Pressan - 11.03.1993, Blaðsíða 12

SKOÐAN I R
1 2 PRESSAN
Fimmtudagurinn 7 7. mars 1993
WW W
PRESSAN
Útgefandi Blað hf.
Ritstjóri Gunnar Smári Egilsson
Ritstjórnarfulltrúi Sigurður Már Jónsson
Ritstjórn, skrifstofur og auglýsingar:
Nýbýlavegi 14- 16,sími64 3080
Faxnúmer: Ritstjórn 64 30 89, skrifstofa 64 31 90, auglýsingar 64 30 76
Eftir lokun skiptiborðs: Ritstjórn 64 30 85,
dreifing 64 30 86, tæknideild 64 30 87
Áskriftargjald 700 kr. á mánuði ef greitt er með VISA/EURO
en 750 kr. á mánuði annars.
PRESSAN kostar 230 krónur i lausasölu
Vanþroski á hluta-
bréfamarkaði
Flestum er ljóst að íslenskur hlutabréfamarkaður er vanþrosk-
aður. Annað væri undarlegt. Það eru ekki nema fáein ár síðan
það varð eftirsóknarvert hjá fyrirtækjum að auka eigið fé sitt
með útgáfu nýrra hlutabréfa. Langt fram á áttunda áratuginn
þótti miklu eðlilegra hjá eigendum þeirra að halda fullum völd-
um í fýrirtækjunum og sækja sér fé til rekstrar og fjárfestinga á
spottprís í bönkunum.
Hingað til hefur aðallega verið rætt um óþroska hlutabréfa-
markaðarins út frá tregðu stjórnenda og eigenda fýrirtækja til að
selja hlutabréf á markaði. Eða þá tregðu sparifjáreigenda og ann-
arra fjárfesta til að kaupa þessi bréf. Báðir aðilar hafa verið sak-
aðir um óþarfa íhaldssemi.
í PRESSUNNI í dag eru tekin dæmi sem sýna að ef til vill er
full ástæða fýrir síðartalda hópinn að halda í þessa íhaldssemi.
Síðastliðið vor voru gefin út tilboðsgögn vegna sölu hlutafjár í
Samskipum. í þeim stóð að áætlaður hagnaður á síðasta ári væri
um 125 miUjónir. Raunin varð sú að fýrirtækið tapaði um 400
milljónum. Hagnaðurinn var því ofáædaður um 525 milljónir.
Fyrir nokkrum árum voru gefm út tilboðsgögn vegna hluta-
fjáraukningar Ármannsfells. Þar var sagt að íbúðir fýrirtækisins í
Ásholti mundu allar seljast á næstu mánuðum. Nú, þremur ár-
um síðar, eru enn þrjú raðhús óseld í Ásholtinu.
f desember síðasdiðnum voru síðan boðin bréf í KEA. Þá var
áædaður hagnaður á árinu 60 milljónir og byggðist sú áædun á
tíu mánaða uppgjöri. Eitthvað hefur harðnað á dalnum á síðustu
tveimur mánuðum ársins, því hagnaður KEA varð ekki nema 10
milljónir.
Af þessum þremur dæmum má sjá að það eru ekki bara kaup-
endur og seljendur á hlutabréfamarkaðinum sem eru óþroskað-
ir. Þar virðist viðgangast að menn kasti fram óraunhæfum tölum
um afkomu fýrirtækja; tölum sem síðan eru til þess brúkaðar að
laða að kaupendur. Og þegar í ljós kemur að áætianir fýrirtækj-
anna reynast loffkastalar einir er ekki hægt að draga aðra álykt-
un en þá, að kaupendurnir hafi fengið rangar forsendur í hend-
ur.
En þó að upplýsingarnar í þessum tilboðsgögnum séu rangar
— og maður geti áttað sig á þvf nú, nokkrum árum eða mánuð-
um effir útgáfu þeirra — skal tekið fram að allur ytri frágangur
þeirra er hinn vandaðasti. Tilboðin eru litprentuð og með vönd-
uðum súlu- og línuritum, sem sýna hinar röngu áædanir. Af því
sem snýr að ytri búnaði gagnanna má hvergi merkja neinn van-
þroska.
