Lesbók Morgunblaðsins - 28.12.2002, Blaðsíða 2

2 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 28. DESEMBER 2002
The Hermit in
Paris (Ein-
setumaður í
París) nefnist
nýútkomið
safn sjálfs-
ævisögulegra
skrifa, óbirtra
verka og
blaðagreina
eftir ítalska
rithöfundinn Italo Calvino. Það
er Martin McLaughlin sem þýðir
bókina á ensku, en hefur henni
verið lýst sem því næsta sem
komist verði sjálfsævisögu eftir
Calvino.
Italo Calvino er einn helsti rit-
höfundur Evrópu á síðari hluta
20. aldar en hann lést sviplega
árið 1985. Óhætt er að skipa
Calvino í röð póstmódernískra
höfunda, og nálgaðist hann sjálf-
ur sjálfsævisöguhugtakið með
miklum fyrirvara.
Í The Hermit in Paris er þó að
finna efni sem varpar ómet-
anlegu ljósi á þætti í lífi Calv-
inos, og mótunarferils hans sem
rithöfundar. Bókin spannar
tímabilið frá því í upphafi sjötta
áratugarins til síðasta viðtalsins
sem höfundurinn veitti. Í mörg-
um af þeim ævisögulegu skrifum
sem Calvino lætur eftir sig og
birtast í safninu, er að finna um-
fjöllun um sögulega viðburði og
upplifun höfundarins af þeim.
Þannig rifjar Calvino upp upp-
gang fasisma í Ítalíu á fjórða ár-
tugnum, þátttöku sína í and-
spyrnuhreyfingunni á þeim
fimmta og viðskilnað sinn við
Kommúnistaflokkinn árið 1957.
Þá er að finna í bókinni hugleið-
ingar Calvinos á ferðum sínum
m.a. um Bandaríkin, og lýsingar
á upplifun hans á Martin Luther
King, Kennedy og Nixon. Nokk-
ur hluti efnisins í bókinni fjallar
um veru Calvinos í París, borg-
inni sem hann settist að í auk
þess sem hugleiðingar um bók-
menntir koma víða fyrir.
Rýmispælingar
Ólafs Elíassonar
Út er komin hjá Bawag foundat-
ion í Berlín bók um listsköpun og
rýmishugsun Ólafs Elíassonar
myndlistarmanns. Titill bók-
arinnar er To the habitants of
space in general and the spatial
inhabitants in particular (Um
rými og notkun þess). Höfundur
bókarinnar er Einar Þor-
steinsson en þar lýsir hann sam-
starfi sínu við Ólaf Elíasson í
tengslum við útfærslu verka hins
síðarnefnda sem jafnframt er
meðhöfundur bókarinnar. Einar
Þorsteinsson er stærðfræðingur
að mennt og hefur unnið náið
með Ólafi Elíassyni um sjö ára
skeið. Í bókinni fjallar Einar um
hin ýmsu rýmistengdu verkefni
Ólafs í máli og myndum, og legg-
ur þannig út af þeim í hugmynd-
legu og tæknilegu samhengi.
Ástríða Attenboroughs
Náttúrufræðingurinn og sjón-
varpsmaðurinn David Attenbor-
ough gaf nýlega út sjálfsævisögu
sína, og nefnist hún Life on Air
(Lífið í útsendingu). Þar segir
Attenborough frá ferli sínum frá
skólagöngu til samtímans og lýs-
ir því hvernig hann hefur getað
gert miðlun á brennandi áhuga
sínum á leyndardómum lífsins að
ævistarfi. Í bókinni er sagt frá
háskólaárum Attenborough og
því er hann hóf störf hjá BBC.
Attenborough er frægur fyrir
vandaða umfjöllun sína um líf-
verur jarðar í sjónvarpsþáttum,
kvikmyndum og bókum og er í
sjálfsævisögunni veitt lifandi
innsýn í störf hans og reynslu á
því sviði.
