Vísir Sunnudagsblað - 12.05.1940, Page 2
2
VISIR SUNNUDAGSBLAÐ
Signu; heimspekingur, sem er
þar á gangi, sér lil hennar og
varnar henni að fremja þennan
verknað. ímyndaöu þér samtal
þeir'ra". Eða: „ímyndaðu þér
samtal á milli hringjara og
slökkviliðsstjóra um tilveru
guðs.“
Við vissum, að hann var
gæddur miklu andlegu hug-
rekki. Hann sagði oft, að engu
jarðnesku valdi ætti að leyfast
að eyðileggja hið persónulega,
innra frelsi, sem er vöggugjöf
iivers einstakiings. Dag nokk-
urn færði hann okkur ótvíræða
sönnun á andlegt sjálfstæði sitt.
Franskir kennarar eru embætt-
ismenn rikisins. Við og við
koma skólaeftirli tsmenn til að
ákveða, hvaða kennarar eru
verðir þess að flytjast í hærri
stöður. Alain var að segja okkur
ástæðurnar fyrir því, liversvegna
hann væri mótfallinn nafnbót-
um og heiðursmerkjum. „Með
þessu móti nær stjórnin of föst-
um tökum á einstaklingunum“,
sagði hann. „Það eru nokkurs-
konar mútur. Hvernig getur
maður, sem sækisl eftir titlum
og heiðursmerkjum, er ráðherr-
arnir einir veita, lifað frjáls, í
athöfnum og skoðunum,?“
í þessum svifum opnuðust
dyrnar, og skólaeftirlitsmaður
kom inn. Hann var mikill á lofli,
hlaðinn heiðursmerkjum og titl-
um. Við litum hver til annars.
Skyldi Alain nú halda áfranx
þessu hættulega umtalsefni, eða
skyldi hann sjá sér leik á borði
og draga sig í hlé, þar sem frarn-
tíð hans gat verið í veði? Hann
heilsaði ef tirli tsmanninum
kurteislega og þvi næst sagði
hann blátt áfram: „Eg var að
skýra fyrir þeim, hversvegna eg
er andvígur titlum og heið-
ursmerkjum“. Við drógum létt-
ara andann. Alain var altaf sjálf-
um sér líkur. Og það skal sagt
til heiðurs eftirlitsmanninum,
að dirfska Alains hindraði það
ekki, að hann var fluttur í hetri
stöðu næsta ár.
Er eg hafði lokið námi í
mentaskólanum i Rúðuborg,
var ætlun mín að fara til Paris-
ar og hefja þar rithöfundarferil
minn. En faðir minn lagði fast
að mér að vinna í verksmiðju
sinni í Normandi. Mér til undr-
unar studdi Alain mál hans. „Ef
þú byrjar nú rithöfundarferil
þinn,“ sagði hann, „munt þú
ekkert þekkja almúgann og h'f
hans. Þú munt lifa reynslu-
snauðu lifi fámenni’ar menta-
mannastéttar á lcaffihúsum og i
veislusölum Parísarborgar.
Þetta er ekki það, sem hinir
bestu rithöfundar hafa gert.
Balzac var skrifari embættis-
manns. Dickens og Kipling voru
fréttaritai’ar. Stendhal og
Tolstoi voru liðsforingjar.
Joseph Com;ad var sjómaður.
Ef þú vinnur nú um hríð í verk-
smiðjunni, muntu kynnast
vinnuveitendum og verkamönn-
um og hinu erfiða starfi. í stuttu
máli: þú tekur þátt í lífhiu. Er
þú hefir aflað þér lífsreynslu,
hefir þú fyrst rétt til að lýsa lif-
inu“. Eg fylgdi ráðum hans, og
mig hefir aldi’ei iðrað þess.
Seinna kendi Alain í Menta-
skóla Hini’iks IV., sem er senni-
lega besti mentaskólinn í París.
Er eg kom til Pai’ísar, liafði eg
það fyrir fasta venju að heim-
sækja hann í litlu ibúðinni hans.
íburðarmesta húsgagnið var
píanó, enda lék liann ágætlega á
hljóðfæri. Hann átti aðeins fáar
bækur, og óbeit lians á heiðurs-
merkjum var engu rninni en áð-
ur fyrr. Sökum langrar þjónustu
hans í þágu ríkisins, voru hon-
um send ýms heiðursmerki, en
lxann var í verki trúr skoðunum
sinum og neitaði að taka við
þeim. Hann hefði auðveldlega
getað oi’ðið prófessor við Sor-
bonne, en sökum hlédrægni
sinnar gerði hann aldrei nauð-
synlegar í’áðstafanir til þess.