Öll ofangreind tilboð voru gerð af verðbréfafýrirtækjum. í
þeim er þó tekið ffarn að allar upplýsingar og áætlanir séu alfarið
á ábyrgð viðkomandi fýrirtækja, sem eru að auka hlutafé sitt.
Það er hins vegar hætt við því að venjulegur sparifjáreigandi telji
sig öruggari í viðskiptum við verðbréfafýrirtækið en ef hann færi
beint inn á skrifstofu eigenda eða stjórnenda fýrirtækjanna sem
eru að biðja um nýtt fé.
Af ofangreindum þremur dæmum, sem tekin eru hvert frá
sínu verðbréfafýrirtækinu, má þó sjá að þessi fýrirtæki eru ekki
burðugri en svo að upplýsingar í útboðsgögnum, sem þau dreifa
til viðskiptamanna sinna, geta reynst vitíausar.
BLAÐAMENN Bergljót Friðriksdóttir, Friðrik Þór Guðmundsson,
Guðrún Kristjánsdóttir, Jón Óskar Flafsteinsson útlitshönnuður,
Jónas Sigurgeirsson, Jim Smart Ijósmyndari, Karl Th. Birgisson,
Sigríður Fl. Gunnarsdóttir prófarkalesari, Telma L. Tómasson.
PENNAR Stjórnmál: Árni Páll Árnason, Elnar Karl Haraldsson,
Guðmundur Einarsson, Hannes Hólmsteinn Gissurarson,
Hreinn Loftsson, Mörður Árnason, Ólafur Hannibalsson,
Óli Björn Kárason, Ragnhildur Vigfúsdóttir, Össur Skarphéðinsson.
Listir: Gunnar Árnason, myndlist, Gunnat Lárus Hjálmarsson popp,
Kolbrún Bergþórsdóttir bókmenntir, Martin Regal leiklist.
Teikningar: Ingólfur Margeirsson, Jón Óskar, Kristján Þór Árnason.
Setning og umbrot: PRESSAN
Filmuvinnsia, plötugerð og prentun: ODDI
STJÓRNMÁL 0G FJÖLMIÐLAR
Rökleysur í Reykjavíkurbréfi
Sumt var skynsamlegt í
Reykjavíkurbréfi Morgunblaðs-
ins 7. mars síðastliðinn. Ég tek
til dæmis undir þá skoðun, að
tryggja beri víðtæka dreifmgu
væntanlegrar hlutafjáreignar í
ríkisbönkunum. Þetta var raun-
ar eitt aðalatriðið í einkavæð-
ingu Thatchers á Bretlandi:
Hún vildi gera venjulega breska
borgara að kapítalistum, stofna
„share-owning democracy“,
lýðræði hlutafjáreigenda. Til að
koma þessu hér í kring getur
verið rétt að selja hlutabréfin
eitthvað undir sannvirði á
markaði (og setja jafnframt
strangar reglur um hámarks-
kaup einstakra manna á slíkum
bréfrim).
En tvær rökleysur voru í bréf-
inu. f fýrsta lagi efast Morgun-
blaðsmenn um það (þótt þeir
orði það óljóst), að létta eigi rík-
isábyrgð af einkavæddum ríkis-
HANNES HÓLMSTEIh
GISSURARSON
I öðru lagi telja Morgun-
blaðsmenn mikið tap bankanna
síðustu árin rök fýrir því að fara
hægt í einkavæðingu þeirra,
Öðru nær. Útlánatap bankanna
síðustu árin er einmitt rök fýrir
því að einkavæða þá sem fýrst,
ekki rök fyrir áframhaldandi
ríkisrekstri. Þetta útlánatap
(sem er aðeins síðasti kaflinn í
langri og sorglegri sögu fjárfest-
ingarmistaka á íslandi) sýnir,
að breyta verður leikreglunum.
