Vísir Sunnudagsblað - 04.08.1940, Side 2

2
VÍSIR SUNNUDAGSBLAÐ
I lögunum er ákveðið að
stjórnin skuli „senija við ein-
hvern mann um að selja vörur
félagsins — en þær voru aðal-
lega sauðir, hross, fiskur, ull og
smjör — og útvega því útlendar
vörur“. Stjórnin samdi um þetta
við L. Zöllner stórkaupm. Mun
hann hafa verið umhoðsmaður
félagsins alla tíð, eða í nálægt
aldarfjórðung, og reynst því
yfirleitt mjög vel, þrátt fyrir
það, að það komst stundum
í skuldir við hann, og það þegar
á fyrsta ári.*)
Færi svo, að skuldir söfnuð-
ust, átlu deildirnar að greiða
6% vexti af skuldinni „frá þeim
degi er viðskiftareikningur fé-
lagsins (deildarinnar) við vöru-
útvegunarmann er út gefinn“.
Síðar (1894) voru vanskilavext-
ir færðir upp í 10% og hver
deildarstjóri varð að skrifa und-
ir skuldbindingu um, að
„ábyrgjast gagnvart stjórnar-
nefnd (stjórn) félagsins full
skil á öllu því“, er hans deild
fékk hjá félaginu á því tímabili
er hann var deildarstj. Ef drátt-
ur varð á greiðslu lijá deild,
mátti lögsækja viðkomandi
deildarstjóra, og innheimta
*) Stundum reis þó allmikill á-
greiningur milli félagsins og
Zöllners. ÁriS 1899 kvörtuSu
deildarstjórarnir mjög yfir því,
„aS vörur kæmu seint og tinings-
lega, og sumar alls ekki“. Og á
fundi áriS 1900 varS talsvert upp-
þot í félaginu, vegna þess, a'ö ýms-
ir deildarstjórar „voru mjög
hræddir um að Zöllner og Vídalín
heföu vanrækt að vera svo holl-
ir umboösmenn fyrir félagiö, sem
æskilegt væri, meö öörum orðum,
haft fé af félaginu, einkum ekki
borgaö því sauðina eins og þeir
heföu selst.“ Lítiö varö þó úr
þessu uppþoti og samþykti sami
fundur í einu hljóöi aö láta þá
Zöllner og Vidalín selja sauöi fé-
lagsins þaö ár, en láta þá þó því
aðeins í umboðssölu, „aö þeir á-
byrgöust 11—12 aura fyrir pund-
ið“ i lifandi vigt. Loks samþykti
fundurinn að skifta ekki um um-
boðsmann. í ársbyrjun 1901 sagöi
Zöllner upp umboösmensku sinni
fyrir félagiö, og var Ólafi Árna-
syni þá falið að sigla og kaupa
inn vörur fyrir þaö. Þetta stóö þó
lengur en til 19. júní s. á. Þá var
stjórninni falið, ásamt M. Torfa-
syni sýslumanni, að semja um
skuld félagsins við Zöllner, „og
leitast eftir að fá hann til að taka
þátt í þeim skaða, sem félagið hef-
ir beðið af uppsögn hans, og leit-
ast eftir viö hann, hvaða kjörum
félagið megi eiga von á hjá hon-
um, ef það tæki fyrir að versla
við hann eftirleiðis." — Hvernig
þessum málum reiddi af er ekki
hægt að sjá af fundargerðum fé-
lagsins, er eg hefi haft undir hendi,
með því að þær ná ekki lengra,
en Zöllner mun hafa verið um-
boðsmaður félagsins alla tíð fram
að heimsstyrjöldinni 1914, eða
jafnvel til 1915-
Séra Jón Steingrímsson.
skuldina á þann hátl félaginu að
skaðlausu.
Þá átti stjórnin einnig að ráða
„hæfan mann til að veita þeim
vörum móttöku sem afhentar
verða í uppskipunarstöð félags-
ins, annast uppskipun og útskip-
un, vörugeymslu, vöruvöndun,
og vöruafhending“, m. m. Tii
þessara starfa réði stjórnin ívar
Sigurðsson á Stokkseyri.*)
Hafði hann unnið mikið að
stofnun félagsins fyrir tilmæli
síra Jóns Steingrímssonar o. fl.,
og ferðast um sveitir Árnes-
sýslu a. m. k„ í þessu skyni.
