi stóriðjustefnu stjórn-
valda er mögulegt að túlka þessa niðurstöðu svo
að íslenskir stjórnmálamenn þurfi helst að hafa
sömu eiginleika og fjórhjóladrifnir fjallajeppar,
tilbúnir að tæta og trylla um hálendið. Það er
vonandi oftúlkun.
Fróðlegt væri að vita hvort framboðsgrein-
arnar í Morgunblaðinu hafi áhrif á úrslitin í
prófkjörum flokkanna. Sjálfan grunar mig að
fæstir lesendur blaðsins lesi þessar greinar og
að þeir sem líti á þær á annað borð láti sér yf-
irleitt nægja að tengja saman mynd af viðkom-
andi höfundi við nafn þess frambjóðenda sem
mælt er með. Form þessara greina mætti því ef
til vill verða enn knappara. Ég held, eftir sem
áður, að þær séu jafnólíklegar til að tryggja
frambjóðendum örugg sæti á listum og minn-
ingargreinar eru til að tryggja þeim látnu vist á
himnum.
PÓLITÍSK BRAGFRÆÐI
Í ljósi núverandi stóriðjustefnu
stjórnvalda er mögulegt að
túlka þessa niðurstöðu svo að ís-
lenskir stjórnmálamenn þurfi
helst að hafa sömu eiginleika og
fjórhjóladrifnir fjallajeppar, til-
búnir að tæta og trylla um há-
lendið.
J Ó N K A R L H E L G A S O N
FJÖLMIÐLAR
Þegar ég vann að útgáfu bókarinnar
Kraftbirtingarhljómur Guðdómsins,
þar sem meðal annars voru birt dag-
bókarbrot Magnúsar Hj. Magn-
ússonar sem var fyrirmynd Ólafs
Kárasonar Ljósvíkings í Heimsljósi
Halldórs Kiljans Laxness, rak á fjörur
mínar mörg skemmtileg orð og orða-
sambönd sem Magnúsi voru töm.
Magnús greindi til dæmis frá því að í
mörgum verðbúðum í Bolungarvík
hefðu fanggæslur ráðið ríkjum, en
þær konur sem gegndu því hlutverki
gættu forðans og deildu honum út á
meðal vermanna. Þegar ég rakst á
þessa frásögn Magnúsar heimfærði
ég hana strax upp á nútíma-
samfélagið. Fanggæslur er nefnilega
að finna í hverri byggingu stofnana
og skóla þessa lands. Þær hafa tekið
sér það hlutverk að standa vörð um
menningararfinn og deila honum út á
meðal þegnanna eftir settum reglum.
Ég einsetti mér að forðast þetta hlut-
verk því ég þóttist sjá að það myndi
fljótlega snúast upp í fanggæslu van-
ans. Fræðimenn falla oft í þá gryfju
að telja það hlutverk sitt að standa
vörð um „viðurkenndar“ vinnuaðferð-
ir og hugmyndir, og berjast gegn ný-
breytni sem verður á vegi þeirra. Hún
ógnar skipulagi og hefðbundnum
reglum akademíunnar.
Það er eitt af mikilvægustu verk-
efnum háskólasamfélagsins að koma í
veg fyrir að fanggæsla vanans verði
viðvarandi ástand. Fræðimenn hafa
haft mismunandi ástæður til að
bregða sér í þetta hlutverk en þeir
hafa margir snúist öndverðir gegn fyr-
irbærum eins og kvennasögu, kynja-
sögu, gagnrýnum hugmyndum um
þjóðernið, póstmódernisma, einsögu
og fleira. Fanggæslurnar halda oft á
lofti merki nývæðingarinnar og telja
að allar gjörðir okkar verði að miða til
framfara, að við verðum að leitast við
að safna að okkur sem mestri þekk-
ingu, því þannig náum við að bæta líf
okkar og stöðu. Sú hugmyndafræði
gerir ráð fyrir að við munum að lok-
um, þegar grein eins og sagnræðin
hefur náð þeim þroska, skilja til hlítar
sögu okkar og fortíð. Einvæðing sög-
unnar, og álíka loftfimleikar, eru ógn
við slíka hugmyndafræði. Framlag
þess háttar rannsókna getur aldrei
orðið innlegg í safn til sögu landsins.