ERLENDAR
BÆKUR
Næstum ævi-
saga Calvinos
Italo Calvino
S
ÖGURNAR og kvikmyndirnar um
James Bond eru allar byggðar á
sömu uppskriftinni. Líkt og ítalski
fræðimaðurinn Umberto Eco hef-
ur bent á eru þetta nútímalegar
riddarasögur þar sem konungur-
inn (M) felur hetjunni (Bond) að
drepa drekann (líkamlega og and-
lega fatlaðan skúrk) og bjarga prinsessunni
(Bond-stúlkunni og heiminum). Hetjan hittir góð-
gjarnan hjálparmann (Q), sá lumar á töfragrip
(t.d. sprengipenna) sem skiptir sköpum í baráttu
góðs og ills (uppgjöri Bonds og skúrksins í höf-
uðstöðvum þess síðarnefnda). Í raun er alltaf ver-
ið að segja sömu sögunna; ánægja neytandans
felst fremur í því að bera kennsl á það sígilda en
að láta koma sér á óvart.
Jafnhliða hefur orðið til fastmótuð formúla í
kringum markaðssetningu Bond-myndanna. Á
heimsvísu snýst hún ekki aðeins um hefðbundnar
kynningar og fréttaslúður (t.a.m. um hlutverka-
skipan í næstu mynd) heldur einnig um auglýs-
ingasamninga við framleiðendur margvíslegustu
tækja og tóla sem Bond notar eða kann að hafa
þörf fyrir. Þessir samningar eru svo viðamiklir að
þeir fara langt með að greiða framleiðslukostnað
hverrar nýrrar myndar.
Þeir aðilar sem hafa hag af því að Íslendingar
sjái nýjustu Bond-myndina hafa sitthvað lært af
framleiðendum hennar. Skömmu fyrir frumsýn-
ingu gáfu þeir til dæmis út sérstakan 32 síðna
kynningarkálf – Bondblaðið – og dreifðu með
Morgunblaðinu. Hefð virðist komin á þessa út-
gáfu. Í leiðara skrifaði markaðsstjóri myndarinn-
ar (M) að kálfurinn væri í sínum huga „besta og
eigulegasta Bond blað sem gefið hefur verið út á
Íslandi“ og hvatti „alla til að geyma blaðið því það
verður eigulegur minjagripur um ókomin ár“.
Ég ákvað að hlýða markaðsstjóranum, geyma
blaðið og hef verið að blaða í því. Rúmur helm-
ingur rýmisins er helgaður umfjöllun um Ian
Flemming, sögu Bond-bókanna og kvik-
myndanna, úttektum á Bond-stúlkum og skúrk-
um og upplýsingum um tökur á nýjustu myndinni
hér á landi. Afgangurinn er lagður undir auglýs-
ingar sem hafa vonandi greitt kostnaðinn við út-
gáfuna. Flestar eru auglýsingarnar frá íslenskum
umboðsaðilum „Bond-varnings“. Þær ítreka að ef
maður hyggst setja sig í spor 007 er ekki nóg að
verja kvöldstund í kvikmyndahúsi heldur er viss-
ara kaupa tiltekna rakvélategund sem Bond not-
ar, eiga sams konar greiðslukort og hann, drekka
tilteknar vodka- og kampavínstegundir og aka
eins bifreið og hann gerir í nýjustu myndinni.
Ekki er annað hægt en dást að því gagnkvæma
markaðsstarfi sem þarna er að bera ávöxt. Hópur
ólíkra fyrirtækja sameinast um skýrt og göfugt
markmið: Bond-væðingu íslenskra karlmanna.
