Nýja dagblaðið - 20.04.1938, Blaðsíða 3

DAGBLAÐIÐ
3
N Ý J A
Hitaveita Reykjavíkur
Efitir Jónas Jónsson
. —>
\ÝJA DAGBLAÐIÐ
Útgefandi: Blaðaútgáfan h.f.
Rltstjóri:
ÞÓRARINN ÞÓRARIN SSON.
Ritst j órnarskrlf stof uraar:
Lindarg. 1 D. Simar 4373 og 2353.
Afgr. og auglýsingaskrifstofa:
Lindargötu !D. Sími 2323.
Eftir kl. 5: Síml 3948.
Áskriftarverð kr. 2,00 á mánuði.
í lausasölu 10 aura eintakið.
Prentsmiðjan Edda h.f.
Símar 3948 og 3720.
Nám verkstjóia
Vegamálastjórnin hefir nú
í ár tekið upp þá nýbreytni að
halda hér í Reykjavík stutt
námskeið fyrir verkstjóra í
vegavinnu rikisins víðsvegar
um land. Er námskeiðið nýaf-
staðið, og sóttu það um 30
manns. Pengu þeir tilsögn í
reikningsfærslu, mælingum,
meðferð áhalda og sprengiefna
og fleiru viðkomandi umsjón
vegagerðar. Ennfremur hlýddu
þeir á verkfræðilega fyrirlestra.
Það er vafalaust mjög heppi-
legt, að námskeið 1 þessa átt
séu haldin öðru hverju, og þá
ekki eingöngu fyrir vegavinnu-
verkstjóra, heldur einnig fyrir
verkstjóra við hafnargeröir,
símalagningar og fleiri fram-
kvæmdir, sem ríkið hefir með
höndum. Árlega er varið úr
ríkissjóði milljónum króna til
margskonar verklegra fram
kvæmda, þar sem ríkið sjálft
eða umboðsmenn þess sjá um
framkvæmdina. Hið opinbera á
mikið undir því hvernig verk-
fræðingar og húsameistarar
rækja sitt hlutverk og mætti
um það langt mál rita. En hitt
skiptir þó ef til vill ekki minna
máli, hvernig verkstjórarnir
inna sitt starf af hendi, hvern-
ig þeir fara með peningana og
að hvaða notum og hve varan-
legar hinar einstöku fram-
kvæmdir verða.
Það virðist því enganveginn
óeðlilegt, að hið opinbera haldi
uppi einhverskonar leiðbein-
ingarstarfsemi fyrir verkstjóra
sína eitthvað í þá átt, sem nú
hefir verið byrjað á um vega-
vinnuverkstjórana. Enda tíðk-
ast það nú orðið annarsstaðar á
Norðurlöndum, að ■ verkstjórar
njóti nokkurrar fræðslu við-
komandi starfi sínu.
Hinsvegar verður að hafa það
hugfast, að verkstjórn hjá hinu
opinbera, sérstaklega í vega-
vinnunni, getur ekki yfirleitt
orðið fast aðalstarf manna,
nema þá tiltölulega mjög fárra.
Það er mikil nauðsyn og verður
raunar að vera skýlaus krafa,
að þar sem íbúar viðkomandi
héraða leysa vegavinnuna af
hendi, sé að öllum nýbygging-
um unnið snemma sumars fyrir
slátt, þannig, að menn geti
sinnt þessari vinnu þegar þeir
helzt mega vera frá búum sín-
um. En þetta þýðir auðvitað, að
minna verður um samfellda
vinnu allt sumarið, og að verk-
stjórarnir þurfa að vera margir
en stuttan tíma árlega.
En nauðsyn þess, að þarna
séu valdir menn með kunnáttu,
reynslu og æfingu í starfi, er
af þeim ástæðum engu minni.
I.
Þau tíðindi gerðust nú fyrir
páskana, að Pétur Halldórsson
borgarstjóri kom heim úr langri
ferð til að útvega lán erlendis í
hitaveitu Reykjavíkur og hafði
verið synjað lánsins.
