Pressan - 23.11.1989, Síða 16

16
Fimmtudagur 23. nóv. 1989
sjúkdómar og fólk
Pillcm
Þaö var rigning þennan dag og
hráslaginn buldi á gluggunum. —
Það er komið haust, sagði ég spek-
ingslega í 8da sinn þennan dag við
sjálfan mig, og fór fram til að ná í
næsta sjúkling. — Alda P. kallaði ég
fram á biðstofuna og gjörvuleg ung
kona reis á fætur. — Gjörðu svo vel,
sagði ég og hún kom með mér. Við
höfðum hist einu sinni áður, því ég
hafði farið til hennar í vitjun eitt-
hvert laugardagskvöld vegna kvið-
verkja í barni. Þegar þangað kom
var allt á tjá og tundri, mikil veislu-
höld í íbúðinni með viðeigandi
sönglist og drykkjuskap. Alda var
aðeins við skál og tók á móti mér í
dyrunum og leiddi mig framhjá stof-
unni og inn í barnaherbergið, þar
sem lítill snáði, 4ra eða 5 ára gamall,
lá og kvartaði undan verkjum í mag-
anum. Hann virtist skelfingu lostinn
og mjög órólegur. Ég skoðaði hann
en fann ekkert að honum, kviður-
inn var mjúkur og eymslalaus. Með-
an ég var að skoða drenginn kom
sambýlismaður Öldu inn í herberg-
ið. Hann var mikið drukkinn með
Ákavítisflösku i hendinni og bölvaði
og ragnaði samhengislaust, þegar
hann sá mig yfir litla drengnum. —
Það er ekkert að þessum krakka,
sagði hann, þetta er alltaf að gera
sér eitthvað upp. Réttast væri að
flengja hann ærlega, svo flissaöi
hann og fór að syngja nokkrar línur
úr Guttakvæði: — „Réttast væri að
flengja ræfilinn, reifstu svona bux-
urnar og nýja jakkann þinn." Svo
rétti hann úr sér, skjögraði inn og
sagði: — „Réttast væri að drepa
ykkur öll og þig líka læknisfífl, sem
ekkert kannt. Farðu úr mínum hús-
um. Hann settist svo niður og fór að
gráta. — Alda mín, komdu og taktu
utan um mig, sagði hann kjökrandi.
Ég sá að augun í litla drengnum
voru full af skelfingu og hjartað
barðist eins og í litlum fugli. — Ég
legg hann á sjúkrahús, sagði ég;
hringdi í sjúkrabíl og lét fara með
hann á vaktspítalann til nánari at-
hugunar, þar sem ég vildi ekki hafa
hann i þessu umhverfi. Það kom
ekkert út úr rannsókninni, og ég
fékk bréf um þessa innlögn nokkr-
um vikum síðar, þar sem skýringin
á einkennum drengsins var talin
streita og spenna.
Ég er ólétt
— Jæja, hvað get ég gert fyrir þig,
sagði ég við Öldu, þegar við vorum
sest og höfðum hlustað á rigning-
una um hríð. — Ég er ólétt, sagði
hún. — Já, sagði ég og beið. — Ég vil
ekki eignast þetta barn, hélt hún
áfram, þú verður að koma mér í
fóstureyðingu. Ástandið er alveg
ferlegt þarna heima, sambýlismað-
ur minn drekkur svakalega, og er
alltaf jafnillur með víni eins og þú
fékkst að kynnast. Svo erum við al-
veg skítblönk og drengurinn minn
alltaf veikur svo ég vil bara ekki
eignast þetta barn. — Hefurðu ekki
notað neinar getnaðarvarnir?
spurði ég varlega. — Jú, sagði Alda,
ég hef verið með pilluna, en svo las
ég í einhverju kvennablaði að mað-
ur fengi blóðtappa af henni, og það
var viðtal við einhverja konu sem
var lömuð annaðhvort öðrum meg-
in eða báðum megin eftir svona
tappa, og ég vil ekki fara í hjólastól
svo ég hætti á henni. Það átti að
kaupa smokka en gleymdist, svo við
tókum sénsinn og nú er ég ólétt. —
En lykkjan, spurði ég. — Ég gat ekki
notað hana vegna mikilla blæðinga,
sagði hún og brosti vandræðalega.
