Vísir Sunnudagsblað - 30.06.1940, Blaðsíða 2
2
VISIR SUNNUDAGSBLAÐ
— Biskupsstóll var á Hólum frá
árinu 1106 þar til um aldamótin
1800, og margir biskupanna
voru hinir mestu merkismenn.
T. d. má nefna Guðmund góða
(d. 1237), sem öll alþýða manna
bar svo mikla trú til, að hann
var fenginn til þess að vígja
brunna og ýms björg, þar sem
manntjón þóttu grunsamleg, út-
rýma reimleika og öðru slíku og
ávalt þótti gefast vel. Jón Ara-
son (d. 1550), sem ásamt tveim
sonum sínum, var hálshöggvinn
í Skálholti án dóms og laga, fyr-
ir fastheldni sina við hinn kat-
ólska sið, — og Guðbrand Þor-
láksson (d. 1627), sem lét prenta
um 90 rit, þar á meðal biblíu,
þá fyrstu, sem prentuð var hér
á landi. — Um 1880 eignaðist
Skagafjarðarsýsla Hóla, og var
búnaðarskóli stofnaður þar
tveim árum siðar, og hefir verið
starfræktur síðan. Árið 1905 tók
ríkið við skólanum, og hefir séð
um rekstur hans siðan. Staður-
inn er mjög vel hýstur; vestan
undir skólaliúsinu, sem er
stærsta bygging staðarins, er
fallegur skrúðgarður, túnið er
feikna stórt, og er hið ræktaða
land þar óðum að aukast. — En
nú skulum við líta á kirkjuna,
sem að mörgu leyti er einstölc
i sinni röð, og tvímælalaust
markverðasta bygging staðar-
ins. Fór skólastjórinn með okk-
ur út í kirkjuna, til þess að
skýra okkur frá því helsta, sem
þar er að sjá.
Kirkjan er stór, hygð úr blá-
grýti og sandsteini úr Hóla-
byrðu, veggirnir eru hvítkalkað-
ir innan og utan og þak hennar,
sem annarra hygginga staðarins,
úr bárujárni, rauðmáluðu.
Kirkjan er turnlaus, og þykir
mér það lýti á svo veglegri bygg-
ingu sem hún er og gera hana
tilkomuminni. Smíði kirkju
þessarar var lokiðl763.Framan
við kirkjudyrnar er steinhella
og er talið að undir lienni hvíli
Jón biskup Arason, sem að gam-
alli sögn, varð öllum þar nyrðra
svo mikill harmdauði, að kirkju-
klukka sú á Hólum, sem Líka-
böng nefndist, hringdi af sjálfu
sér þá er lík hans og sona hans
voru flutt norður, í fyrsta sinn
þegar líkfylgdin kom á Yatns-
skarð, í annað sinn þegar hún
kom á hálsinn þar, sem fyrst
sér heim að Hólum, og i þriðja
sinn er Iikfylgdin kom að tún-
inu á Hólum, og þá með þeim
firnum að hún rifnaði. Hve mik-
ill hefir þá ekki harmur Hóla-
manna verið, þar sem jafnvel
dauðir hlutir hörmuðu svo
mög þessa einstöku, föllnu trú-
arhetju? í stöpli kirkjunnar,
sem er einn geimur frá gólfi til
þaks, eru nú tvær klukkur, og er
önnur þeirra stór og liljómmik-
il, að sögn steypt úr Líkaböng.
Á útveggnum eru þrjú ferhyrnd
göt, og gerð til þess, að hljómur
klukknanna megi heyrast sem
lengst. — Uppi undir þaki stöp-
ulsins, flögraði nú litil máríátla
til og frá um bitana, liafði hún
hreiðrað um sig einhversstaðar
þar uppi. Vinstra megin við
dyrnar inn í aðalkirkjuna, er
marmaraplata með grafskrift
yfir barn, sem hrapaði þar til
dauða meðan á kirkjubygging-
unni stóð. Iíirkjan ér, sem fyx-r
sagt, hvítkölkuð að innan, glugg-
ar eru 5 eða 6 á hvorri hlið að-
alkirkjunnar, og er loft i henni.
„Innrétting“ kirkjunnar er
mjög smekkleg og sérkennileg,
en kuldalegir eru þessir hvítu
steinveggir. Bekkimir eru mál-
aðir brúnum og grænum, mjúk-
um litum. Tveir eða þrir instu
bekkimir eru nokkuð skraut-
legri en hinir og er nokkurt bil
á milli Jxeirra. Eru þar stúkur
biskupa og annax-ra fyrirmanna.
Á suðurhlið kirkjunnar ei-u dyr,
nefndar frúardyr. Gegnt þeim
er á norðurveggnum likneski
Krists á krossinum, í fullri lík-
amsstærð, skorið i tré. Er lílc-
nesldð eðlilegt mjög og áhrifa-
mikið. Milli kirkju og kórs er
skrautleg milligerð úr tré. Neð-
antil á milligerð þessa eru mál-
aðar ýmsar táknmyndir t. d.
viska, speki, trú, von og kær-
leikur o. s. frv. Prédikunarstóll-
inn er mjög laglegur, eru mál-
aðar á hann myndir guðspjalla-
mannanna. Altai'ið er stórt, úr
steini, og talið æfa gamalt. —-
Það sem markverðast er i kirkj-
unni, er þó tvímælalaust liin
gullfallega altaristafla. Er hún
skorin í tré, og hið mesta lista-
verk. Álitið er að taflan hafi ver-
ið flutt hingað til lands frá Nið-
urlöndum, og hafi Jón Arason
gefið Hólakirkju hana. Sé svo,
er markvert hve málning henn-
ar og þó sérstaklega gylling,
hefir haldist gegnum^ þessar
fjórar aldir, sem liðnar eru frá
því að hún var gefin Hólakirkju.