Fljótt á að líta eru þessi
málalok mikill persónulegur ó-
sigur fyxir hann og fyrir flokk
hans í bæjarstjórninni. En ef
betur er að gáð, er hér um að
ræða ósigur fyrir allan höfuð-
staðinn og alla þjóðina. Ef hér
hefði verið góðæri, allir haft
nóga atvinnu og nóg að bíta og
brenna, myndu þessi málalok
hafa verið prýðilegt efni í lang-
ar og margþættar deilur við
borgarstjóra og flokk hans, og
það því fremur, sem finna má
ekki sérlega fá ádeiluefni út af
meðferð málsins. Nú hygg ég að
deilur um það, sem liðið er,
muni ekki verða jafn kröftugar
og stundum áður. Hinir al-
mennu erfiðleikar allra stétta
og allra flokka munu hafa þar
áhrif í samkomulagsátt. Eng-
inn deiluaðili mun finna hjá
sér og sínum nægilegan styrk
til að nota þennan fjármálaó-
sigur til meiriháttar innan-
lands styrjaldar. Miklu frem-
ur eru nú líkur til að innan
skamms verði þessu máli lyft
út af baráttusviði flokkanna
og reynt að leysa það sem lands-
mál.
II.
Meirihlutinn í bæjarstjórn
Reykjavíkur mun hafa hugsað
sér að nota hitaveitumálið sér
til flokksframdráttar. í því lá
hin fyrsta reikningsvilla. Við
Framsóknarmenn höfum síðan
1923 barizt fyrir hitaveitum,
oft mætt mótspyrnu, bæði ó-
sanngjarnri og ranglátri. Við
höfum sigrað þannig, að fyrir
okkar atbeina hefir jarðhitinn
verið notaður til að hita
marga skóla, sjúkrahús, sum-
arhótel, sundlaugar, sund-
hallir og gróðrarskála. Samt
hefi ég ekki orðið var við að
Framsóknarflokkurinn hafi
haft nokkurn pólitískan ávinn-
ing af öllum þessum sigrum.
En landið allt er betur sett fyrir
þessar framkvæmdir. Það var
þess vegna óblandið gleðiefni
fyrir Framsóknarmenn, þegar
Jón heitinn Þorláksson beitti
sér fyrir að kaupa jarðhita í
Mosfellssveit og að leiða heita
vatnið til Reykjavikur. í augum
okkar var þessi framkvæmd
sjálfsögð og eðlileg í þróun
jarðhitanotkunar hér á landi.
En þegar hér var komið sög-
unni byrjuðu forráðamenn
málsins að stíga víxlspor, sem
nálega öll stafa af þeim mis-
skilningi, að hægt væri að hafa
flokkshagnað af hitaveitu
Reykjavíkur.
Fyrsta óhappið var að fá ekki
ítalskan sérfræðing til að
standa fyrir borun á Reykjum.
í stað þess var tekinn innlendur
viðvaningur í verkfræðinga-
stétt. Öðruvísi myndi nú vera
komið símamálum íslendinga,
ef Hannes Hafstein hefði talið
sig of mikinn íslending til að fá
erlendan sérfræðing til að
stjórna símamálunum hin
fyrstu ár. Með Forberg kom
reynsla stærri og reyndari
þjóðar okkur að hinu mesta
haldi meðan íslendingar voru
að koma símamálunum í rétt
horf. En í öllum undirbúningi
og framkvæmd borananna á
Reykjum hefir kennt viðvan-
ingsháttar, sem mjög er orðinn
dýr í þessu máli.
Næsta yfirsjónin var sú að
vera of veiðibráður um fram-
kvæmdir og horfa of skammt
um undirbúninginn. Þegar ráð-
izt var í lántökuferð tii útlanda
fyrir jól, var að áliti verkfræð-
inganna ekki nema helmingur
handbær af því vatni, sem
þurfti til að hita bæinn innan
Hringbrautar. Nú segja sumir
verkfræðingar, að sú skekkja
hafi verið i útreikningum verk-
fræðinganna, að líklega muni
þetta sama vatn nægja til að
hita allan bæinn, nema í mikl-
um kuldum. Enginn veit með
vissu nú sem stendur, hvort
vatnið frá Reykjum er nóg í
hálfan eða allan bæinn. Hér
vantar óneitanlega þýðingar-
mikinn hlekk í keðjuna.
