Pressan - 14.10.1993, Blaðsíða 13

Fimmtudagurinn 14. október 1993
SKOÐAN I R
I
►
»
>
»
»
I
»
>
>

PRESSAN 13
DAS KAPITAL
STJÓRNMÁL
Búnaðarbanki til sölu
Jeppanómenklátúran
Búnaðarbanki íslands er
undarlegt fyrirbæri. Hann á
sér fyrirmyndir í furstadæm-
um miðalda. I orði kveðnu er
bankinn í ríkiseigu og að
forminu til kýs Alþingi banka-
ráð til að fara með yfirstjórn
bankans. Stjórn bankans er
hins vegar í höndum fursta,
bankastjóranna, en þeir eru
kjörnir af forverum sínum eða
ekkjum þeirra og síðan leggur
bankaráðið blessun sína yfir
kjörið. Og einu sinni valdi
faðir son sinn sem fursta.
Núverandi ríkisstjórn veit
sem er, að ríkið hefur ekkert
yfir bankanum að segja og vill
því selja hann. Fjármálaráð-
herra hefúr gert ráð fyrir sölu
bankans í öllum frumvörpum
sínum til fjárlaga. Bankastjór-
arnir, sem eru ráðnir til að
stjórna daglegum rekstri
bankans, hafa sagt skoðanir
sínar á hugsanlegri sölu og
mælt mjög gegn sölu. Þar hafa
bankastjórarnir farið út fyrir
starfssvið sitt, epli eiga ekki að
kenna eikinni. Bankastjóram-
ir telja að eigandinn, ríkissjóð-
ur, hafi ekkert með eignarhald
sitt að gera.
Það er vert að velta upp
þeirri spurningu hvers virði
Búnaðarbankinn er við ffjálsa
sölu.
Hvaða sérstöðu hefúr Bún-
aðarbankinn? Búnaðarbank-
inn hefur þá sérstöðu meðal
íslenskra ríkisbanka, að hann
hefur ekki fengið ríkisframlag
eins og Útvegsbankinn og
Landsbankinn. Það hefúr ver-
ið metið svo, að stjórnendur
bankans hafi ekki látið undan
pólitískum þrýstingi. Bændur
þessa lands hafa talið Búnað-
arbankann sinn banka og á
velmektarárum bænda studdu
þeir bankann vel og dyggilega
með ódýrum innlánum. Bún-
aðarbankinn hefur ávaxtað
innlán sín með útlánum til
verslunar. Búnaðarbankinn
lánar hærri upphæðir til versl-
unar en aðrir bankar. Nú er
hagur verslunar ekki sem fyrr
og veð í verslunarhúsi ekki
jafnhaldgóð og áður. Svo á
Búnaðarbankinn Hótel ísland
og ekki er það arðsöm eign.
Hætt er við að breyttar að-
stæður komi fram í rekstri
bankans. Bankinn hefur ekk-
ert umfram það sem aðrar
fjármálastofnanir hafa að
bjóða.
Rekstur Búnaðarbankans
gekk mjög illa á árinu 1992.
Tap bankans effir skattgreiðsl-
ur var um 30 milljónir. Sam-
anburður við aðra banka er
Búnaðarbankanum rnjög
óhagstæður. Því til stuðnings
skal á það bent að afskriftir út-
lána hjá íslandsbanka hf. eru
850 milljónum króna hærri
en hjá Búnaðarbankanum en
samt er afkoma Islandsbanka
hf. „aðeins“ 165 milljónum
lakari en íslandsbanka hf. Að
vísu má skýra þann mismun
að hluta með því að íslands-
banki hf. er mun gráðugri í
þóknanatekjum en aðrir
bankar. Búnaðarbankinn er
þó ekki þekktur fyrir að fara
mildum höndum um við-
skiptavini sína. Á móti vegur
að Búnaðarbankinn er með
„Formaður
bankaráðs Bún-
aðarbankans seg-
ir sex milljarðar,
en afkoma og
framtíðartekjur
bankans veita
ódrukknum
manni ekki leyfi
til að kaupa
bankann á hœrra
verði en einn
milljarð. “
mjög litla skuldabréfavísitölu
en íslandsbanki hf. hefúr verið
mjög umsvifamikill á verð-
bréfamarkaði og bankabréf
eru mjög dýr innlán fyrir
bankana. Styrkleiki Búnaðar-
bankans var lengi vel talinn
góð lausafjárstaða, en á liðnu
ári greiddi Búnaðarbankinn
hærri viðurlög vegna ónógrar
lausafjárstöðu en aðrir bank-
ar.
