Pressan - 19.05.1994, Page 12

Leitað ráða hjá
Það eru til fleiri spádómsað-
ferðir en að leggja Tarotspil
eða að lesa úr stjörnukortum.
í Kína er t.d. mikið um andatrú og
reyna margir að fá framliðnar verur
til að segja fyrir um óorðna hluti.
Sumir ganga svo langt að gera til-
raun til að fara sjálfir inn í
dánarheiminn, hitta andana
og spyrja þá um framtíðina.
Það þarf ekki að vera eins
erfitt og það hljómar.
Meira að segja þú
prófað þetta, lesandi
„Mao
Tung tók
aldrei
neina
pólitíska
ákvörð-
un án
þess að
ráðfœra
sig við I
Ching. “
ur, og er aðferðin
sem hér segir:
Rétt áður en þú
tekur á þig náðir
áttu að setjast fyr-
ir ffaman borð,
og á því skal vera
mynd af látnum
forföður eða ástvini.
Svart kerti verður að vera logandi
þar við hlið. Horfðu á myndina
nokkra stund, en ímyndaðu þér
svo að sá dauði stígi út úr mynd-
inni og standi hjá þér í fúllri stærð.
Hann tekur í báðar hendur þínar
og togar í þig. Haltu þá áffam að
nota ímyndunaraflið og láttu sem
þú farir út úr líkamanum. í þessu
hugarástandi máttu spyrja draugsa
að því sem þú vilt, en svo skaltu
biðja hann um að þér vitrist svarið í
draumi. Auðvitað er þetta allt bara
í þykjustunni, en samt er mikilvægt
að þér finnist sem afturgangan sé
þarna raunverulega og þú sért að
tala við hana fyrir utan líkama
þinn. Svo slekkurðu á kertinu og
ferð að sofa. Ef allt fer að óskum
muntu í alvörunni fara inn í ósýni-
lega heiminn þá um nóttina og
hitta vofu ástvinarins eða forföður-
ins undir fjögur augu. Samt er ekki
víst að þetta takist í fyrsta kasti, en
þá er bara að reyna aftur og mun
það vonandi heppnast á endan-
um...
öllu auðveldari spádómsaðferð
felst í notkun kínverskrar bókar
sem kölluð er I Ching. Þessi bók
er til í mörgum þýðingum og er
frumtextinn u.þ.b. 3000 ára gam-
all. I Ching hefúr náð mikilli út-
breiðslu á Vesturlöndum á þess-
ari öid, þótt fáir kunni á bókina
hér á landi. Samt er sáraauð-
velt að nota hana og miklu
einfaldara en að leggja
Tarotspil. Maður verð-
ur að læra hvað hvert
spil táknar ef vel á að
fara og getur það
tekið dágóðan tíma.
Á hinn bóginn
krefst kínverska að-
ferðin ekki annars
en að henda upp
þremur peningum
og um leið er bókin
spurð um framtíð-
ina.
I Ching er í 64
köflum og er hverj-
um þeirra skipt í sex
hluta eða vers. Eftir
að hafa kastað pen-
ingunum sex sinnum
alls, og gáð hvort upp
hafi komið krónur eða
skjaldarmerki, veit mað-
ur hvaða kafla og vers á
að lesa. Þar er svarið við
spurningunni. Hér væri
of langt mál að vera með
nákvæmar leiðbeiningar um
hvernig þetta er gert, en útskýring-
arnar eru í öllum útgáfum af I
Ching. Hafa ber í huga að líkt og
Biblían er þessi kínverska bók eld-
gömul og eru svörin því dálítið
gamaldags. Þar að auki er táknmál
mikið notað. Því verður að beita
ímyndunaraflinu þegar textinn er
lesinn, rétt eins og þegar maður
ræður drauma. Það gefur augaleið
að þetta er hinn prýðilegasti sam-
kvæmisleikur, en sumir verða háðir
honum og ganga svo langt að fara
ekki einu sinni út í búð án þess að
ráðfæra sig við bókina fyrst.