Það var brotið upp úr annarri fram-
tönninni. Við ræddum kringum-
stæður hennar um hríð og þær voru
óneitanlega erfiðar. Lyktir málsins
urðu þær, að ég vísaði henni á fé-
lagsráðgjafa á Landspítalanum og
þar var fóstureyðingin framkvæmd
stuttu síðar vegna erfiöra félagsað-
stæðna.
Fóstureyding
og getnaöarvarnir
Á hverju ári er fjöldi fóstureyð-
inga framkvæmdur á íslandi.
Nokkrar eru gerðar af heilsufars-
ástæðum en stór hluti af félagsleg-
um orsökum, þar sem konan hefur
orðið þunguð án þess að vilja það
og treystir sér ekki til að annast
barn. Það er óheillaþróun, þegar
fóstureyðing kemur í staðinn fyrir
eðlilegar getnaðarvarnir, og því
verða allir sem stunda kynlíf að vita
eitthvað um þær en hlaupa ekki eft-
ir öllu sem þeir lesa í vikuritum. Pill-
an er langalgengasta getnaðarvörn-
in, sem fólk'notar. Pillan inniheldur
samsetningu á kvenkynshormón-
um, gestageni og östrogeni.
Magn og eðli hormónanna í pillun-
um er breytilegt og gildir almennt
sú meginregla, að æskilegast sé, að
taka þær pillur sem minnst hafa
hormónamagnið. Pillan kom á
markaðinn upp úr 1964 en hefur
breyst mikið síðan, og þær pillur
sem nú eru notaðar innihalda mun
minna af hormónum en þær pillur
sem fyrst voru reyndar. Margar
hryllingssögur um aukaverkanir má
rekja til þeirra tíma, þegar samsetn-
ing pillunnar var önnur. Getnaðar-
vörn pillunnar felst í því, að pillan
hefur áhrif á eggjastokkana, egglos-
ið og slímið í leghálsinum. Ef pillan
er tekin reglulega er hún einhver ör-
uggasta og besta getnaðarvörn sem
völ er á.
Aukaverkanir pillunnar
Þegar Alda kom til mín sagðist
hún hafa hætt með pilluna vegna
aukaverkana, sem hún hafði lesið
um. Það er vitað, að pillan getur
valdið aukaverkunum á hjarta- og
æðakerfi, en umfang þeirra tengist
aldri konunnar, hvort hún reykir og
magni og eðli þeirra hormóna sem
notaðir eru. Hættan er þó næsta lítil
ef grannt er skoðað. Enskir vísinda-
menn, sem hafa rannsakað þetta,
segja, aö líkurnar á því að kona
30—39 ára verði lögð á sjúkrahús
vegna kransæðastíflu sé 2,1 af
100000 ef hún ekki notar pilluna en
5,6 á 100000 ef pillan er notuð. Fyrir
aldurshópinn 40—44 eru sambæri-
legar tölur 9,9/100000 og
56,9/100000. Þannig eykst hættan
verulega með aldrinum, svo og séu
aðrir áhættuþættir hjarta- og
æðasjúkdóma fyrir hendi, svo sem
sterk ættarfylgni þessara sjúkdóma,
há blóðfita, hár blóðþrýstingur,
reykingar og offita. Aðrar
aukaverkanir pillunnar eru hækkun
á blóðþrýstingi og lifraráhrif, en
þær eru ekki alvarlegar og tíðni
þeirra og umfang hafa minnkað til
muna með lækkandi hormóna-
magni í pillunum. Sumar konur
kvarta undan þunglyndi, þyngdar-
aukningu og höfuöverk, en oft má
skipta yfir á aðra pillutegund og þá
hverfa þessi einkenni. Pillan virðist
minnka tíðni sjúkdóma eins og
krabbameins í eggjastokkum og
hefur góð áhrif á blæðingaóreglu,
fyrirtíðaspennu og jafnvel mígreni
hjá sumum.