En til að Búnaðarbankinn
verði eftirsóknarverð söluvara
verður ríkissjóður að hafa eitt-
hvað sérstakt að bjóða. Kaup-
endur að pakka eins og Bún-
aðarbanka eru raunar mjög
fáir. Það væru helst tvær
grúppur sem koma til álita
sem kaupendur. Það eru líf-
eyrissjóðirnir, en þeir eiga nú
þegar sinn banka, íslands-
banka hf., og samtök spari-
sjóða. En samtök sparisjóða
hafa ekki eftir neinu sérstöku
að slægjast í Búnaðarbankan-
um umfram það sem spari-
sjóðirnir hafa nú þegar.
Erlendum fjárfestum finnst
ekki fýsilegt að kaupa fyrirtæki
með arðsemi Búnaðarbank-
ans á því verði sem fjármála-
ráðherra væntir að fá fyrir
bankann. Vaxtagreiðslur af
lánum til bankans eru mun
hærri en arðgreiðslur hans.
Ríkissjóður á að gera þær
kröfur til fyrirtækja í sinni
eigu, að þau skili arði af eigin
fé til ríkissjóðs. Póstur og sími
greiðir ríkissjóði arð og veitu-
stofnanir greiða arð til Reykja-
víkurborgar. Með slíkum arð-
greiðslum er mismunun milli
ríkisbanka og hlutafélags-
banka afnumin, því hlutafé-
lagsbanki verður að greiða
hluthöfúm arð af hlutafé sínu.
Með arðgreiðslum er ríkis-
sjóður að venja stjórnendur
Búnaðarbankans við í þeim
harða heimi, sem hann kemur
til með að búa í.
En þá er rétt að reyna að
svara spurningunni um hvert
sé raunhæft söluverð á Bún-
aðarbankanum. Formaður
bankaráðs Búnaðarbankans
segir sex milljarðar, en afkoma
og framtíðartekjur bankans
veita ódrukknum manni ekki
leyfi til að kaupa bankann á
hærra verði en einn milljarð.
Innlánsstofnanir eins og
sparisjóðina í Reykjavík og
Hafnarfirði má meta á svip-
uðu verði, hverja um sig.
Nú vantar Umberto Eco til
að ráða í táknin. Væri ekki ráð
að fá hingað táknfræðing af
hans stærðargráðu til að gera
úttekt á íslenskum táknum?
Ég er viss um að höfundur
Nafns rósarinnar mundi ljúka
upp augum okkar betur en
nokkur efnahagsskýrsla frá
OECD fær megnað.
Hvers vegna fá þeir sér allir
jeppa, torfærutröll, til að aka á
milli funda á malbikinu?
Hvaða duldir og hvatir liggja
þar að baki? Glæsivagnar eru
greinilega hluti af „starfskjör-
um“ okkar ágætu banka- og
sjóðastjóra — en af hverju
jeppar? Hér áður fyrr, þegar
ekki var búið að malbika
nema rétt út fyrir Reykjavík,
lét enginn bankastjóri sjá sig á
jeppa. Þá óku þeir mestmegn-
is um á Benz ef ég man rétt.
Einhvern tíma var sagt að
einstaklingshyggja fslendinga
væri fólgin í afar sterkri til-
finningu fyrir réttinum til þess
að gera nákvæmlega eins og
allir aðrir. Ef þar væri að leita
skýringar væru jeppakaupin
útrás fyrir sýniþörf innan út-
valins hóps sjóðastjóra. Á
fúndum þeirra sýna menn
gullin sín og sá er mestur sem
hefur í bili nýjasta og fínasta
jeppann.
Það er líka hægt að hugsa
sér að með jeppakaupunum
séu gæslumenn opinberra
sjóða að sýna að þeir séu á
svipuðum kjörum og forstjór-
ar og eigendur einkafyrir-
tækja. Einu þrjátíu manna fyr-
irtæki kynntist undirritaður
fyrir nokkru og þar fengu allir
eigendurnir sex afnot af glæsi-
jeppa. Enda hefúr það verið á
hausnum eins og opinberu
sjóðirnir. Ef þessi túlkunarleið
væri valin mætti líta á jeppa-
kaupin sem tákn um það fyr-
irbæri sem í Bandaríkjunum
gengur undir nafninu „for-
stjóragræðgi" og gengur út á
að sjúga sem mest út úr fyrir-
tækjunum áður en manni er
sparkað eða þau verða gjald-
þrota.
f þriðja lagi mætti ímynda
sér að um væri að ræða „með-
vitaða breikkun11 á ákveðnum
líkamshluta, eins og Dagur
orti um, eða þá lengingu á
öðrum ónefndum. Þar er um
að ræða þá kynferðislegu duld
EINAR KARL
HARALDSSON
karla að sýnast meiri en aðrir
og hefja sig yfir minni menn.
Óttalegt ósjálfstæði
Engum dettur í hug að
banka- og sjóðastjórar þurfi
jeppa vegna starfa síns. Þess
vegna hlýtur skýringanna á
ákvörðunum þeirra um
jeppakaup að vera að leita á
hinu táknfræðilega plani. Bílar
eru spurning um peninga og
lífsstíl. Þeir eru notaðir sem
stöðutákn í samfélaginu.