Til að gefa einhverja hugmynd
um stemmninguna í kringum I
Ching eru hér tvö dæmi. Segjum
sem svo að þú sért ástfangin(n) og
viljir vita hvort þú munir komast á
I Ching
séns með viðkomandi. Svarið gæti
hljómar svona: „Aukning. Enginn
skaði. Að halda áffam leiðir til
gæfu. Þú eignast þræl án fjöl-
skyldu.“ Þetta myndi þýða að þú
ættir góða möguleika. Þó væri ekki
líklegt að þú stofnaðir fjölskyldu
með þrælnum. En útkoman væri
öllu neikvæðari ef svarið væri
þannig: „Þú stígur á rófu tígrisdýrs-
ins sem étur þig. Ógæfa!“ Þetta
þýðir að þú eigir að halda þig í fjar-
lægð. Þú hefur greinilega hrifist af
lélegum pappír, en það er „tígr-
ísdýrið sem étur þig“. Ástarsam-
band með svoleiðis manneskju færi
mjög illa með þig.
Ekki ómerkari maður en rithöf-
undurinn Philip K. Dick
(1928-1982) hélt mikið upp á I
Ching. Hann er frægastur fyrir að
hafa skrifað sögurnar sem mynd-
irnar „Blade Runner“ og „Total
Recall“ eru byggðar á. Einhvern
tímann hugðist hann byrja á nýrri
bók, en fékk engar hugmyndir. Þá
kastaði hann peningum, gáði í I
Ching og fékk umsvifalaust inn-
blástur. Svo settist hann við ritvél-
ina og byrjaði að skrifa. Þegar hann
var kominn í þrot kastaði hann
peningunum aftur og síðan koll af
kolli þangað til hann hafði lokið við
bókina. Þetta var „The Man in the
High Castle“, sem þykir með bestu
verkum Dicks.
Fleiri frægir hafa notað I Ching
reglulega. Mao Tse-Tung tók t.d.
aldrei neina pólitíska ákvörðun án
þess að ráðfæra sig við bókina.
Svipað var upp á teningnum hjá
galdrakarlinum Aleister Crowley,
en flestir þekkja hann fýrir vel
heppnuð Tarot-spil sem hann
hannaði. Samt bað hann I Ching,
en ekki spilin, um heilræði þegar
mikið lá við. Listamanninum Erró
tókst líka oft að spá með bókinni á
sínum yngri árum og sálfræðingn-
um Carl Jung þótti hún svo merki-
leg að hann skrifaði inngang að
einni útgáfu hennar. En eins og áð-
ur sagði eru fleiri þýðingar til og án
efa er sú besta „Rediscovering the I
Ching“, sem Greg nokkur Whinc-
up á heiðurinn af. Hefur hún feng-
ist hér á landi og væri helst að leita
hennar í Bóksölu stúdenta, því mér
er tjáð að þar ráði dulspekingar
ríkjum...
Saga sem þarf engar hækjur
JAN WIESE:
UNDRIN ÁTORGINU
ALMENNA BÓKAFÉLAGIÐ
1994
★★★
Norðmaðurinn Jan Wiese
var í allmörg ár ffam-
kvæmdastjóri norska bóka-
forlagsins Cappelen og formaður
Félags norskra bókaútgefenda. Á
gamals aldri (hann er fæddur
1928) sneri hann sér að skáld-
sagnaritun. (Þetta er sambærilegt
við það ef Halldór Guðmundsson
og Jóhann Páll Valdimarsson
sendu ffá sér skáldsögu á sjötugs-
aldri, sem væri æði forvitnilegt.)
Affakstur vinnu Jans Wiese er
Undrin á torginu, bók sem fengið
hefúr mikið og verðskuldað lof
norskra gagnrýnenda.
Sagan gerist árið 1989 í Róm.
Rúmlega ftmmtugur bókavörður
situr f fangelsi og rifjar upp hvernig
skjöl og minnispunktar í gömlu
handriti tóku smám saman völd í
lífi hans og breyttu því í harmleik.
I þessari bók eru þrír menn sem
setja sögu sína á blað. Aðeins einn
þeirra, bókavörðurinn, er tuttug-
ustu aldar maður. Hinir tveir lifðu
á miðöldum. Annar þeirra, sagna-
maðurinn, hefur syndgað, lifir í
iðrun og finnur enga ró. Það eru
sögur hans sem gera listamanni
bæjarins kleift að skynja tilfinning-
ar sínar, kryfja þær og ljúka við
listaverk sitt, mynd af guðsmóður
með bam sitt. Það eru sögur þess-
ara tveggja manna sem bókavörð-
urinn les og þær leiða til glæps
hans.