Þegar mistök eru gerð á að
hætta þeim, ekki halda þeim
áfram, eins og Morgunblaðs-
menn virðast fara fram á (og
það í nafni gætni og fyrir-
„Þegar mistök eru gerð á
að hœtta þeim, ekki halda
þeim áfram, eins ogMorg-
unblaðsmenn virðast fara
fram á (ogþað í nafni
gætni ogfyrirhyggju!)“
bönkum, þar eð bönkum með
slíka ábyrgð bjóðist betri kjör á
alþjóðlegum lánamarkaði. Hér
tala Morgunblaðsmenn eins og
meginmarkmiðið sé að fá sem
ódýrust lán. En mestu varðar að
verja þvífé, sem tekið er að láni,
skynsamlega. Hætt er við því,
að lán með ríkisábyrgð séu ekki
notuð eins gætilega og lán án
ríkisábyrgðar.
hyggju!).
Auðvitað eru til dæmi um
það, að einkabankar hafi lánað
ógætilega út. Og auðvitað eru
sums staðar til vel reknir rfkis-
bankar. Slík einstök dæmi
sanna þó ekkert. Þetta eru að-
eins undantekningar frá því
meginlögmáli, sem vitneskja
okkar um mannlegt eðli og
reynsla síðustu alda sannfærir
okkur um, að menn fara betur
með eigið fé en annarra.
Rökin fyrir einkavæðingu
ríkisbankanna íslensku eru enn
í fullu gildi. Óæskilegt er, að rík-
ið sé þátttakandi í atvinnustarf-
semi, þar eð aðalhlutverk þess
er að setja slíkri starfsemi reglur
og framfylgja þeim. í öðru lagi
er eftirsóknarvert, að venjulegir
Jjorgarar gerist hluthafar í
bönkum og með því þátttak-
endur í atvinnulífinu. Þá má bú-
ast við pólitískri spillingu, þar
sem bankar og aðrar útlána-
stofnanir eru undir pólitískri
stjórn. 1 fjórða lagi er misrétti
fólgið í því, að sumir bankar
njóti ríkisábyrgðar á skuldbind-
ingum sínum, en aðrir ekki.
Málflutningur Morgunblaðs-
manna ber furðulegan keim af
hugsunarhætti sósíalista fyrr á
árum. Rétta ráðið við sam-
þjöppun valds í höndum ein-
stakra atvinnurekenda var þá
talið samþjöppun enn meiri
valds í höndum atvinnustjórn-
málamanna. Rétta ráðið við
stórfelldum mistökum í opin-
berum rekstri var þá talið að
halda slíkum rekstri áffarn.
En mistök eru til að læra af
þeim og leiðrétta þau. Stjórnar-
flokkarnir mega nú ekki hvika
frá því að selja almenningi rfkis-
bankana. Jafnframt verður að
leggja niður alla þá sjóði, sem
dreifa niðurgreiddu fjármagni
til háværra hagsmunaaðila (svo
sem námsmanna og illa rekinna
eða óhagkvæmra fyrirtækja).
Eðlilegur lánamarkaður með
aga sínum og aðhaldi er fslend-
ingum lffsnauðsyn.____________
Höfundur er dósent i stjórn-
málafræði i Félagsvísindadeild
Háskóla islands
Greinin í PRESSUNNI sem er
tilefni svars Örnólfs
Dósent eða
dillibossi?
Hannes Hólmsteinn Gissur-
arson, dósent við Háskóla fs-
lands, hefur að undanförnu
reynt að kenna mér um vanga-
veltur Qölmiðla og almennt um-
tal um áfengisneyslu forsætis-
ráðherra og notað sem átyllu til
að senda mér vanstillt og jafnvel
klúr tilskrif í íjölmiðlum.
