Pressan - 02.12.1993, Page 17

Fimmtudagurinn 2. desember 1993
SKOÐANIR
DAS KAPITAL
Áramótavertíð á hlutabréfamarkaði
STJÓRNMÁL
Engin þörfá nýjum borgarstjóra
Einstaklingum er heimiiað
að draga frá tekjum sínum
vegna kaupa á hlutabréfum
100 þúsund krónur, en hjón-
um tvöfalda þá upphæð.
Skiptir þá ekki máli hvort
annar makinn er tekjulaus.
Endurgreiðslur vegna hluta-
bréfakaupa koma til ífamtelj-
enda við álagningu í ágúst ár
hvert. Endurgreiðslan nemur
40 þúsund krónum á einstak-
ling-
Ekki er að efa að þessi laga-
heimild hefur ýtt undir fjár-
festingu fjölmargra í atvinnu-
rekstri og þá um leið undir
sparnað. Þeir sem hafa nýtt
sér heimildarákvæðið eiga í
dag hlutabréf á bilinu 3 til 6
milljónir ef þeir hafa fjárfest
skynsamlega.
Hlutabréfaviðskiptin hafa
aðallega átt sér stað í desem-
ber þegar framteljendur hafa
verið að gera lokaráðstafanir
til að stytta þann tíma sem
þeir vinna fýrir ríkið. Reynsl-
an hefúr sýnt að sá mánuður
hefúr verið kaupendum óhag-
stæður og því óhagstæðari
sem liðið hefur á mánuðinn.
Þeir fjármunir, sem varið er
til kaupa á hlutabréfum, eru
oft verulegur hluti af heimilis-
spamaði. Það veltur því á
miklu að þeim sé vel varið og
að hægt sé að grípa til þeirra
þegar á þarf að halda.
Kaupandi verður fyrst og
fremst að huga að því hvort
hann hagnist á kaupunum.
Kaup á bréfúm í félögum, sem
stofnuð eru í óljósum hug-
sjónatilgangi, er ekki fjárfest-
ing. Það, sem hefur mest áhrif
á hvort kaupandi hagnast á
kaupunum, er rekstur hlutafé-
lagsins, því hagnaður þess
stendur undir arðgreiðslum
og að verðmæti skapist innan
félagsins. Arður er greiddur
árlega og miðast við nafnverð
hlutafjár. Ef gengi hlutabréfa
er hátt er arður lágt hlutfall af
verðmæti bréfanna. Því er það
verðhækkun bréfanna sem
ræður endanlega ávöxtun
kaupandans.
Þegar hlutabréf em keypt
verður að horfa til framtíðar í
rekstri hlutafélaga, en ekki láta
hækkanir í fortíðinni glepja
sér sýn. Miklar hækkanir í for-
tíðinni draga að öðm jöfhu úr
mögulegri hækktrn í nánustu
framtíð. En þó má sérstaklega
huga að kaupum á hlutabréf-
um í fyrirtækjum þar sem
gengi hefúr lækkað mikið án
þess að rekstur fýrirtækjanna
gefi sérstakt tilefni til lækkun-
ar. Slík hlutabréf gætu fljót-
lega hækkað aftur. Dæmi um
slíkt era sveiflur á gengi hluta-
bréfa í Flugleiðum hf. Hluta-
bréf í litlum, sérhæfðum fýrir-
tækjum geta verið hættuleg
fjárfesting enda þótt hagnaður
sé þokkalegur, því það er alls
ekki víst að nokkur annar en
þeir, sem ráða fyrirtækinu nú
þegar, vilji kaupa hlutabréf í
félaginu síðar og ef til vill alls
ekki þegar litli hluthafinn þarf
að selja.
Nú er verið að selja „hluta-
bréf“ í Kaupfélagi Amesinga.
Við sölu þeirra liggja ekki fyrir
þær lágmarksupplýsingar sem
kaupendur eiga kröfu á.
