Vísir Sunnudagsblað - 11.05.1941, Blaðsíða 2

2
VÍSlR SUiNNUDAGSBLAÐ
lendi í mótsögn við sjálfan sig,
í sumum atriðum máls síns.
Þess vegna drep eg á þetta, að
þessi dæmi sýna það, hve mis-
jöfnum augum menn líta á silfr-
ið, einn telur grásilfur, það
sáma, sem annar telur slcýran
málm. Þegar ritstjóra Tímarits
Máls og menningar liggur lífið
á, að beita fyrir sig málsmetandi
manni til styrktar sinni fullyrð-
ingu um það, að H. K. L. sé stór-
skáld — þá er „sjiálfur Sigurður
Nordal“ óyggjandi dómari. En
])Cgar S. N. talar um líkindi fyrir
eilífu lífi, þá er „sjálfur Sigurð-
ur Nordal“ hversdagsmaður,
sem stendur liöllum fæti, að
dómi ritdómara, sem ritstjór-
inn virðist vera samþykkur.
Það er að vísu álitamál, þeirra
sem teljast hlustendur og áhorf-
endur, hvort einn eða annar er
fær um að dæma um mjálefni
og menn. Ritliöfundar Tíma-
rits máls og menningar geta
sagt, að eg liafi ekki vitsmuni
til dómsúrskurðar um bók-
menntaefni. Og slíkt hið sama
get eg sagt um þá. Þeir geta rétt
upp finguma og hrópað: Klipt!
Eg get sagt: Skorið! Þá væri
herrnt eftir kerlingunum nafn-
toguðu, sem lentu i dýinu.
Af mér er það að segja, að
mér virðist Sigurður Nordal
vera miklu djúpskyggnari og
háfleygari í hugsun og rök-
semdafærzlu, í hókinni um „líf
og dauða“, en í Lesbókarrit-
dómnum um Ólafssögu Ljós-
vikings. Mér kemur Nordal fyr-
ir sjónir i hókinni sem þungur
maður á metum, en í ritdómn-
um þykir mér hann vera augna-
bliksmaður og heldur léttvægur
í röksemdafæi'slu. Það sannar
minna en ekkert, að fullyrða
um rithöfund, að bókagerð hans
sé „ihnandi skáldslcapur“. Aðrir
stórvel gefnir menn, en S. N.
hafa þveröfuga skoðanir á þess-
um liöfundi. Og hvoragir geta
sannað mál sitt, vegna þess, að
það er tilfinninga- og álitamál,
hver sé verulegt skáid, eða
miðlungsmaður (skáld). Orð-
slyngir menn geta sótt þau mál
og varið, svo kænlega, að livítt
verður svart og svart hvítt, á
svipaðan hátt, sem lögfræðingar
geta ásakað afbrotamenn, eða
borið í bætifláka fyrir þeim, og
fer sú málfærsla eftir því oft og
tiðum, hvort til mikils fjár og
frama er að vinna, eða lítils.
Mat á skáldum, svo sem t. d.
stjói'nmálamönnum, fer mjög
mikið eftir því, hvort samúð er
að verki eða þverúð. (andúð).
Eg nefni dæmi, sem ekki verður
véfengt.
.Tón Ólafsson, sá fluggáfaði
maðUi', ritaði um fyi’stu útgáfu
ljóðmæla Gx'íms Thomsens og
dæmdi lxann Grím leirskáld, eða
þvi sem næst. Þeir voru á önd-
vex'ðum stjórnmálameið, og þær
væringar ollu, undir niðri,
dauðadómi Jóns Ólafssonar.
Nú ber engi maður brygður á
það, að Grímur sé lxöfuðskáld,
þó stirðkvæður sé stundum. Jón
Ól. óx upp úr unghngsbuxunum
og má sanna það með þvi, að
liann har lof á Einar Hjöi'leifs-
son fyrir „Ljóðmæli“ í sömu
andránni, sem þeir hárust á
hanaspjót út af þjóðmálum —
ritstjórar Heimskringlu og Lög-
bergs.