Sigurður Gylfi Magnússon
Skírnir
Morgunblaðið/Golli
Bók með kók um jólin.
FANGGÆSLA
VANANS
IHvað eru góðar bókmenntir? Sennilega hefurhver lesandi sitt svar við þessari spurningu. Og
það er rétt svar. Og kannski einmitt þess vegna á
spurningin fullkomlega rétt á sér. Það kunna þó að
vera til einhver almenn einkenni sem bækur verða
að búa yfir til þess að teljast góðar. Steinunn Sig-
urðardóttir segir í svari við þessari spurningu í Les-
bók í dag að bækur verði til dæmis að vera fyndnar
til þess að henni finnist þær góðar. En hvað skyldi
Íslendingum almennt þykja góðar bókmenntir?
Hverslags bækur kaupa Íslendingar til dæmis?
II Bóksölulistar sem birtir eru í Morgunblaðinugefa mjög forvitnilega mynd af bókmenntasmekk
Íslendinga, þótt ekki segi þeir söguna alla. Þeir
leiða ef til vill fyrst og fremst í ljós að það er árs-
tíðabundið hvernig bækur Íslendingar kaupa. Í jan-
úar er Almanak Háskólans söluhæst og þegar líður
fram á vor taka fermingarbækur að seljast (orða-
bækur, Sálmabók íslensku kirkjunnar, Passíusálm-
arnir, jafnvel Biblían, en einnig ljóðasafn Tómasar
Guðmundssonar), á sumrin seljast ferða-, veiði-,
ljósmynda- og garðabækur. Sjálfshjálparbækur eru
einnig vinsælar á sumrin og reyndar fram á haust
en þegar komið er fram í nóvember fer áhrifa jóla-
bókaflóðsins að gæta á sölulistum og þá er von á
ýmsu.
III Auðvitað er varasamt að draga mjög afdrátt-arlausar ályktanir um bókmenntasmekk þjóð-
arinnar af þessum listum, að minnsta kosti er ólík-
legt að þær bækur sem þjóðin kaupir til
fermingargjafa endurspegli smekk enda hvorki
öruggt að kaupandinn hafi lesið viðkomandi bók né
að þiggjandinn muni lesa hana. Það má þó ef til
vill draga einhverja ályktun af því að tvenns konar
bækur eru langalgengastar í tíu efstu sætunum á
sölulistunum sem birtir hafa verið á þessu ári en
það eru annars vegar sakamálasögur og hins vegar
barnabækur. Í flokki sakamálasagna eru bækur
Arnalds Indriðasonar algengastar en í flokki
barnabóka er úrvalið mun meira og engin ein bók
sem sker sig úr. Hugsanlega er þetta til merkis um
að Íslendingar séu duglegir að halda bókum að
börnum sínum en þetta þarf hvorki að vera staðfest-
ing á því að þeir lesi fyrir börn sín né að þau lesi
sjálf. Og sennilega má lesa úr þessu mikinn áhuga
þjóðarinnar á spennusögum, og þá einkum íslensk-
um sögum af því tagi, og raunar sérstaklega sögum
Arnaldar Indriðasonar.
IV Umfram allt eru sölulistar þó fyrst og fremstheimild um það hvaða bækur Íslendingar
kaupa en ekki hvaða bækur þeir lesa. Bóksala fer
að stórum hluta fram fyrir jól og þá eru bækur að-
allega keyptar til gjafa. Ef til vill sýna sölulistarnir
sem birtir eru þessar vikurnar frekar hvernig bæk-
ur Íslendingar halda að þeir lesi en hitt hvaða bæk-
ur þeir lesa í raun því jólabækur eru yfirleitt keypt-
ar ólesnar. Ef til vill sýna listarnir best hvaða bækur
voru mest auglýstar, hvaða bækur voru mest í um-
ræðunni.
NEÐANMÁLS