Framkvæmd þeirrar sölu
minnir meira á fjársöfnun en
alvarlega athöfii á fjármagns-
markaði. Því skal aðgát höfð.
Hlutabréfasjóðir á íslandi
em tiltölulega ný fýrirbrigði
og era tvenns konar.
1. Sjóðir sem kaupa í hluta-
félögum sem starfa nú þegar.
Dæmi um slíka sjóði eru
Hlutabréfasjóðurinn hf. og
hlutabréfasjóðir verðbréfafýr-
irtækjanna.
2. Sjóðir sem stofhaðir era
til að fjárfesta í félögum sem
era að hefja rekstur. Þeir era
hreinir áhættusjóðir. Dæmi
um slíka „sjóði“ era Þróunar-
féiag Islands og Fjárfestingar-
félag íslands.
Hlutabréfasjóðir hafa ekki
skilað eigendum sínum mikl-
um verðhækkunum nema ef
vera skyldi Hlutabréfasjóður-
inn hf. Áhættusjóðimir eru
alls ekki álidegir fýrir þá sem
era að hefja fjárfestingu í
hlutabréfum og ber að vara
við þeim fýrir einstaklinga.
Eitt félag hefur sérstöðu á
hlutabréfamarkaði. Það er
Eimskipafélag Islands, því það
rekur atvinnustarfsemi, en á
einnig hlutabréfasjóð sem í
dag er um tveir milljarðar.
Hlutabréf í Eimskip eru mjög
vinsæl þegar einstaklingar
kaupa hlutabréfaskammtinn
sinn. Þau em öragg fjárfesting
og munu skila ávöxtun, en
ekki er víst að hún verði í tug-
um prósenta. Það er ávaflt
hópur kaupenda að hlutabréf-
um í Éimskip og því er ekki
mikil hætta á að eigendur sitji
uppi með hlutabréf sín þegar
þeir þurfa á andvirði þeirra að
halda.
Hlutabréf í sjávarútvegsfýr-
irtækjum eins og Útgerðarfé-
lagi Akureyringa og Granda
eru álitleg fjárfesting, enda
hefúr verið stöðug hreyfing á
þeim. Svo er einnig um olíufé-
lögin, en verð á þeim bréfum
er þó í hærra lagi miðað við
afkomu þeirra um þessar
mundir.
Og það skal ítrekað að lok-
um að „góð kaup“ í hlutabréf-
um era aðeins gerð ef tryggt er
að hægt sé að selja þau aftur
með hagnaði.
Oddvitar minnihlutaflokk-
anna í borgarsljóm eiga erfitt
með að skilja hvernig Sjálf-
stæðisflokkurinn hefur borið
gæfú til að standa saman þeg-
ar kemur að því að velja borg-
arstjómarefni flokksins. Þeim
er fyrirmunað að átta sig á
þeim einstaklingum sem taka
hagsmuni borgarbúa og sam-
stöðu innan borgarstjórnar
ffarn yfir eigin hag, eins og
kom í ljós þegar sjálfstæðis-
menn sameinuðust um Mark-
ús Öm Antonsson sem eftir-
mann Davíðs Oddssonar.
Jóni Magnússyni, sem að
eigin sögn stígur nú í vænginn
við Alþýðuflokkinn, er eins
farið og minnihlutanum í
borgarstjóm. Hann fær aldrei
skilið af hverju Ami Sigfússon
og Vilhjálmur Þ. Vilhjálmsson
settu ekki eigin hagsmuni og
persónulegan metnað á odd-
inn þegar Markús Öm var
kjörinn borgarstjóri af meiri-
hluta sjálfstæðismanna. Það er
stundum erfitt að skilja þegar
andstæðingar í pólitík sýna
drengskap af því tagi sem Ami
Sigfússon og Vilhjálmur Þ.