Úlfúð út af þjóðmálum, eða
trúmálum, veldur þvi sífellt, að
skáld fiá eigi að njóta sannmæl-
is. Á liinn bóginn veldur þjóð-
mála- og trúmálafóstbræðralag
oflof um skáld, svo að gallagx-ip-
ir eru gerðir að lárviðarskáld-
um, sem ilminn leggur af — i
vit þeirra manna, sem samherja-
dómurinn hefir gert að lilægi-
legum loftungum.
Tvö bókmenntafélög ætla nú
að spreyta sig á, að rita og gefa
út sögu þjóðar vorrar og lands-
ins, sem vér húum á.
Hvor sagan um sig mundi
vega klif, en báðar hestburð, ef
að líkindum lætur.
Þessi ráðagerð vekur upp
endurminning um austurlenzka
dæmisögu:
Soldán einn lagði fyrir til-
tekna spekinga — að tilstuðlan
í-áðgjafa sinna — að rita sögu
ríkisins, er hann réði og skyldi
vera öldum mönnum og óboi’n-
um til fullnægju. Soldáninn var
ungur, þegar lxann gerði þessa
tilskipun. Nú liðu mörg ár, þar
til söguritarai’nir komu með
handritið. Eigi man eg livort
heldur það var fullur asnaburð-
ur eða úlfalda. Soldáninn leit á
liandi’itið og þótti lionum meira
en nóg um fyrii'ferðina. Hann
ráðfærði sig við ráðgjafa sina
og kom þeim og soldáni sarnan
urn, að visa rithöfundunum
lieim og skyldu þeir rýra hand-
ritið að miklum mun, svo að það
mætti verða væntanlegum les-
endum meðfærilegt. Sögurilar-
ai’nir fói-u þá sina leið. Og nú
liðu mörg ár, þangað til þeir
konxu með liandrit, sem jafn-
gilti að þyngd einni ldif (hálfum
hestburði eða asnaburði).
Soldáninn og í’áðgjafaniir
settust enn á rökstóla og kom
þeim saman um það, að enn
væri sagan ofurefli lesendum og
skyldu höfundar hennar minnka
söguna enn á ný. Þeir drupu
höfðum, en urðu að hlýða og
hypjuðu sig á burt með „doð-
rantinn“.
Árin liðu i aldanna skaut.
Soldáninn varð gamall maður.
Þá komu sagnaritarai’nir nxeð
handritið og hélt einn þeirra á
þvi undir liendimxi og var þó
mikið fyxárferSar. Þá var sold-
áninn lagstur í banasótt. Þó
veitli liann söguriturunuin á-
lieyrn, leit á handritið og niælli:
Eigi verður mér auðið að lesa
þessa sögu, þvi að nú verð eg að
sinna öðrum mjálum. Fai’ið lieirn
og athugið enn liandritið vand-
lega. Hann gat eigi fleira mælt
af því að sóttin tók fyrir nxál
lians.
Eix rithöfundarnir fóru lieinx
til sín. Og bókixx hefir ekki konx-
ið út.
Eg drap á það, að mat á
stjórnmálamöxmum færi oft
eftir því, hvort andúð væri í
dóixiarasæti eða samúð. Dómar
manná urn skáld sýna það og
sanna. Lífsskoðanir og trúax’-
5 skoðanir og þjóðixxála-aðstæður
valda þeirri samúð, eða andúð,
pei-sónuleg vinátta, eða óvinjan,
og skyldleiki.
Það er eigi fátítt, að Pétur
telur N. N. höfuðskáld en Páll
sem er jafngáfaður Pétri, telur
sama N. N. smáskáld, eða jafn-
vel bögubósa. Eg nefni dæmi:
Sigui’ður Einarsson segii' i rit-
dómi um „Ljós .heimsins“ —
fyrsta þátt Ólafs sögu Ljósvik-
ings — að lengx-a, þ. e. liæi'ra
muni varla verða komist í
skáldsagnagei'ð. Sigurður Nor-
dal tekur svipað til oi'ða unx
þenna skáldsagnabálk í Lesbók.