Í raun eru aðeins þrír veikir blettir á Bond-
blaðinu; auglýsingarnar frá Hótel Borg (jólahlað-
borð), Sindra (Black & Decker-rafmagnsverk-
færi) og Olíufélaginu (Energizer-rafhlöður). Í
fyrri auglýsingunum tveimur er afhjúpaður mun-
urinn á hinum breska Bond og íslenskum tvíför-
um hans. Á meðan séntilmaðurinn James bregð-
ur sér í spilavítið í Monte Carlo er Jón bóndi
hvattur til að bóka sig tímanlega í Þorláksmes-
suskötuna á Borginni. Og á meðan hörkutólið
Bond dregur upp skammbyssuna sína og ræðst til
atlögu við skúrkinn eru íslenskar eiginkonur
hvattar til að kaupa hleðsluborvélar, stingsagir
og slípurokka hjá Sindra (Q) og gefa Bondum sín-
um („jólagjafir fyrir stór börn!“) … væntanlega
svo þeir geti gengið í skrokk á gömlu eldhús-
innréttingunni.
Þriðja auglýsingin afhjúpar loks eðli sjálfrar
hetjunnar. Á auglýsingunni gefur að líta smók-
ingklædda rafhlöðu (Bond) sem heldur á vasaljósi
en textinn er svohljóðandi: „Energizer – kraft-
urinn að baki Bond“. Hér er gefið í skyn að njósn-
ari hennar hátignar sé í raun tvífari Energizer-
kanínunnar alkunnu – einfalt leikfang handa
stórum börnum, vélbrúða sem slær sama tilbreyt-
ingarlausa, glamrandi taktinn til eilífðarnóns.
MAÐURINN MEÐ GYLLTU BORVÉLINA
J Ó N K A R L H E L G A S O N
Í leiðara skrifaði markaðsstjóri
myndarinnar (M) að kálfurinn
væri í sínum huga „besta og
eigulegasta Bond blað sem gefið
hefur verið út á Íslandi“ og
hvatti „alla til að geyma blaðið
því það verður eigulegur
minjagripur um ókomin ár“.
ÞAÐ eru skiptar skoðanir um það
hvað jólasveinarnir eru margir, enda
eru þeir til dæmis fleiri hér á landi en
víða erlendis. Auk þess taka fjöl-
margir að sér skyldur jólasveinsins í
einhverjum mæli nú fyrir jólin og
kaupa gjafir til að gleðja aðra. Það
hlýtur hins vegar að vera sameig-
inlegt öllum þessum jólasveinum að
byggja gjafmildi sína ekki á því að
kaupa gjafir á kostnað annarra,
enda væri það varla í anda jólanna.
Í þessu liggur helst munurinn á
vinstrimönnum og jólasveinunum, en
vinstrimenn hafa í gegnum tíðina
byggt vinsældir sínar á loforðum sem
fæst er hægt að efna nema með
auknum útgjöldum almennings. Það
er því nokkuð ómaklega vegið að
jólasveinum þegar þeim er líkt við
vinstrimenn að þessu leyti. Þá hlýtur
hins vegar að vakna sú spurning
hvort jólasveinarnir séu hægrimenn.
Það er þó ekkert hægt að fullyrða um
það. Það eina sem við vitum er að
jólasveinarnir eru hjartahlýir og hafa
gaman af því að gleðja aðra – og
það eru jú eiginleikar sem prýða
flesta óháð öllum pólitískum skoð-
unum.
Ragnar Jónasson
Frelsi
www.frelsi.is
Meginstraumsbókmenntir
í stórmörkuðum
Sama má segja um skrýtnar bæk-
ur og öðruvísi bækur. Þær fást hvergi
í stórmörkuðum og fólk sem þarf að
hugsa um fjármálin og spara (sem
því miður eru flestir) sér þar af leið-
andi aldrei annað en þann haug
meginstraumsbóka sem finna má í
stórmörkuðum. Þannig hefur frjálsi
markaðurinn enn og aftur skapað
aðstæður þar sem fjölbreytni er
hverfandi og allt lagt upp úr pen-
ingum. Önnur gildi skipta engu máli.
„Þetta er það sem fólkið vill“ æpa nú
frjálshyggjuguttarnir í kór en á móti
spyr ég: „Skiptir þá engu máli hvað
þeir vilja sem eru ekki með sömu
þarfir og meirihlutinn?“
Katrín Jakobsdóttir
Múrinn
www.murinn.is
Morgunblaðið/Golli
Í skotgröfunum!