Sýndu mér bílinn þinn og ég
skal segja þér hverþú ert!
Það sem veldur mér óttatil-
finningu, að ég segi ekki skelf-
ingu, er sú staðreynd að
banka- og sjóðastjórarnir
skuli allir velja eins. Ekki endi-
lega flottræfilshátturinn, þó að
hann stingi í augun á sam-
dráttar- og aðhaldstímum.
Þegar samanlagðir sjóða- og
bankastjórar sýna í verki gild-
ismat sitt með ákvörðun um
kaup á bíl sér til afnota velja
þeir allir torfærujeppa. Þeir
velja að láta drengjadrauminn
rætast. Þetta bernska ósjálf-
stæði í ákvarðanatöku vekur
grun um að banka- og sjóða-
stjórar okkar séu ekki djúpir
hugsuðir, hvað þá að frumleg
og frjó hugsun sé einkenni
þeirra í starfi. Þeir virðast bara
gera eins og allir hinir.
Fáránlegur launamun-
ur
í launum taka bankastjórar
sannanlega mið hver af öðr-
um og virðast hin kjörnu
bankaráð vera meðvitundar-
laus í þeim efnum eins og
mörgum öðrum. Bankaráði
Seðlabankans finnst sjálfsagt
ekkert mikið að borga banka-
stjórum 400 þúsund króna
mánaðarlaun, enda er það
ekki beinlínis þeirra mál þótt
lesa megi úr skattskýrslum að
bankastjórarnir tvöfaldi þessi
laun að minnsta kosti með
aukastörfum í vinnutíma og
setum í ráðum og nefhdum á
vegum hins opinbera.
Um það má sjálfsagt lengi
deila hvað séu „eðlileg" laun
stjórnendum okkar til handa.
Á það hefur verið bent að ís-
lendingar búi þar að hefð sem
þeir gætu alveg eins ræktað
eins og fyrirmyndir erlendar.
Það eru hlutskipti á sjó, þar
sem skipstjórinn fær tvo hluti,
stýrimaður einn og hálfan,
kokkur og bátsmaður 1 1/4,
hásetar heilan og unglingar
hálfan. Og þar er ekki talað
um annað en heildarlaun og
engin meira eða minna falin
hlunnindi og aukatekjur fyrir
utan grunnlaunin. Og svo
gefa menn duldum hvötum
sínum útrás og láta drengja-
drauma rætast þegar vel hefur
fiskast.
Áttfaldur og upp í tí- og
tólffaldur heildarlaunamunur
á einstaklingum innan opin-
berra íslenskra fyrirtækja er
fáránlegur í örsmáu lýðræðis-
ríki þar sem hver fylgist með
öðrum. Spurning er hvort
hann sé ekki hættulegur lýð-
ræðinu hjá okkar litlu þjóð
vegna þess að ein af forsend-
um þess er að ákveðið jafn-
ræði ríki meðal manna.
í orðabókum er orðið nó-
menklátúra haft um safn
fræðiheita en það hefur líka
verið notað um lista yfir fyrir-
menn eins og „De adelige
danske“ eða sjálfskipaða yfir-
stétt eins og valdsmenn sov-
éska kommúnistaflokksins.
Jeppanómenklátúran íslenska
mætti hafa það hugfast að
gangi hún of langt í sjálftöku
sinni á fríðindum og launum
gæti þjóðliðið átt það til að
skipast í sveit og rísa upp gegn
henni.
ODDUR
Svangir brœður sitja hér
„Jæja, þetta tókst.“ Það var
heilbrigðisráðherra sem sat
við borðið með prestinum
bróður sínum. „Þú ert orðinn
formaður heilbrigðisnefndar
og þá ætti allt að geta gengið
fljótt fyrir sig.“
Ef þið hafið ekki fylgst með
steytingnum hér niðurfrá, les-
endur góðir, þá tókst með
harðfylgi um daginn að um-
turna nefhdunum hjá okkur.
Þá var Guðrún Helgadóttir
búin að jafna sig á sjónvarps-
þættinum sem ég sagði ykkur
ffá í síðustu viku og alvarlegri
hindranir voru ekki í vegin-
um.
„En ég vildi verða formaður
fjárlaganefndar, ekki heil-
brigðisnefndar,“ sagði Gunn-
laugur og það var óeðlilegur
asi í röddinni. Meira en þessi
venjulegi kristilegi vælutónn.
„Veistu hvað það er erfitt að
vera krati á landsbyggðinni?