Nýjar pillur
Flest þau gestagenhormón sem
notuð eru í getnaðarvarnarpillum
hafa einnig androgenverkun (þ.e.
virka eins og karlhormón) og er tal-
ið að aukaverkanirnar standi að ein-
hverju leyti í sambandi við það. Ný-
lega hafa komið á markaðinn hér-
lendis tvær nýjar pillutegundir,
Marvelon sem inniheldur gesta-
genið desógestrol, sem hefur mun
minni androgenverkun en önnur
gestagen og er því ástæða til að
ætla, að þessi pilla hafi minni auka-
verkanir en aðrar, en þetta er þó
ósannað. Getnaðarvarnarlyfið Syn-
fase hefur einnig nýlega verið
skráð hérlendis. Það hefur þá sér-
stöðu, að magn östrogens er mjög
lítið eða aðeins 1/10 þess magns,
sem er í venjulegum pillutegundum.
Auk þess kom pillan Exlutona ný-
verið á markaðinn. Þessi pilla inni-
heldur einungis gestagen en ekki
östrogen. Pillur eins og Exlutona
hafa lengi verið í notkun í Svíþjóð
og kallast þar mini-pillur. Hún er
tekin stöðugt og veldur stöðvun
blæðinga á meðan hún er notuð.
Þessi pilla hefur ákveðna kosti fram
yfir aðra.
Pilla fyrir kallinn?
Pilluhvíld??
Þegar Alda kom til mín eftir fóst-
ureyðinguna ráðlagði ég henni
áframhaldandi pillutöku. Alda
reykti en hafði að öðru leyti enga
áhættuþætti hjarta- og æðasjúk-
dóma, svo pillan var að mínum
dómi ágætur valkostur. Hún sam-
þykkti þetta en spurði, hvort hún
ætti þá ekki að gera hlé á pillutök-
unni einn mánuð á ári. — Nei, sagði
ég, alls ekki, læknar eru sammála
um að slíkar hvíldir geri bara skaða,
enda eru engar læknisfræðilegar
forsendur fyrir því að ráðleggja
slikt. — Áttu enga pillu fyrir kallinn,
sagði hún við mig, svo hann beri þá
ábyrgðina á þessu? En ég varð að
hryggja Öldu með því að getnaðar-
varnarpilla fyrir karlmanninn væri
enn þá ekki til. Tilraunir væru í
gangi á ýmsum efnum en ekkert
áþreifanlegt væri í sjónmáli. —
Jæja, sagði hún þá mæðulega, ég sé
þá um þetta áfram eins og allt
annað. Hún gekk út af stofunni og
mér fannst hún hafa elst um 15 ár
síðan við hittumst forðum í veisl-
unni, þegar barnið var með maga-
verkina.
ÓTTAR S
pressupennar
Mér finnst myrkrid svo svart
Nær rænulausir ^
vegna lyfjaáls ™
I

n"V> ' lá bað mi
í*eyðai'K'ði
, UPP *!«.«.. 0 Pianns,
e*r i&yJs,

Sjálfsagt er það elliþreyta sem
veldur, hversu erfið mér er gangan
inn í vetrarhúmið þessu sinni.