Vilhjálmsson hafa gert gagn-
vart Markúsi Erni og Sjálf-
stæðisflokknum í Reykjavík í
heild. Af orðum Árna í um-
ræðuþætti á Stöð 2 síðastiið-
inn sunnudag má ráða að
borgarfulltrúar Sjálfstæðis-
flokksins munu standa ein-
huga að baki Markúsi Erni í
komandi prófkjöri flokksins
effir tæpa tvo mánuði.
Vinstrimenn í borgarstjóm
hafa í gegnum árin gert árang-
urslausar tilraunir til að sam-
einast, jafhvel þegar kjósendur
neyddu þá til að vinna saman
í fjögur erfið ár 1978 til 1982
fýrir borgarbúa. Raunar hafa
tilraunir til sameiningar leitt
til hins þveröfúga og klofið
flokka likt og Nýr vettvangur
gerði þegar rekinn var fleygur
í Alþýðubandalagið í síðustu
kosningum. Þá var Ólafur
Ragnar, formaður Alþýðu-
bandalagsins, ekki klár á því
hvort hann stæði með Nýjum
vettvangi eða Sigurjóni Pét-
urssyni, sem ætiar að hætta,
og Olafúr Ragnar segist viss
um hvaða ffamboðslista hann
styður á næsta ári.
Það er einnig merkilegt hve
fúlltrúar minnihlutans virðast
hafa lítið ffarn að færa í gagn-
rýni sinni á störf og steftiu
Markúsar Amar í stóli borgar-
stjóra. Fyrir utan eina og eina
rimmu milli hans og Ölínu
Þorvarðardóttur um einhver
dægurmál, sem litlu skipta
þegar upp er staðið, hefúr lítið
komið ffam sem styrkir kröfú
minnihlutans um að skipta
um borgarstjóra. Raunar hef-
ur minnihlutinn lítið annað á
stefnuskrá sinni fýrir komandi
borgarstjómarkosningar en
að fella meirihluta sjálfstæðis-
manna og fá nýjan borgar-
stjóra. Að þessu leyti eru
vinstrimenn sjálfum sér sam-
kvæmir, því þetta hefúr verið
á stefhuskrá þeirra í áratugi. I
áðurnefndum sjónvarpsþætti
Stöðvar 2 mátti þó greina
nokkurt vonleysi hjá Fram-
sókn og Allaböllum, sem nú
virðast tilbúnir að sameinast
um fleira en að fella íhaldið,
þ.e. að bjóða fram sameigin-
legan borgarstjómarkandídat.
Hugmyndin hljómar ekki illa,
en þegar betur er að gáð verð-
ur hún æ minna sannfærandi
fýrir kjósendur. Hver verður
pólitísk staða og hlutverk
borgarstjóra undir stjórn
vinstrimanna? Hvert verður
valdsvið borgarstjóra gagnvart
fulltrúum sundurlausra fiokka
sem mynda meirihluta í borg-
arstjóm?
Tíminn einn leiðir í ljós
hvort minnihlutanum í borg-
arstjóm tekst að sannfæra ein-
hvem til að gerast sameining-
artákn vinstrimanna í Reykja-
vík, en það verður vissulega
fróðlegt að fýlgjast með þeim
karli eða konu sem tekur það
að sér, ekki síst þegar viðkom-
andi svarar áðurnefndum
spumingum og öðram svip-
uðum.______________________
Höfundur er hagfræðingur.
„Það er einnig merkilegt hvefulltrúar
minnihlutans virðast hafa lítiðfram að
færa ígagnrýni sinni á störf og stefnu
Markúsar Arnar í stóli borgarstjóra.
Raunar hefur minnihlutinn lítið ann-
að á stefnuskrá sinnifyrir komandi
borgarstjórnarkosningar en aðfella
meirihluta sjálfstœðismanna ogfá nýj-
an borgarstjóra. “
SKOÐANIR
Blaðamenn, tjáningarfrelsi fjölmiðla ogfriðhelgi einkálífs.
eftirAtla Gíslason hrl.
