Vísir Sunnudagsblað - 29.01.1939, Blaðsíða 4

4
VÍSIR SUNNUDAGSBLAÐ
Orlög
miljónamæringa
Eftir HANS HEUER.
2. Van Gogh vill breyta til.
Adriaan van Gogh var tvi-
mælalaust ríkasti maður Hol-
lands. Á Java átti hann geypi-
landflæmi og í Hollandi sjálfu
átti liann eignir sem jafnvel
skattstjórnin hafði ekki hug-
mynd um, hvers virði voru.
Adriaan van Gogh var 69 ára
gamall piparsveinn. Hann hafði
aldrei haft neinn tíma lil þess
að hugsa um konur, og þótt
hann hefði haft tíma til þess,
var hann allof vantrúaður á
konur til að kvænast þeim, þvi
hann hefði grunað þær um, að
það væri pyngjan hans en ekki
hann sjálfur, sem þær girntust.
Hann saknaði ekki kvenfólks
og hafði aldrei gert það. Hann
helgaði sig allan einu einasta á-
hugamáli — það voru peningar
— ávalt meiri peningar. Og til
þess að græða peninga varð
hann að vinna. Alt hans lif var
vinna — eilíf vinna. Á síðustu
árunum hafði liann sjaldan sof-
ið meir en þrjár stundir á nóttu,
og hann formælti deginum
vegna þess hve hann var stutt-
ur — altof stuttur. Hann vann,
keptist við, liamaðist i 21
klukkustund á liverjum einasta
degi — og það dugði samt ekki
til.
Sextíu og sjö ára gamall fékk
hann slag, sem lamaði allan
vinstri liluta líkamans. 1 tvo
daga lá Adriaan van Gogh í
rúminu, en mátti svo ekki vera
að þeim fjanda lengur. Hægri
hliðin var jú í stakasta lagi og
með henni hélt hann áfram að
hamast í 21 klst. á dag.
Nú var hann orðinn 69 ára
að aldri, var sestur við skrif-
borðið kl. 6 á morgana, hugs-
aði um ný gróðafyrirtækí, end-
urbætti þau, sem fyrir voru,
skipaði fyrir, skrifaði, sendi
undirtyllur sínar i allar áttir —
og hamaðist sjálfur eins og
bandóður væri. x
Það var venja hans að hringja
á þjóninn sinn nákvæmlega á
sömu mínútunni á hverjum
morgni — á mínútunni sex. Og
hann var ekki fyr búinn að
hringja en dyrnar opnuðust og
gamalt, hrukkótt og skrælnað
mannsandht hirtist í gættinni
og spurði eftir óskum og boð-
um Mijnheer van Goghs. Hann
tók á móti nokkrum tylftum af
fyrirskipunum og hvarf svo
jafn skyndilega og hann kom.
í tuttugu ár hafði þetta verið
þannig.
Svo bar það við einn morgun,
að hjallan hringdi á venjulegum
tíma. Hálf mínúla leið og eng-
inn kom. Adriaan van Gogh leit
óþolinmóðlega upp. Svo opnuð-
ust dyrnar —- inn kom ungur
piltur, staðnæmdist á miðju
gólfi, hneigði sig og beið eftir
fyrirskipunum.
„Hvað á þetta að þýða?“
spurði van Gogh.
„Fyrirgefið þér Mijnheer, Jan
er veikur“.
Veikur? Hugsanir van Goghs
snérust i nokkrar sekúndur um
þetta skritna — óskiljanlega
orð: Veikur. Til hvers fjandans
þurfti Jan endilega að veikjast?
I tuttugu ár liafði hann gægst
með sinn hrukkótta haus inn
um dyragættina — og aldrei
veikst. Og í dag tók hann upp
á því að veikjast — það var ó-
skiljanlegt.
„Svo!“ sagði van Gogh, tók
bunka af skjölum og fékk pilt-
inum þau.
„Gangið þér frá þeim!“ skip-
aði hann.
Pilturinn hneigði sig aftur,
snéri sér við og gekk til dyr-
anna.
Adriaan van Gogh horfði á
eftir honum. En til þess að geta
það, varð hann vegna lömunar-
innar að snúa sér öllum. Hann
gat ekki hreyft hálsinn.
„Bíðið þér!“ kallaði hann
skyndilega á eftir piltinum.
Hann nam staðar og snéri sér
við. Hreyfingar hans voru fjað-
urmagnaðar og mjúkar og það
hvíldi ró yfir öllu fasi hans.
Adriaan van Gogh virti hann
fyrir sér.
„Ilvað eruð þér gamlir?“
spurði hann.
„Átján ára, Mijnheer.“
„Hvað heitið þér?“
„Piet Buur!“
„Hvað starfið þér?“
„Sendisveinn, Mijnheer!“ —
svaraði Piet svo ánægjulegur á
svip, sem þetta væri eftirsótt-
asta starfið í öllum heiminum.
Það kom steingervingssvipur
á skorpnað og innfallið andlit
Adriaan van Gogh’s. Hann var
brúnaþungur og brúnirnar voru
gráar og hrúskandi, en augun
sjálf láu ljúpt inni i höfðinu.
Þegar hann sá piltinn ganga
þarna eftir gólfinu, rólegan og
öruggan, skaut alt i einu öfund
niður í sál lians. Eða hvaða rétt
hafði þessi ungi maður til að
vera svona djarflegur og þrótt-
mikill i framkomu, rétt eins og
að veröldin öll tilheyrði honum ?