Aldrei fyrr hefir mér þótt myrkrið
svo svart og ísnálakalt. Það er ekki
útkjálki veraldar sem veldur, heldur
þær fréttir er eg fæ af þeirri för sem
við erum á. Af þeim dreg eg þá
ályktun, að allt, hreinlega allt sé á
heljarþröm. Og þó ekki, eitt hefir
ekki brugðizt. Úr auðhirzlum hafs
og jarðar hafa aldrei meiri auðæfi
komið, það er hreint eins og bless-
unardaggir skaparans drjúpi yfir
þessa þjóð, og hann þreytist aldrei á
að veita okkur meira og meira. En
myrkrið í huga mér stafar af hegðun
okkar í gullahrúgunni. Þar eru ein-
kenni sturlunar dýragarðsins svo
augljós. Kannske skilur þú ekki
hvað eg á við, hefir aldrei átt þess
kost að koma í dýragarð og kynna
þér háttu þeirra dýra, sem úr um-
hverfi náttúrunnar eru rifin, lokuð
inni í búrum, neydd til lífs sem rífur
tengslin við náttúruna sjálfa, ærir,
tætir og sturlar að lokum. Geðveika
apa, geðveika birni og fleiri dýr
mörg hefi eg séð, aumkvað, fyllzt
löngunar að brjóta múrana niður,
sem halda þeim frá brjóstum náttúr-
unnar. En komum nú aftur að okkur
mönnum. Hér eru einkennin að
verða hin sömu. Sturlað fólk missir
stjórn á sér, karlar nauðga konum,
„graslömb" ræna gamalt fólk, óvitar
ota byssum og hnífum. Sé sá, er
ódæðið fremur í nótt, nógu snjall til
þess að játa afbrot sitt strax í fyrra-
málið, þá getur hann óheftur svalað
nautn sinni aftur næstu nótt, ógnað
lífi. Talir þú við þetta fólk, þá hlær
það framan í þig og spyr, hvort það
hegði sér á annan hátt en allir hinir?
Mismunurinn sé aðeins sá, að
óheppnin kom upp um það, hinir
sluppu. Hér steli jú allir, hér kúgi all-
ir, noti aðeins mismunandi aðferðir.
Og þeir halda áfram að spyrja: Er
ekki hér allt á hvinandi hausnum?
Nefndu mér einhvern atvinnuveg
sem ekki betlar um styrk. Það eru
möskvar á fleiru en netum: Hvar
týnist þjóðarauðurinn? Þeir sem
þykjast stjórna, eru þeir ekki önn-
um kafnir við að afsaka að þeir, lika
þeir, eru í sama leik og við? Kannske
ekki að stela úti á götu en stela samt.
Vertu ekki með þessa helgislepju
prestur minn, eins og það séu að-
eins við þessi sem erum að ná okkur
í hundrað eða þúsund kall, sem er-
um óheiðarleg? Nei, þú ert staddur
í fúafeni, sem allir eru að sökkva í
undan böggum, stolnum böggum.
Undarleg orð, en því miður er í
þeim broddur, sem rífur og við
mættum draga lærdóm af. Fjölmiðl-
ar mættu til dæmis taka sér stund til
naflaskoðunar, spyrja, hvort ekki sé
of lítið greint frá fólki í fréttum sem
lifir eðlilegu lífi, er í amstri sínu og
önn að klífa upp þroskafjall
mennskunnar, gerir gælur við
tengsl sín við sköpunarverkið allt.
Það er þetta fólk, fólkið sem er að
rækta garðinn sinn, sem er burðar-
ás hverrar þjóðar. í hógværð gengur
það veg sinn. Hví segja fjölmiðlar
ekki frá slíku fólki, heldur aðeins
óhappalýð og þeim sem í forinni
svamla sem grísir? Slíkt veldur ekki
en ýtir undir það sjónarmið að öll,
öll séum við skúrkar upp til hópa, og
þvi sé ekkert athugavert við að
hegða sér á þann veg. Ef þegnarnir
fara að trúa þeirri lygi, þá hrynur
ríkið.
Mér kemur í hug svar fréttastjóra,
sem beðinn var að segja frá starfi
kórs sem mikið leggur á sig, og
marga sigra vinnur. Hann svaraði:
Slíkt er engin frétt. Ef nú þetta sama
fólk héldi í bæinn, bryti rúður, rupl-
aði og limlesti gamlar kerlingar, þá
yrði forsíðan þeirra, skjárinn þeirra.
Hvert stefnum við? Hvað getum
við gert?