Þriðju mistökin urðu fyrir
jól í vetur, þegar borgarstjóri
fer til Englands til að leita eft-
ir hitaveituláni, án þess að láta
rétta aðila vita um för sina og
erindi. Minnihlutinn í bæjar-
stjórn vissi ekki um för hans.
Þjóðbankinn ekki heldur, og
hvorki atvinnumála- eða fjár-
málaráðherra, sem báðir urðu
þó að veita bænum leyfi til lán-
tökunnar, ef til kom. Að minni-
hlutinn í bæjarstjórn var ekki
látinn vita um lántökuna, sýndi
að hér var stefnt að flokkshags-
munum. Þjóðbanki landsins á
að vita um hverja lánsferð til
annarra landa, þar sem hann
hefir alla fjármálaforustu fyrir
landið gagnvart öðrum þjóðum.
Leyndin gagnvart Landsbank-
anum var því óeðlilegri, þar
sem þessi banki er hjálparhella
bæjarins engu síður en lands-
ins, og Reykjavík myndi nú um
langt skeið hafa lifað á gulum
seðlum, ef ekki hefði notið við
aðstoðar Landsbankans.
III.
Til samanburðar um undir-
búning vil ég nefna lántöku
ríkisins 1930 til bankanna og í
síldarbræðsluna á Siglufirði.
Ég fór utan haustið 1930 og
dvaldi nokkrar vikur til að und-
irbúa lántökuna. Málið var þó
áður þrautundirbúið frá 1928 af
ríkisstjórninni, Alþingi og
Landsbankanum. Lánsheimild-
in hafði verið samþykkt tveim
sinnum mótatkvæðalaust á Al-
þingi. Við Magnús Sigurðsson
höfðum auk þess verið í London
1929 til að þoka málinu áleiðis.
Hann kom síðan til London aft-
ur 1930 og átti meginþátt í að
ganga frá láninu. Auk Ham-
bros banka, sem bauð lánið út
að síðustu, var einn af fimm
stærstu bönkunum í London
reiðubúinn til að bjóða lánið út,
þó að hann sinnti yfirleitt ekki
þeirri starfsemi fyrir útlend-
inga. Og sú greiðasemi þess
banka var eingöngu byggð á
þvi trausti, sem Landsbankinn
hafði þar vegna áreiðanlegleika
bankastjóra sinna. Hins má
geta, að ekki var vel beðið fyrir
okkur Magnúsi Sigurðssyni
meðan við unnum að þessu
máli. En þá var gott í ári, og
menn gátu þá fremur en nú
veitt andstæðingum sínum,
sem unnu að opinberum lán-
tökum, spjótalög úr launsátri,
án þess að það yrði þjóðinni að
sýnilegu tjóni í það sinn.
Rikislántakan 1930 var þann-
ig undirbúin með margra ára
vinnu íslenzkra stjórnarvalda.
Þingið allt, þjóðbankinn og rík-
isstjórnin unnu að þvi verki,
enda varð framkvæmdin eftir
þvi.
Sama er að segja um Sogslán-
ið. Um það var ekkert pukur.
Þar var byggt á mjög löngum
og marghliða undirbúningi.
Jón Þorláksson fór að síðustu
þá lántökuferð. Hann fékk sér
til aðstoðar þá tvo menn, sem
hvor með sínum hætti gátu
veitt mesta aðstoð, en það voru
þeir Jón Krabbe og Sigurður
Jónasson. í fyrstu mun Jón
heitinn ekki hafa óskað eftir
þeim hlutum af aðstoð stjórn-
arinnar, sem fólst í vinnu Sig.
Jónassonar, en eftir á var hann
líka þakklátur fyrir þann þátt
í aðstoð ríkisvaldsins.
Að svo vel tókst með Sogs-
lánið og virkjunina, má þakka
því, hve vel málið var undirbú-
ið. Og Jón Þorláksson taldi sér
meiri hag að stamstarfi og
stuðningi andstæðinga sinna í
stjórnmálum, heldur en að
hætta á að sigla skútu sinni i
strand fyrir skammsýna flokks-
hagsmunadirfsku.
IV.