Spenna sögunnar felst að stórum
hluta til í þessum glæp. Mér finnst
Wiese ekki takast fuílkomlega að
halda spennunni nógu lengi. Það
er eins og hann vandi sig þar ekki
„Þetta er sambœrilegt við það e/Halldór
Guðmundsson og Jóhann Páll Valdi-
marsson sendu frá sér skáldsögu á sjö-
tugsaldri, sem vceri æði forvitnilegt. “
nægilega mikið. Hann gefúr of
mikið í skyn of snemma. Þeir les-
endur sem eru þrautþjálfaðir í
lestri sakamálasagna uppgötva
glæpinn áður en kemur að síðustu
blaðsíðunum og það gerir að verk-
um að síðasti hluti bókarinnar
glatar töluverðu af áhrifamætti sín-
um.
Með bestu hlutum verksins eru
þeir kaflar sem lýsa samskiptum
sagnamannsins og listamannsins,
þessara tveggja manna sem báðir
leita ffiðþægingar í gegnum list
sína. Áhrifamestu hlutar verksins
eru þær sögur sem Wiese lætur
sagnameistarann segja listamann-
inum. Þær eru af ýmsum toga en í
dæmisagnastíl. Úr þeim má meðal
annars lesa boðskap um mátt kær-
leikans og tilfinninganna og sið-
ferðislega nauðsyn þess að dæma
ekki.
Wiese tekst á skýran og sannfær-
andi hátt að tengja saman hin
ólíku tímaskeið sögunnar. Hann
skrifar lipran og aðgengilegan texta
og hefur hér samið bók sem er
nokkuð óvenjuleg sé miðað við
þau söguefni sem norrænir nú-
tímahöfundar hafa hingað til valið
sér.
Wiese notast ekki við krús-
ídúllulegar stíltilraunir heldur læt-
ur söguna um að fanga athygli les-
andans. Sagan í þessu verki er ein-
faldlega svo góð að það þarf engar
hækjur.
Ásgeir Ásgeirsson þýðir bókina
og hefur unnið verk sitt af vand-
virkni.
Tuttle og Kabakov á Annarri hæð
Y N D L I S T
GUIXIIMAR J.
ÁRIMASOIM
„ Tuttle leggur rœkt við hið fíngerða,
brothœtta og handahófskennda. “
Richard Tuttle og
llya Kabakov í sýn-
ingarsalnum Ann-
arri hæð.
í stuttu máli: Tveir athyglisverðir
og sérstakir erlendir listamenn,
sem vert er að gefa gaum, ann-
ar að sýna núna, hinn á Listahá-
tíð.
eir Pétur Arason og Ingólfur
Arnarson, sem sjá um sýn-
ingarsalinn Aðra hæð, hafa
sannað að það þarf ekki viðamiklar
opinberar sýningar til að fá verk
nafntogaðra erlendra listamanna
hingað til lands. Þeir hafa tvö lítil
herbergi til umráða á hæðinni fyrir
ofan Levi’s-búðina á Laugavegin-
um og fara ekki í launkofa með að
þeir sýna einungis verk eftir lista-
menn sem þeir hafa sjálfir áhuga á.
Það er skammt stórra högga á milli
hjá þeim félögum um þessar
mundir, því nú stendur yfir sýning
á verkum ameríska listamannsins
Richards Tuttle, en á Listahátíð
verður sýning á verkum rússneska
listamannsins Ilya Kabakov.
Einn Kani
Sú myndlist sem hefúr verið
áberandi á Annarri hæð hefur
hneigst til „minimalisma“ eða
naumhyggju. Það hefúr hins vegar
reynst erfitt að festa hendur á þess-
ari stefnu, þar sem einu sannköll-
uðu minimalistarnir eru fylgjendur
upprunalegu minimalistanna, því
að þeir sem fyrst hlutu þessa nafn-
bót, þar á meðal Donald Judd, Ri-
chard Serra og Dan Flavin, vilja
ekkert við hana kannast. Enda er
nafnið yfirleitt notað á frekar yfir-
borðskenndan hátt um verk sem
eru mjög einföld að innri samsetn-
ingu, hvít eða litlaus, ferköntuð eða
kassalaga, og stundum svo naum
að þau eru aDt að því ósýnileg.