Upphaflega hirti ég ekki um
að greina hvaða hvatir lægju að
baki hjá dósentinum og svaraði
eins og allt væri með felldu. En
efdr því sem honum hefur orð-
ið tíðræddara um mig í skrifum
sínum hefur árátta hans tekið á
sig æ undarlegri blæ. Mér þótti
til að mynda ógeðfellt að lesa
það eftir hann í blöðunum að
hann sæti með allt niðrum sig á
salerni vestur í Bandaríkjunum
og hefði þar meðferðis grein eff-
ir mig (DV, 21. jan. sl.).
í ritgerð um tímarit á íslandi
og lífsafkomu Bandaríkja-
manna sem birtist í PRESS-
UNNI4. mars sl. leggur dósent-
inn lykkju á leið sína og víkur
að mér með orðbragði sem er
svo sóðalegt að ekki er eftir haf-
andi.
Við sem skrifum bækur og
greinar um þjóðmál getum vita-
skuld ekki beðist undan því að
verða fýrir gagnrýni eða standa
í orðahnippingum í blöðum.
Það tílheyrir starfinu. En fram-
ÖRNÓLFUR ÁRNASON SKRIFAR
í TILEFNIAF GREIN HANNESAR
HÓLMSTEINS GISSURARSONAR
UM HEIMSMYND, ÖRNÓLF
SJÁLFAN OG VIN HANS, NÓRA
ferði dósentsins er orðið svo
einkennilegt að það á ekkert
skylt við rökræna umræðu.
Hannesi virðist sýnna um að
ota að manni sitjandanum en
höfðinu samanber salernis-
rapport hans í DV (21. jan. sl.)
sem ég sé nú eftir að hafa virt
svars, því að auðvitað var það
óþarfi af mér að sparka þótt dó-
sentinn dillaði bossanum. Lái
mér hver sem vill.
En mál er að linni.
Nú er kominn tími til að
Hannes geri það upp við sig
hvort hann er dósent við Há-
skóla íslands eða bara dillibossi
í fjölmiðlum.
Erlend lán til að auka atvinnu
Ólafur Ólafs hjá Seðla-
bankanum: „Hún er óheppi-
leg um þessar mundir. Erlend
skuldasöfnun okkar hefur vax-
ið mikið og er nú á hættumörk-
um þar sem æ stærri hluta út-
flutningstekna þarf til að
standa undir endurgreiðslum
erlendra lána. Erlend lán voru í
árslok um 55 prósent af lands-
framleiðslu og greiðslubyrði
um 26 prósent af útflutnings-
tekjum. Því miður hefur er-
lendum lántökum ekki alltaf
verið ráðstafað til arðbærra
fjárfestinga og uppbyggingar
atvinnuvega. Stór hluti sam-
neyslunnar hefur verið fjár-
magnaður með erlendum lán-
um. Údit er fýrir að dragi úr út-
flutningstekjum á þessu ári og
því varhugavert að halda
skuldasöfnuninni áffam.“
Yngvi Harðarson, rekur
sjálfstæða ráðgjafarþjón-
ustu: „Við erum skuldsettasta
þjóðin meðal OECD-ríkjanna.
Erlendar skuldir okkar nema
53 prósentum af landsfram-
leiðslu. Atvinnuástandið er
slæmt og fer versnandi, en
miðað við ýmis önnur lönd er
atvinnuleysi þó enn tiltölulega
lítið hérlendis. Það er sjálfsagt
mál að einkaaðilar taki erlend
lán til framkvæmda eða fjár-
festingar á viðskiptalegum
grundvelli. Menn tala þó
stundum eins og það séu lánin
sem skapi vinnuna. Slíkt er
della. Það hvort hið opinbera
eigi að gangast fýrir fram-
kvæmdum sem fjármagnaðar
eru með erlendum lánum er
annar handleggur. Mestu
skiptir að grundvöllur ákvarð-
ana sé viðskiptalegs eðlis og að
um sé að ræða framkvæmdir
sem skila arði sem allra fyrst.