Arnór frændi Sigurjónsson
langar til að samsinna þessum
nöfnum í Nýju landi, en er í
klípu staddur, af því að lianix
strýkti H. K. L. eitt sinn fyrir
„Sjálfstætt fólk“ og var sú ádeila
leikandi vel sanxan sett. Gunnar
skáld Gunnarsson segir unx H.
K. L. i útvarpserindi, að hann
riti besta íslenzku allra nxanna,
sem í’itað liafi ájslenzka tungu.
Jónas Jónsson, Árni Pálsson,
Sigurður Guðnxundsson, Sigur-
jón Jónsson og sira Benjanxin
og fleiri gafumenn, harla vel rit-
færir, hrista lxöfuð sín yfir því
furðulega lofi, sem aðdáendur
H. K. L. bera á hann, og telja
liann gallagrip, en þó skáld, orð-
fiman í aðra röndina, en á hinn
hóginn hroðvirkan. Og fleiri
skáld en H. K. L. sæta misjöfnu
mati. Sigurjón Friðjónsson hef-
ir fengið lofsamlega einkunn í
Óðni, sem Þorsteinn Gíslason lét
honum — S. F. — i té. Björn
Sigfiisson magister, Jakob
Smári, Sigurður Skúlason og
Helgi Hjöi-var hafa allir lyft
Sigurjóni til vegs og virðingar.
Guðmundur Björnsson land-
læknir, fluggáfaður nxaður og
orðhagur í hezta lagi, hæði í
samföstu máli og sundurlausu,
sagði í bi’éfi til nxín eitt sinn:
„Eg var i dag að lesa kvæði, i
Óðni, eftir Sigurjón bróður
þinn. Hann er forkunnar vel
skáldmæltur'4.
En fimnx gáfumenn í Mennta-
málanáði, skáldmæltir og ritfær-'
ir — þeir meta í fyrra vetur Sig-
jón ekki annai’arhandar mann
Ólafs Friðrikssonar og Teó-
dórs Friðrikssonar. En á n. 1.
áramótum er Sigurjón dæmdur
til dauða, í róðinu, sem þó er vel
skipað mönnum. Ef lil vill hefir
Sigurjón látið undir höfuð
leggjast að sækja (um uppreist).
En það er engiix vörn í nxálinu.
Nefndin hefir ánafnað styi'lc
skáldum, senx ekld hafa sent
umsókn. Það má sanna.
Þessi dænxi, sem eg hefi valið,
sýna og sanna, að gáfuðunx
mönnum sýnist silt hverjunx
ujix skáld. Metaskálarnar halla
undir flatt.
„Sínum augum silfrið 4
sérliver jafnan lítur.“
Þegar Passíusálmarnir konxu
út í fyrsta sinn, fluttu þeir i
eftirdragi sálmasafn, sem var
gullkornalaus leirburður. Guð-
rækni þeirrar tíðar var svona
sjónlaus. Nú er póhtíkin eigi
betur sýnd — hefir vagl á báð-
unx augunx, liefir að visu nænxa
heyrn, en heyrir þó eigi gras
spretta — nema skollafingur —
í líkingum talað. —
Gáfaða menn greinir á um
það: hvað sé skáldskapur. St. G.
St. segir:
„Hann er djúpur eldur í
ösku grunnri falinn“.
H. K. L. segir í „Gerslca æfin-
týrinu“ (ef eg man rétt, bókina
hefi eg ekki tiltæka): „Ef til vill
er skáldskapur og „bai'hai’í“ ■—
þ. e. a. s. siðleysi — eitt og hið
sanxa“, og enn frenxur: „Skáld-
skapur er upphafning hins ein-
staka til þess almenna“. —
Hver skilur þetta og annað eins?
Eg veit eigi til fulls unx það,
hvort skripamyndasmiðir eru
taldir listamenn, þeir senx gera
sýnilegar myndir handa hlöðum
afkiáraháttar. Skáldsagnahöf-
undar, senx gera fólk að skríp-
unx, eni jafningjar hinna, sem
gera handa hlöðunx afskræmi-
legar myndir. Fólk sem er ná-
tengt grasrót ihnandi stráa,
fuglum og fénaði, metur einskis