ívar var „afhendingarmaður“
félagsins nokkur ár, en við því
starfi tók af honum Ólafur
kaupm. Árnason.**) Síðar voru
þeir afliendingarmenn, Eggert
Benediktsson í Laugardælum
og Guðm. Sæmundsson kenn-
ari.
Varasjóð átti að stofna „með
því að hver félagsdeild greiði
1% af innlendum vörum deikl-
arinnar“. Svo átti og liver „nýr
félagsmaður að greiða (í vara-
sjóð) 1% i inntökugjald af verði
þeirrar innlendu vöru er hann
lofar.“
Deildarstjórar áttu að sjálf-
*) ívar Sigurðsson var fæddur
31. júlí 1858, að Gegnishólaparti í
Flóa. Hann var prýðilega greind-
ur og naut i uppvexti tilsagnar
séra Páls Sigurðssonar í Gaul-
verjabæ. ívar var fyrst barnakenn-
ari, en síðar sýsluskrifari hjá Stef-
áni sýslumanni Björnssyni í Gerð^
iskoti. Um tíma var hann við
Lefolii-verslun á Eyrarbakka, en
fluttist þaðan til Stokkseyrar, og
setti þar á stofn smáverslun, en
hætti henni, er hann gekk i þjón-
ustu Stokkseyrarfélagisns.
**) Ólafur kaupmaður Árnason
fæddist að Þverá i Húnaþingi 23.
febr. 1863. Ungur byrjaði hann
verslunarstörf hjá Valgard Claes-
sen (síðar landsféhirðir) á Sauð-
árkróki. Var síðar við verslun á
Seyðisfirði, Eskifirði og í Kaup-
mannahöfn. Ólafur fór að versla
á Stokkseyri 1894 0g tók nokkru
síðar við afgreiðslustörfum fyrir
Stokkseyrarfélagið. Hann var gáf-
aður og fjölhæfur kaupsýslumað-
ur, ágætlega vel mentaður, og
glæsimenni.
sögðu að sjá um pantanir og
vöruloforð liver frá sinni deild,
og koma þessu í tæka tíð til
stjórnarinnar. Stofnfundurinn
kaus bráðabirgðastjórnina, séra
Jón Steingrímsson, Pál sýslum.
Briem og Þórð Guðmundsson, í
stjórn til eins árs i einu hljóði.
Páll Briem varð formaður, og
var það þangað til liann varð
amtmaður og fluttist norður á
Akureyri. Jón Jónsson bóndi í
Skeiðháliolti var kosinn fyrst í
varastjórn, en ári síðar Grímur
Gislason bóndi í Óseyrarnesi, og
tók hann sæti í stjórninni i stað
séra Ólafur Helgason í Gaul-
verjabæ, er kosinn var aðalmað-
ur 1892 í stað séra Jóns Stein-
grímssonar, en tók ekki við
kosningu.
Fvrstu lögum félagsins var
allmikið breytt 1894, og voru
lögin þá prentuð. 1 þeim segir i
1. gr. að félagið heiti „Stokks-
eyrarfélagið“ og „nær yfir þær
sveitir, er nú sækja verslun á
Eyrarbakka, og skal aðalupp-
skipunarstaður vera þar sem að-
alfundur iákveður“.
Á fundi 21. des. 1893 leitaði
formaður atkvæða deildarstjóra
um það, hvort Stokkseyri eða
Eyrarbakki skyldi vera „upp-
skipunarstaður“ félagsins. At-
kvæði féllu svo, að Stokkseyri
fékk 13 atkv. en Eyrarbakki að
eins 2 atkv. Rangæinganna, Eyj-
ólfs í Hvammi og Einars í Mið-
ey, en þriðji Rangæingurinn,
Yigfús á Brúnum greiddi ekki
atkvæði.