Ég er ekki fyrr búinn að lofa
bændum í Breiðdalnum að
ekki verði hreyft við landbún-
aðarkerfinu en Jón Baldvin
eða Sighvatur eyðileggja það
með gasprinu í sér. Ég get tal-
ið atkvæðin sem ég hef misst
síðan í vor. Ég verð að geta
sýnt fólki að ég nái peningum
heim í hérað. Annars er úti
um mig. Það er ekkert gaman,
Guðmundur, að vera venju-
legur sveitaprestur með
hrossabúskap. Ég fæ ekki einu
sinni tékka frá Framleiðslu-
ráði eins og hinir.“
„Heldurðu að ég sé ofhald-
inn af því sem ég fæ?“ spurði
Guðmundur hvumpinn. Svo
róaðist hann. „Hafðu ekki
áhyggjur. Hef ég ekki alltaf séð
um mína? Nonni mágur er í
ráðuneytinu, tengdapabbi
komst í Hvaleyrarskóla og ég
veit ekki betur en við höfum
geymt stöðu handa tengda-
mömmu í Suðurbæjarlaug-
inni. Það er ekki heiglum
hent, Gunnlaugur, að redda
sundlaugarvarðardjobbi
handa fólki sem ekki kann að
synda. Ég bjarga þessu.“
„Hvað með Kalla Steinar?“
spurði Gunnlaugur og þurrk-
aði svitann undan augunum.
„Ég meina... heldurðu að
Gaukur geri einhverjar at-
hugasemdir við ráðninguna?"
„Það get ég ekki ímyndað
mér. Einn djúsboltinn tekur
við af öðrum,“ sagði Guð-
mundur og glotti. En svo leit
hann flóttalega í kringum sig
og lækkaði röddina: „Það er
eitt í þessu sem ég held að
hann sé ekki búinn að hugsa
útí. Það eru hagsmunaárekstr-
arnir. Þegar ég skipaði hann í
stöðuna fékk ég þingsætið
hans um leið. Ef ég hefði ekki
ráðið hann væri ég ennþá
bæjarstjóri. Þess vegna varð ég
að ráða hann svo ég gæti sjálf-
ur orðið þingmaður og ráð-
herra.“ Nú þagnaði Guð-
mundur og það var einsog
eitthvað rynni uppfyrir hon-
um.
„Bæjarstjóri,“ sagði hann
dreyminn. „Manstu hvernig
það var, Gunnlaugur? Fín
laun. Engin læti. Engir blaða-
menn.“ Hann lygndi aftur
augunum.
„En hvað með fjárlaga-
nefhd, Guðmundur? Ég verð
að fá eitthvað handa lands-
byggðinni.“
„Hvað segirðu?“ sagði heil-
brigðisráðherra í mókinu.
„Varstu að segja eitthvað? Já.
Fjárlaganefhd. Vertu rólegur,
Gunnlaugur. Við eigum enn-
þá tromp. Manstu eftir hjúkk-
unum sem formaðurinn var
að hnoðast á fyrir norðan í
fyrravetur? Það hringdi ein
þeirra í mig um daginn. Þær
hafa alltíeinu fengið minnið
núna í niðurskurðinum. Það
er aldrei að vita nema við get-
um komist að samkomulagi.
Sem hentar öllum aðilum.
Þeim. Okkur. Og honum.
Tölum saman á morgun.“
Á UPPLEIÐ
t
HALLVARÐUR EINVARÐSSON
RÍKISSAKSÓKNARI
Hann hlýtur að vera farinn
að gera eitthvað rétt úr því
Svavar Gestsson vill hann
allt í einu í burtu.
JÓN SIGURÐSSON
SEÐLABANKASTJORI
Deilir kröppum kjörum
með almenningi og neitar
sér um Grandinn, ætlar að
láta Range Roverinn duga
áffarn. Hver sagði að þessir
menn hefðu ekki skilning á
kjörum alþýðunnar?
GIZUR BERGSTEINSSON
FYRRVERANDI HÆSTARÉTTAR-
DÓMARI
Eftirlaunagreiðslur hans
gera alla lottóvinninga
hlægilega.
Á NIÐURLEIÐ
l
JÓHANNES JÓNSSON
í BÓNUS
Hvaða bissnissvit er í því
fólgið að opna verslun í
Færeyjum þegar allir eru að
flýja þaðan? Hugmyndin
um að selja þangað íslensk-
ar landbúnaðarafurðir slær
síðan allt út.
STEFÁN FRIÐFINNSSON
FORSTJÓRIÍSLENSKRA AÐALVERK;
TAKA
Það á ýmist að selja undan
honum fyrirtækið eða setja
það í vegagerð í Kína. Er
ekki verið að reyna að segja
honum eitthvað?
GUÐMUNDUR ÁRNISTEFÁNSSON
HEILBRIGÐISRAÐHERRA
Þjóðin vildi taka við slös-
uðum börnum frá Bosníu
en hann fékk í staðinn
drykkfellda lögregluþjóna.