Og þó var þetta ekkert annað
en einn hinna óteljandi, fátæku
vesalinga, sem barðist ómjúkri
baráttu fyrir húsnæði og fæði,
fyrir sama og ekkert kaup.
Mijnheer van Gogh virti Piet
Buur fyrir sér með fjandsam-
legu augnaráði. Þunnar varirn-
ar herptust saman, og í fljótu
bragði sýndist manni andlilið
vera glottandi.
„Eigum við að skifta á hlut-
verkum okkar?“ spurði hann
alt i einu.
Piet Buur glápti undrandi á
miljónamæringinn. Það var lík-
ast því sem hann skildi ekki
hvað gamli maðurinn átti við.
Loks áttaði hann sig.
„Nei, Mijnheer!“ svaraði
hann ákveðinn.
Augnaráð van Gogh’s skaut
eldingum.
„Og hvers vegna ekki?“
Piet Buur svaraði ekki.
Gamli maðurinn reis á fætur,
tók hækjuna, sem hann studd-
ist við, og Iialtraði með erfiðis-
munum fram á gólfið i áttina
til piltsins.
„Eg var einu sinni ungur eins
og þú. Skilurðu það? Eg var át-
ján ára eins og þú ert nú. Ef að
miljónamæringur hefði komið
til mín i þá daga og spurt mig
hvort eg vildi skifta við sig,
hefði eg sagt já“.
Piet Buur brosti.
„Mér finst lífið vera svo fall-
egt eins og það er“, svaraði
hann hlátt áfram.
„Þig skortir vilja til að brjóta
þér hraut“, sagði Adriaan van
Gogh nokkuð hörkulega.
„Nei, Mijnheer! Mig langar til
að eignast lítið þokkalegt hús
með fallegum hlómgarði. Þegar
eg má vera að, ætla eg að sitja
þar með Antje .... Antje er
æskuvina mín .... svo ætlum
við að eignast börn, og .... og
.... og“. Honum fipaðist, því
van Gogli horfði svo hvast á
hann.
„Og ríkur hefirðu enga löng-
un til að verða?“
Piet Buur liristi höfuðið.
„Það geta ekki allir verið auð-
menn, Mijnheer! Auk þess segir
Antje altaf, að sá sem eigi milda
peninga, hafi einnig miklar á-
hyggjur .... og Antje segir alt-
af satt. Og sá sem er ríkur hefir
aldrei frið — hann hefir aldrei
tíma til að vera hamingjusam-
ur, því liann er allaf að hugsa
um meiri peninga, og að verða
enn ríkari“.
„Hver liefir sagt þér það?“
„Enginn. Eg held þetta bara“.
Yan Gogh horfði undrandi á
unga manninn---------„Já, lítiS
hús og blómgarð------og konu.
og börn“, tautaði hann við sjálf-
an sig, og það var ásökunar-
hreimur í röddinni. „Eru þetta:
allar þínar framtíðaróskir?“
,,Já“.
Á þessum örfáu mínútum,
sem van Gogh stóð frammi fyrir
þessum saklausa, nægjusama
unglingi, brutust fram nýjar
hugsanir í lieila hans, sem hann
hafði aldrei fundið til áður.
Strákurinn er svívirðilega ung-
ur, og svívirðilega ánægður!
Hann á engar aðrar óskir en
þær, sem geta rætst. Og hvernig
er þetta með mig? Eg hefi
þrælkað í lieilan mannsaldur
—- — hefi aldrei unt mér nokk-
urrar hvíldar. Já, þræll var eg
— þræll vinnunnar, sem aldrei
gaf mér frið. — Þannig hugsaði
Adriaan van Gogh.
En Adriaan van Gogh hélt á-
fram að hugsa. Hann hugsaði
um það, hvað liann væri þrátt
fyrir allan sinn auð. Hann var
ekki annað en gamall maður,
hrumur og vesæll, sem gat dáið
hvenær sem væri. Strákurinn
þarna ,ljómandi af æskufjöri og
lífsorku sýnir mér raunverulega
hvað og hvernig eg er orðinn:
Gleðisnautt gamalmenni, sem
ekkert megnar framar nema að
hugsa um peninga. Það er sví-
virðing! Hann á alla sína fram-
tíð fyrir höndum — en eg enga.
Alt er glatað.
Angnaráð gamla mannsins
varð mildara, hann greip með
hægri hendinni utan um hand-
legg Piet Buur’s. Það var sterk-
legur handleggur, vöðvamikill
—- og það var æskublóð sem
streymdi eftir honum. Alt minti
á æsku, á lífskraft og ánægju
— augnaráðið líka. Það voru
brennandi augu — augu eins og,
í ungum guði, sem allur heim-
urinn tilbað með lotningu og
aðdáun.
„Eg vildi skifta við þig í al-
vöru talað“ sagði Adriaan van
Gogh lágum, hásum rómi og
slepti handlegg piltsins. Svo
snéri hann sér við og haltraði
að skrifborðinu sínu aftur.
„Farðu út!“ sagði hann.
Piet Buur fór.
Adriaan van Gogh horfði á
hurðina lokast eftir sendisvein-
inum. Ef hann gæti horfið fim-
tíu ár aftur í tímann, og byrjað