Þá verður að meta áhrif á láns-
traust meðal erlendra lánar-
drottna. Ef fjárfestingin ber
ekki arð mun hún einungis
kannski skila aukinni atvinnu
í bráð en örugglega ekki þegar
ffálíður.“
Bolli Héðinsson, hagfræð-
ingur hjá Búnaðarbanka:
„Það skiptir ekki nokkru máli
hvort lánið er innlent eða er-
lent, heldur hvort ráðstöfunin
er lfldeg til að skapa arð um-
fram vexti af láninu. Vandinn
er fólginn í huglægu arðsemis-
mati þeirra framkvæmda sem
leggja á fjármagnið í. Þar grein-
ir stjórnvöld sjálfsagt á við
verkalýðshreyfinguna með
mismunandi útleggingu hug-
taksins arðsemi og mati á end-
urgreiðslutíma. Við þær að-
stæður sem nú rikja í efhahags-
lífinu er ekki deilt um að æski-
legt væri að ráðast í auknar op-
inberar framkvæmdir. Þegar
dæmið snýst við verður að
draga aftur úr ffamkvæmdum.
En hætt er við að ástæður hinn-
ar tímabundnu aukningar
verði þá gleymdar.“
Jón Atli Kristjánsson, rek-
ur eigin ráðgjafarþjónustu:
„Hin gullvæga formúla er, að
rétdætanlegt sé að taka erlend
lán ef um arðbærar fram-
kvæmdir er að ræða, þ.e. ef
tekjur af fjárfestingunni eru
meiri en vaxtagreiðslurnar.
Þetta héldu menn sig vera að
gera í fiskeldinu, loðdýrarækt,
Blöndu, Kröflu o.s.frv. Niður-
staðan er hins vegar sú að á
bakvið 40 til 50 milljarða króna
í erlendum lánum ríkisins
stendur fjárfesting sem engum
arði skilar og eykur í dag á
vandann. Nú er þetta tal vænt-
anlega ósanngjarnt í stöðunni í
dag, því hugmyndir aðila
vinnumarkaðarins eru væntan-
lega um „mjög arðbærar ffam-
kvæmdir“. Ég vek hins vegar
athygli á því að ákvarðanir um
þetta efni eru teknar undir
mikilli pressu vaxandi atvinnu-
leysis,. Miklu máli skiptir að
stjórnvöld noti hluta hins er-
lenda lánsfjár til að styðja fýrir-
tæki og einstaklinga til ígrund-
aðra fjárfestinga, sérstaklega á
sviði útflutnings."
Ragnar Árnason prófess-
or: „Það er fásinna, slíkt felur
einungis í sér að þjóðin tekur á
sig að greiða útlendingum
raunveruleg verðmæti í formi
vaxta, án þess að fá nokkuð í
aðra hönd. Greiðsla launa og
annars kostnaðar hér á landi
fer enn fram í íslenskum krón-
um. Til slíkra hluta þarf ekki
erlenda mynt. Erlendum lán-
um, sem tekin yrðu til að bæta
atvinnuástandið, yrði því
breytt í íslenskar krónur í
bankakerfinu. Þær verða til
þegar bankakerfið, að Seðla-
bankanum meðtöldum, býr
þær til með seðlaprentun eða
jafngildi hennar. Taka erlendra
lána til að bæta atvinnuástand-
ið jafngildir því í raun seðla-
prentun. Spurningin er því sú,
hvort nauðsynlegt sé að greiða
údendingum vexti í raunveru-
legum verðmætum til að unnt
sé að setja íslenska peninga-
prentun í gang. Svarið er auð-
vitað nei. Við getum sem hæg-
ast prentað okkar peninga sjálf.
Annað mál er, að atvinnuskap-
andi seðlaprentun hér á landi
kann að auka innflutning og
halla á viðskiptajöfnuði. Þá
kann að vera skynsamlegt að
taka erlend lán til að tryggja
gjaldeyrisstöðuna. Erlend lán á
einungis að taka til að greiða
erlend aðföng. Það er nánast
aldrei vit í að taka þau til að
greiða fýrir innlend aðföng,
sem unnt er að borga með ís-
lenskum krónum.“