Nú hefir verið bent á nokkur
misstigin spor í þessu máli. Hinn
verkfræðilegi undirbúningur sýn
ist nokkuð þokukenndur. Leitin
eftir láni í Englandi, hefir verið
eftir óvenjulegum leiðum ogend-
aði með algerðri neitun stjórn-
arvaldanna. Borgarstjóri mun
hafa þegar svo var komið leitað
fyrir sér í Hollandi og Svíþjóð,
en að vonum er allt í óvissu um
árangurinn. Nú er helzt treyst á
Svía. Þeir sitj a yfir miklum auði,
en eru gætnir mjög um útlán til
annarra landa. Einn af helztu
viðskiptaforkólfum Svía sagði
við mig fyrir skömmu, að það
væri sín skoðun, að hver sú
króna, sem færi til láns út úr
landinu kæmi aldrei aftur. Ég
vil að vísu vona í lengstu lög, að
samningar kunni að takast við
Svia i þessu efni, en bezt er að
gera sér engar tyllivonir um að
slík fjáröflun sé auðveld nú á
dögum.
Ég vænti þess, að hér eftir sjái
enginn flokkur sér hag í að gera
hitaveitu Rvíkur að flokkshags-
munamáli. í stað þess verður
málið landsmál, þar sem allir
flokkar og allar stéttir taka
höndum saman um að hrinda
því í framkvæmd.
Það má kalla neyðarúrræði,
sem gert var í Sogsmálinu og
ráðgert um hitaveituna, að taka
erlendis lán, bæði fyrir hinu er-
lenda efni og íslenzkri vinnu.
Hér á að sjálfsögðu að verða
breyting á. ísland má ekki taka
erlend lán til að borga verkalaun
í landinu sjálfu. Úr því stöðvun
hefir orðið á hitaveituláninu, er
bezt að nota frestinn til að gera
á framkvæmdinni þá bragarbót,
að taka innanlands lán fyrir
innlendum kostnaði, en erlendis
fyrir aðfluttu efni. Ég hygg, að
húseigendur myndu taka því
vel, ef boðið væri út hita-
veitulán vegna verkakaups hér í
bænum. Mér er kunnugt um
menn, sem í því skyni myndu
vilja leggja fram verulegar upp-
hæðir.
Á þennan hátt minnkar stór-
lega sú upphæð, sem lána þarf
erlendis, og jafnframt verður
bænum betur til, ef hann sýnir
í verki, að hann vilji bjarga sér
sjálfur. Jafnframt hlýtur meiri
hluti bæjarstjórnar nú að hafa
fundið þörfina á því að njóta
stuðnings þjóðbankans og ríkis-
valdsins. Jafnvel samkvæmt
þeim lánskjörum, sem borgar-
stjóri vonaðist eftir að fá, varð
bærinn i bili að leita stuðnings
hjá þjóðbankanum og lands-
stjórninni. Sú samvinna, sem
gafst bænum svo vel í Sogsmál-
inu, ætti að byrja þegar 1 stað
um þær lánsútveganir, er haldið
verður áfram með í náinni
framtíð.
Það virðist einsætt, að ef Sví-
ar gefa kost á láni, þá senda þeir
hingað kunnáttumenn til að at-
huga undirbúninginn. En það er
sama og viðurkenning á því, að
undirbúningurinn hafi verið ó-
nógur, eins og flestum mönnum
mun hafa fundizt hér í bænum.
Það myndi þá engan veginn vera
illa til fundið. að íslendingar
sjálfir, fyrir sitt leyti, færu að
eins og Hannes Hafstein í síma-
málinu. Hingað ætti að fá It-
alskan hitaveitufræðing til að
vera í ráðum með um undirbún-
ing þessa mikla fyrirtækis.
V.
Að endingu vil ég fara nokkr-
um orðum um leyfissynjun
ensku stjórnarinnar. Þar geta
legið til tvær ástæður. Önnur er
sjálf kolakaupin. Reykjavík er
nú hituð með enskum kolum. Og
í verzlunarsamningum við ís-
land leggja Bretar verulega á-
herzlu á, að íslendingar kaupi
þar mikið af þeim kolum, sem
notuð eru í landinu. Bretar eru
búmenn góðir, og það er ekki víst
að stjórnin kæri sig um að lána
íslendingum enska peninga til
að útiloka hér sölu á enskum
kolum. Hin ástæðan er þó vafa-
laust miklu áhrifameiri. Brezk
(Frh. á 4. síðu.J