Þriðjudaginn 23. nóvember
síðastliðinn var ég ffummæl-
andi á opnum ffæðafúndi
Orators um hlutverk fjöl-
miðla í umræðu um afbrota-
mál. Stutt erindi mitt gaf
Karli Th. Birgissyni, ritstjóra
PRESS UNNAR, tilefhi til
greinarskrifa í síðustu
PRESSU þar sem hann eignar
mér sjónarmið sem ég kann-
ast ekki við. Meðal annars að
ég hafi hvatt til frekari hafta á
tjáningarffelsi eins og það er
orðað. Lesendum PRESS-
UNNAR til glöggvunar vil ég
reifa þau meginsjónarmið
sem ég setti ffam á fundinum.
Það er ekki unnt að setja
ffam einhlítar reglur varðandi
umfjöllun blaða um afbrota-
mál og afbrotamenn. Til þess
eru málaflokkar afbrota og af-
brotamenn of ólíkir. Til að
varpa skýrara Ijósi á viðfangs-
efhið mætti nefna fjölmörg
slæm dæmi af ffásögnum
blaða um afbrotamál. Sem
betur fer era þessi dæmi und-
antekningar, víti til vamaðar.
Á fundinum tók ég ffam, að
ekki mætti nota þessar und-
antekningar til að takmarka
eðlilegan upplýsingarétt og
upplýsingaskyldu fjölmiðla.
Þegar fjallað er opinberlega
um afbrotamál vegast á veru-
legir þjóðfélagshagsmunir,
mannréttindi. Annars vegar
tjáningarfrelsi og hins vegar
friðhelgi einkalífs. Þessi
mannréttindi era lögfest í
stjómarskrá okkar og í mann-
réttindayfirlýsingum sem Is-
land hefttr fullgilt. Við skoð-
un á mannréttindaákvæðun-
um kemur í ljós að gert er ráð
fýrir vissum takmörkunum á
tjáningarfrelsi. Eitt ákvæðið
mælir fýrir um að enginn
skuli þurfa að þola geðþótta-
eða ólögmæta röskun á
einkalífi. Jafhffamt segir bein-
línis í stjómarskrá okkar, að
menn verði að ábyrgjast tján-
ingu sína. Einkalífi bama og
ungmenna er veitt sérstök
vernd í nýjum bamalögum
og alþjóðasamningi um rétt-
indi bama. Að sama skapi er
réttur fjölmiðla til umfjöllun-
ar um málefni barna tak-
markaður. Enn eru ónefnd
fjölmörg ákvæði laga sem ætl-
að er að vernda einkalíf
manna. Til dæmis ákvæði
hegningarlaga um ærameið-
ingar, laga um meðferð opin-
berra mála um lokuð þing-
höld og ákvæði nýrra stjóm-
sýslulaga um takmörkun á
upplýsingarétti. Á þessum
mannréttinda- og lagaákvæð-
um, dómum og fleira byggi
ég þá skoðun mína, að frið-
helgi einkalífs njóti að ein-
hverju marki ríkari verndar
en tjáningarffelsi fjölmiðla.
Túlka verði vafa friðhelgi
einkalífs í hag.
Ör þróun í fjölmiðlun og
harðari fréttasamkeppni og
sölumennska er ef til vill til-
efhi nýrra ákvæða um ffið-
helgi einkalífs. Mér er sagt að
félögum í Blaðamannafélagi
íslands hafi fjölgað úr 250 fé-
lögum í 450 á tíu árum. Mála-
fjöldi fýrir siðanefnd Blaða-
mannafélgs Islands aukist
stöðugt. Talað er um fjöl-
miðlavald í sömu andránni
og framkvæmdavald, löggjaf-
arvald og dómsvald. Gagnvart
þessum staðreyndum loka
margir augunum, sér í lagi
fagmenn á ýmsum sviðum.