Altaristafla þessi hefir í langa
tíð verið talin sú merkasta, sem
til er á landinu, og er hún mesta
gersemi. Er hún i þrem hlutum
og er miðhlutinn, sem sýnir
krossfestinguna, mikilfengleg-
astur. En álmum tveim, sem
hver um sig er á við helming
miðhlutans, er skift niður í 14
hólf samtals, og eru i þeim
myndir postulanna, 6 livoru
megin, en i efsta hólfinu er dýr-
lingamynd. — Skirnarfontur
kirkjunnar er högginn í stein
(bikstein), gerður af skagfirsk-
um bónda. Á hörmum skálar-
innar stendur: „Leyfið bömun-
um til mín að koma og bannið
þeim það eigi, því að þvilíkra er
guðs ríki.“ Ýmsar myndir eru
höggnar i skírnarfontinn og
þykir liann fallega gerður. Þrir
fallegir Ijósahjálmar úr kopar
eru í kirkjunni, og fleiri góðir
gripir. Af öllu þvi markverða,
sem er að sjá i Hólakirkju, vil
eg að endingu nefna legsteina
biskupanna og venslamanna
þeirra i kii'kjugólfinu. Eru þeir
allir i kórnum, nema einn, er
hann frarnan við lcórdyrnar.
Legsteinar þessir eru all margir
og sumir þein-a með skrautlegu
letri og útflúri.
Við vorum ákaflega hrifnar
af Hólakirkju, hef eg ekki komið
í neina kirkju jafn auðuga af
merkilegum og dýrmætum grip-
um, enda munu þær fáar ísl.
kii'kjurnar, sem slík verðmæti
geyma, þó þau séu ekki nema ör-
litið sýnishom af auðæfum
hinnar fox-nu Hólakirkju, þegar
veldi hennar var sem mest. —
Eftirtektarvert er það, livað
kirkjan lítur vel út, bæð'i
utan og innan. Má það
vera gleðiefni hæði þeim,
sem sýna og skoða, hve urn-
gengni öll er góð og snyrtileg,
enda væri annað mikill ágalli á
slíkum stað. Væri óskandi að
slík umgengni mætti haldast
sem lengst, til þess að hinir
gömlu og fögru gripir þurfi ekki
að rykfalla eða grotna í van-
hirðu.
Alt það, sem við sáum þarna,
minti á liðna tíð, og ekkert var
þar, sem mint gat á daginn í dag,
nema ef vera kynni stór vöndur
af sóleyjum, sem var í vasa á alt-
arinu. Úti var glampandi sól-
skin, en innan hinna köldu stein-
veggja kirkjunnar hafði verið
kalt og óhugnanlegt, og þrátt
fyrir það, livað við liöfum haft
mikla ánægju af þvi að skoða
Hólalcirkju, var okkur fróun i
að koma úr nepju liinna löngu
liðnu ára, og út í brennlieitt
sumarið 1939. — Þegar við höfð-
um lokið við að skoða kirkjuna,
liafði skólastjórinn ekki tíma til
þess að vera leiðsögumaður okk-
ar lengur, og fór því að mestu
fram hjá okkur að skoða annað,
sem markvert er á staðnum, t.
d. hinar fornu bæjarrústir. -—
Að afloknum miðegisverði lögð-
um við af stað upp í fjallið
Hólabyrðu. Er þar i á að giska
6—700 metra hæð, hjalli all-
mikill í fjallinu, og er þar eins-
konar hvilft, sem Gvendarslcál
nefnist. Er þar uppi steinn mik-
ill meira en mannhæðar hár, og
er hann nefndur Gvendaraltari.
Sagt er að Guðmundur biskup
góði, hafi oftlega lagt leið sína
þangað upp til þess að biðjast
fyrir, og eigi örnefni þessi rót
sína að rekja til þess. Grasteyg-
ingar ná alt upp undir brúnir
skálarinnar, og er leiðin þangað
upp mjög brött. Eftir þriggja
stundarfjórðunga göngu kom-
um við að altarinu, kófsveittar
og móðar af hitanum. Skálin er
næsta snauð af öllum gróðri
nema mosa. En útsýn þaðan yfir
dahnn er fögur, sést út á fjörð-
inn alt til Drangeyjar, en fyrir
mynni dalsins blasir við Tinda-
stóll. Unaðslega friðsælt og kyrt
var þarna uppi í fjallinu, og það
var hressandi í f jallablænum að
láta hugann reika úr einum
staðnum í annan, um alt það,
sem fyrir augu hafði borið síð-
asta sólarliringinn, — þama
uppi í f jallinu var svo undarlega
hljótt, — og eftir nokkra við-
dvöl snérum við heim til Hóla
aftur. En sá munur að tylla sér
þama á hrekkubrúnina og renna
sér niður, þó það kostaði bux-
urnar grasblett, í stað þess að
að stritast upp brattann í þess-
um hita. — Um þrjúleytið
kvöddum við Hólastað og lijól-
uðum áleiðis til Hofsóss.
STRAUMLÍNA. — Þetta er ein
nýjasta myndin, sem tekin hefir
verið af Sonju Henie.