Þriðja grein nýju laganna lýs-
ir tilgangi félagsins, en hann er
þessi:
1. „að ná svo góðum kaupum
á útlendum varningi sem unt er,
og leitast við að gera útvegur
lians sem greiðastar og kostnað-
arminstar fyrir félagið og hvern
einstakan félagsmann.“
2. „að efla vöruvöndun, og
koma innlendum varningi í sem
hæst verð.“
3. „að koma í veg fyrir alla
skuldaverslun svo sem framast
er unt.“
4. „að draga arð verslunarinn-
ar inn í landið svo sem mest má
verða.“
5. „að safna varasjóði til
tryggingar fyrir framtíð félags-
ins.“
6. „að koma sér i samvinnu
við samskonar fél. hér á landi.“
Nýju lögin liöfðu m. a. inni að
halda þrjú nýmæli:
a. að formaður skyldi „heimta,
að i það minsta þrír áreiðanlegir
menn, auk deildarstjóra, ábyrg-
ist með skriflegri skuldbindingu
full skil af deildarinnar hendi,
gagnvart félaginu“.
Sýnilegt er, að ábyrgð deildar-
stjóranna einna liefir ekki þótt
nægileg.
b. að um laun formanns skuli
samið fyrirfram „á hvers árs að-
alfundi.“
Um tíma a. m. k. voru þaa
ákveðin y2% af innfluttum, og
1/2% af útfluttum vörum. Hve
hóiTÍ upphæð þetla nam, er ekki
liægt að sjá af þeim plöggum,
sem eg hefi haft undir hendi.
(Af „Þjóðólfi“ frá 1899 má þó
sjá, að sum árin hefir „verslun-
armagn“ félagsins verið frá
60—100 þús. kr.).
c. Formanni var gefið vald til
að velja meðstjórnendur sína.
Áður voru meðstjórnendur
kosnir af deildarstjórum á aðal-
fundi. Óneitanlega var þetla
nokkuð mikið i einræðisátt. En
svo vel hefir þetta skipulag þótt
gefast, og svo rótgróið var það
orðið eftir sex ár, að svona til
gamans skal þess getið, að á að-
alfundi árið 1900 liafði eg flutt
tillögu um að breyta þessu í
fyrra formið (þ. e. að deildar-
stjórarnir kysu meðstjórnend-
ur ó aðalfundi), en tilagan var
feld með öllum atkvæðum gegn
— einu.
Meðstjórnendur voru oftast
þeir: Eyjólfur Guðmundsson í
Hvammi og Þorsteinn Thorar-
ensen á Móeiðarhvoli*). Aðrir
*) Eyjólfur í Hvammi á Landi
er fæddur 3. des. 1859 í Hvammi,
og hefir átt þar heima alla tíð.
Hann er einn af þektustu bændum
hér á landi, höfSingi í sjón og raun
og hefir af sjálfsdáðum hafiS sig
til vegs og virðingar. Sveit sinni
hefir hann veriö hinn mesti bjarg-
vættur og stýrt málefnum hennar
með þeirri prýSi, sem er dæmafá.
— Um Eyjólf má segja líkt og
Skarðverjana fornu, en lýsingin af
þeim er svona : Þeir voru hæglátir,
friösamir og friöelskandi, búmenn
ágætir, vinsælir í héraSi, vitrir og
vel mentaðir, en harSir í horn aö
taka, ef á þá var ráSist, og létu lítt
hlut sinn fyrir óvinum. — Þor-
steinn Thorarensen var fæddur aö
Móeiðarhvoli 2. sept. 1853, sonur
Skúla læknis Thorarensen, og bjó
á föðurleifS sinni til æviloka. Inn-
an viö tvítugt misti hann fööur
sinn og tók þá þegar viö búsfor-
ráöum með móður sinni og stýrði
búi hennar í 12 ár, en byrjaði síð-
an sjálfur búskap. Hann var jafn-
an með stærstu bændum Rangár-
þings og að mörgu brautryðjandi
í búnaðarháttum, t. d. með notkun
heyskaparverkfæra. Hann bygði
heyhlöður fyrir nær 2000 hesta, og
fjárhús fyrir 700 fjár, og má af
þessu sjá, hve búskapur hans var
stórvaxinn. Að opinberum málum
gaf hann sig lítið. Hann var stór-
bóndi og gaf sig að búskapnum
óskiftur, og gat — eins og fleiri
— með sanni tekið undir þessi
orð Klettafjallaskáldsins:
„Eg er bóndi og alt mitt á
undir sól og regni.“