Þeir einangra sig um of og
reyna lítt að hafa áhrif á hvort
og hvemig fjallað er um mál.
Það er í verkahring lögmanna
og annarra sérfræðinga að
stuðia að því að fféttaflutn-
ingur af afbrotamálum sé
innan siðlegra og löglegra
marka. Með samstarfi og
samvinnu við blaðamenn
geta sérfræðingarnir haft
veraleg áhrif á að umfjöllun
um afbrotamál sé vönduð.
Hvernig á að upplýsa al-
menning um afbrot og afleið-
ingar þeirra ef þeir sem'gerst
þekkja til taka ekki þátt í eða
reyna ekki að móta umræð-
una?
Fjölmiðlavaldið er stað-
reynd. Þessu valdi fýlgir vax-
andi ábyrgð. Blaðamenn
verða að þekkja takmörk
tjáningarfrelsis fjölmiðla
gagnvart ffiðhelgi einkalífs og
fjölskyldu. Þess gætir í mjög
auknum mæli að láta þá fjöl-
miðla og blaðamenn sæta
ábyrgð, sem ekki kunna tján-
„Fjölmiðlavaldið er
staðreynd. Þessu
valdifylgir vaxandi
ábyrgð.
ingu sinni eðlilegt hóf og hafa
ekki í heiðri góðar blaða-
mannsreglur. Hér vegur fjár-
hagslega ábyrgðin þyngst.
Meðferð máls fýrir dómi er
kostnaðarsöm. Þá er nærtækt
að ætla að dómstólar muni í
náinni framtíð dæma hærri
miskabætur en nú tíðkast fýr-
ir ólögmæta meingerð gegn
frelsi og persónu annars
manns og í fleiri tilvikum en
áður. Ný skaðabótalög virðast
opna fýrir það. Svo er einnig
að sjá sem lögmenn mæli
mun oftar með málsókn þeg-
ar vegið er að einkalífi manna
en þekktist fýrir nokkram ár-
um. Þannig hafa menn
bragðist við aðgangsharðari
fféttamennsku.
Málsókn megnar sjaldnast
að bæta sem skýldi fyrir brot
gegn einkalífi manna, en
dómar geta varðað veginn
um það hvað sé við hæfi, hver
sé hinn gullni meðalvegur, og
haft varnaðaráhrif. Blaða-
menn, sem ekki rata meðal-
veginn og ganga of nærri frið-
helgi einkalífs í umfjöllun um
afbrotamál sem önnur per-
sónubundin mál, taka
áhættu. _____________________
Höfundur er
hæstaréttarlögmaður.
PRESSAN 17
ÁUPPLEID
f
OLAFUfl RAGNAR
GRIMSSON
FOftMAÐUR
ALÞYÐUBANDA-
LAGSINS
Hann finnur ffið á ótrú-
legustu stöðum, meira að
segja í Alþýðubandalaginu.
BOGIÁGÚSTSSON
FRETTASTJÓRI
Laus við helsta keppi-
nautinn, táknmálsfréttimar.
MATTHIAS
BJARNASON
ALÞINGISMAÐUR
Eini ffjálsi þingmaður-
inn, sá eini sem getur leyff
sér að segja það sem honum
sýnist eins oft og honum
sýnist.
Á NIÐURLEIÐ
I
SVAVAR
GESTSSON
ALÞINGISMAÐUR
Samþykkti útflutnings-
leiðina á röngum forsend-
um. Einhver hafði sagt hon-
um að hún fælist í því að
senda Ólaf Ragnar til Ind-
lands og geyma hann þar.
GRÝLA
Orðin að myndasögu í
Mogganum. Þar deyr hún
úr leiðindum.
STEINAR BERG
PLOTUUTGEFANDI
Hélt að það væri nóg að
fara á hausinn og fá sér
nokkrar nýjar kennitölur til
að losna við reiða músík-
anta. Hann verður að fá sér
nýjan karakter til þess.