Þetta á ekki við um verk Ri-
chards Tuttle, en hann kom fram
eftir miðjan sjöunda áratuginn og
var þá strax talinn til „postmini-
malista11 eða síðnaumhyggjumanna
(líka kallað „eccentric abstraction",
sérviskuleg abstraktlist) og voru þá
aðeins liðin nokkur ár frá því að
Judd og félagar komu ffarn á sjón-
arsviðið. Það sem einkennir síð-
naumhyggjuna er óreiðukennd
samsetning og notkun á óvenjuleg-
um og mjúkum efnum eins og
gúmmíi, plasti og taui. Tuttle vakti
fyrst athygli fyrir átthyrninga úr lit-
uðu taui sem voru nældir á vegg og
lagðir á gólf, og alla tíð síðan hefur
hann notað frekar létt og forgengi-
leg efni eins og vírspotta, kuðlaðan
pappír og spónaplötur, stundum í
örsmáum verkum.
Verk effir Judd og Flavin hafa
verið til sýnis í sýningarsalnum og í
Viðey má sjá útiskúlptúr eftir
Serra, þannig að það er athyglisvert
að sjá myndir Tuttles til saman-
burðar. Hann er algjör andstæða
þeirra að mörgu leyti og miklu evr-
ópskari í efnistökum. Verk þeirra
þremenninga eru formföst og
óhagganleg, byggð á beinum línum
og réttum homum, en Tuttle legg-
ur frekar rækt við hið fíngerða,
brothætta og handahófskennda. Á
sýningunni eru þrír skúlptúrar,
sem standa á gólfi og halla upp að
vegg, gerðir úr tré, pappa og plasti.
Þetta em ekki myndir af neinum
þekkjanlegum hlutum og búa ekki
yfir táknrænni tilvísun, en eru
greinilega sprottnar af persónulegri
reynslu eða upplifun á umhverf-
inu. Á einum veggnum eru vatns-
litaskissur rammaðar inn í gyllta
ramma, þar sem umgjörðin skiptir
ekki minna máli en innihaldið,
nokkurs konar mynd-hlutir, eða
lágmynd af myndum, sem eru eins
og minning úr fortíðinni. Það er
þessi persónulegi hljóðláti tónn í
verkum Tuttles ásamt knöppum
og óformlegum stíl sem gerir verk
hans sérstök og maður finnur viss-
an samhljóm með verkum nokk-
urra íslenskra listamanna og kemur
Sólveig Aðalsteinsdóttir, sem ný-
lega sýndi á Kjarvalsstöðum, upp í
hugann í því sambandi.
Einn Rússi
Effir Tuttle-sýninguna tekur við
Listahátíðarsýning á verkum rúss-
neska myndlistarmannsins Ilya
Kabakov. Það er of snemmt að
segja frá sýningu áður en hún er
sett upp, en þar sem Listahátíð er
skammt undan og Kabakov ís-
lenskum almenningi að öllum lík-
indum ókunnur þá er ástæða til að
benda fólki á þennan viðburð. Ka-
bakov er sá myndlistarmaður frá
fyrrum Sovétlýðveldum sem hefur
notið mestrar velgengni effir upp-
lausn þeirra, upppantaður mörg ár
ffam í tímann, eins og sumir
óperusöngvarar sem óþarfi er að
nefna. Verk hans eru innsetningar,
eða margbrotnar sviðsetningar á
mannlegum sitúasjónum, þar sem
saman fara bókmenntalegar tilvís-
anir, frásagnarlegar fléttur og
heimspekilegar vangaveltur um
hlutskipti litla mannsins í sið-
menningu sem er að hruni komin.
Sviðsetningar hans geta verið
dramatískar og hann er óhræddur
við að nota öll meðul til að vekja
sterk viðbrögð hjá áhorfandanum.
Sem dæmi um það má nefna að á
alþjóðlegri listsýningu, Documenta
9 í Þýskalandi fýrir tveimur árum,
innréttaði hann dæmigerða íbúð
rússneskrar fjölskyidu, með öllu
sem henni tilheyrir, inni á þröngu
og gömlu almenningssalerni, með
öllu sem því tilheyrir. Eftir því sem
næst verður komist verður ekki um
slíka innsetningu að ræða í sýning-
arsalnum Annarri hæð, heldur
verða til sýnis uppdrættir af inn-
setningum sem ekki hafa komið til
framkvæmda. En það er ástæða að
missa ekki þessa sýningu út af
myndlistarrúntinum á Listahátíð.
12B PRESSAN FIMMTUDAGURINN 19. MAÍ 1994