Heimsstyrjöldin skall skyndi-
lega á 1914. Alain var þá 47 ára
gamall. Hann hefði ekki þurft
að fara á vígvöllinn, en liann
gerðist sjálfboðaliði í hernum.
Hann var ágætur hermaður,
liugrakkur og fylgdi nákvæm-
lega öllum fyrirskipunum, en
aldrei eitt augnablik Iagði hann
hinn fi’jálsa anda sinn í fjötra.
Hann var sennilega eini maður-
inn í sinni stétt á þessunx aldri,
sem barðist allan ófriðinn senx
óbi’eyttur hermaður. Hve rnikið,
sem að honum var lagt, neitaði
hann að taka við foringjatign,
sakir hinnar bjai’gföstu skoðun-
ar sinnar, að valdið hafi vond
áhrif á þann, sem með það fer.
Hann fann, að hann gat best
þjónað ættjörð sinni íxieð því
að lifa á meðal óbreyttra her-
manna sem strangur dónxari
gagnvart valdinu. Og á þeim
tima, sem valdið var hæstiréttur,
hélt hann áfram baráttu sinni
til að varðveita virðingu fyrir
manninum og hugsunarfrelsi
einstaklingsins.
Fjögur ár i skotgröfunum
gerðu hann að gömlum manni.
Eftir ófriðinn þjáðist hann af
gigt og lxelti, en hélt öllum and-
leguixi kröftum. Hann kendi
lieimspeki enn um 15 ára skeið í
mentaskólanum, og af kenslu
lians fór mikið ox’ð.
Eg bjó þá í Paris, og þegar eg
fór að lieimsækja Alain vorunx
við vanir að ganga um í Luxem-
borgargarðinum. t livert sinn
sem bók var nýkomin út eftir
mig, færði eg honum hana nxeð
blygðunarsemi og beið eftir
dómi hans, eins og eg liafði gert,
þegar eg var í skóla. Stundum
virtist liann vera ánægður. Þeg-
ar eg færði honurn „Ævisögu
Disraelis“ og seinna „Ævisögu
Chateaubi’iands“ sagði liann:
„Þetta er mjög vel gert“. Það
var alt og sumt, en eg fyltist
hamingju og stolti. Stundum
var dómur hans strangur. „Þetta
hefðirðu ekki átt að ski’ifa,“
sagði hann. Og eg er viss uixi,
að hann hafði rétt fyrir sér.
Að lokuixx varð Alaiix að hælta
kenslustörfunx. Hann var sjúk-
ur maður og gat varla gengið.
Þar senx hann lét íyrir berast i
hægindastól sínum, var liann á-
þekkur x-isavaxinni eik, sem
visnað liefir í fárviðrum. En
lxanxx bar sjúkdónx sixxn með
heimspekilegri ró, og þrátt fyrir
miklar þjáningar hélt hann á-
franx að í’ita um lieimspeki og
bókmentir. Eftir heimsstyrjöld-
ina skrifaði liann 20 bækui’, og
fjallar hin síðasta um Balzac.
Sumir okkar eru þess fullvissir,
að eftir hundrað ár muni rit
Alains hafa náð meiri viður-
kenningu exx mörg þau rit, sem
nú eru talin sígild.
Það fékk mér mikillar gleði,
sem amerískur prófessor í
heimspeki sagði við mig nýlega:
„Vitið þér, að Frakkland er
heimkýnni mikils manns, sem
er tiltölulega ókunnur, og skrif-
ar i’itgei’ðir undir dulnefninu
Alain?“
„Hann er langt fná því að vera
ókunnur“, svaraði eg. „Hann er
kunnur á meðal þeirra, sem eru
verðugir þess að þekkja hann!“
Þegar eg var kjörinn meðlim-
ur franska vísindafélagsins síð-
astliðið ár, spurðu blaðamenn
mig um álit mitt á þessai’i nýju
upphefð minni. „Eg er einkum
forviða á því,“ sagði eg, „að mér
skuli hafa hlotnast sá heiður,
sem mér fremx-i mönnum hefir
vei’ið synjað unx“. Eg liafði Ala-
ixx i huga. Samt vissi eg, að þótt
honum hefði verið sýndur þessi
virðingarvottui’, myndi mimx
gamli læi’ifaðir hafa hafnað
lxonunx, eins og hann hafnaði
ölluixi öðrum.
Símon Jóh. Ágústsson
þýddi.
HUNDALÍF? — Þessi nxynd er frá Suðurheiixxsskautsleiðangri Bvrds og sýnir hundana, sem
leiðangiarsmenn lxafa með sér. Það er rétt að taka það fram, að líf þessara lxcuda er að sögn —
„kóngallf“. —