ER JÓLASVEINNINN
VINSTRIMAÐUR?
IMenningarumræðan getur stundum orðið snú-in, ekki síst þegar sérfróðir eiga í hlut, eða svo
er sagt. Mörg orð eru notuð um einfalda hluti.
Flest þessara orða virðast harla merkingarlítil
ein og sér en þegar þau standa saman virðast
þau verða algerlega merkingarlaus. Segja gár-
ungar að þar sem tvö orð koma saman í menn-
ingarumræðunni, þar sé einhver vitleysa í
gangi.
IITökum skýringardæmi: Vensl miðju og jaðarsí miðjusækinni menningu kunna að varpa
skýru ljósi á valdatengsl milli ólíkra jaðarhópa
og valdmiðjunnar, einkum ef mið er tekið af
ýmsum útilokunarháttum sem beitt er til að að-
greina miðju og jaðar, valdhafa og valdlausa,
þá sem eru inni og þá sem eru úti. Grunnreglan
er þó sú að það þarf að kunna skil á orðræðu
miðjunnar til þess að geta tilheyrt henni og
einnig til að geta kollvarpað henni. Ef þú ert
ekki inni þá ertu úti og þar með valdalaus. Ef
þú ert ekki inni og kannt ekki skil á ríkjandi
reglum og orðaforða þá áttu enga möguleika á
að breyta ástandinu, hafa áhrif. Þú þarft að
þekkja ríkjandi kerfi til hins ýtrasta ætlirðu að
gera uppreisn gegn því, endurmóta það á ein-
hvern hátt. Það er einmitt þetta sem gerir öll
valdakerfi svo ógnvekjandi; sá sem stendur fyrir
utan skilur ekki hvernig kerfið virkar og hefur
litla möguleika á því að afla sér upplýsinga um
það, hann hlýtur því að fylgja straumnum.
IIIÞessi texti fjallaði um vald, vald yfir sann-leika en segja má að um það snúist öll
valdabarátta heimsins; sá sem ekki hefur sann-
leikann á sínu valdi hefur ekkert vald; hann
kann að eiga peninga, hann kann að eiga góða
vini, hann kann að vera í háu embætti, hann
kann að eiga sér marga viðhlæjendur, en ef
hann hefur ekki sannleikann á sínu valdi hefur
hann ekkert vald.
IVAð hafa vald á sannleikanum þýðir ekkiað viðkomandi segi alltaf satt, fjarri því,
hann segir aðeins það sem hann vill að sé satt
og það sem hann segir að sé satt í krafti valds
síns. Slíkur maður getur haldið því fram að 2+2
séu 5 og haft rétt fyrir sér þótt aðrir þykist hafa
sýnt fram á annað, slíkur maður getur sagt að
jörðin sé pönnukaka og haft rétt fyrir sér þótt
aðrir þykist hafa sýnt fram á annað, slíkur mað-
ur getur haldið því fram að allt sé á stöðugri
uppleið þótt aðrir þykist hafa sýnt fram á að allt
sem fari upp komi aftur niður.
VOg þá erum við aftur komin að upphafs-punkti þessa pistils, menningarumræðunni
sem fáir skilja, sérstaklega þegar sérfróðir eiga í
hlut. Skýringin er sennilega sú að sérfróðir tala
með valdi, þeir tala út úr sinni tilbúnu stofnun
sem engir fá aðgang að nema vera innvígðir í
fræðin, nema kunna skil á klíkumálinu. Eða
hvað? Hversu margir skildu í raun ekki þann
texta sem hér hefur verið skrifaður? Kannski er
skilningur einungis spurning um áhuga og vilja.
Kannski er vald bara spurning um áhuga og
vilja. Einu sinni var að minnsta kosti talað um
viljann til valda og að viljinn væri allt sem
þyrfti.
FJÖLMIÐLAR
NEÐANMÁLS