Tíminn Sunnudagsblað - 17.06.1962, Síða 4

2. íebrúar árið 1720
Slysfarir Og gerðist sá válegi at-
i* burður austur á
munnmæll Norðfirði, að annar
sóknarprestanna, en
þeir voru þá tveir þar um tíma, Torfi
Bergsson að nafni, drukknaði í emb-
ættisferð við 11. mann fram undan
lendingunni við bæinn Stuðla, sem
er utan til við mynni Viðfjarðar að
austanverðu (sunnanverðu samkvæmt
málvenju). Hefur slys þetta löngum
þótt eitt hið hörmulegasta. Má nærri
geta, hvernig það hefur komið við
það fólk, sem uppi var þar í sveit-
inni samtímis og þetta gerðist. Um
þá nánustu þeirra, sem fórust, þarf
ekki orðum að eyða.
FYRRI HLUTI
FRÁSÖGU
SIGURÐAR
HELGASONAR
Ókunnugt er nú með öllu um nán-
ari atvik að þessu mikla slysi, ef til
vill hafa menn aldrei vitað þau með
fullri vissu. Hins vegar hafa orðið til
munnmælasagnir, þar sem frá því er
sagt fullum fetum, hvernig það vildi
til. Samkvæmt þeim var maður nokk-
ur á Norð'firði, sem Erlendur hét, er
hataði séra Torfa svo mjög, að hann
sendi draug, sem hann lét granda
bátnum til að fyrirkoma prestinum.
Er þess getið til sannindamerkis, að
draugurinn hefði oft sézt eftir þetta,
gægjast upp úr sjónum undan Við-
fjarðarnesinu og góna út yfir haf-
flötinn, líkastur sel að sköpulagi (sam-
anber sagnasafn Sigfúsar Sigfús-
sonar).
Á þessa leið voru munnmælin um
drukknun séra Torfa. Fólk mun al-
mennt hafa trúað því, að slysið hafi
í raun og veru orðið með þessum
hætti. Til þess bendir meðal annars
það, sem um það er skráð í æviágripi
séra Torfa í prestsþjónustubók Fjarð-
arkirkjusóknar í Mjóafirði, sem hefst
1816. Þar segir um ævilok hans, að
þau „hafi orðið á skiptapa seint um
kvöld — kyndilmessuaftan — með
undarlegum atburðum. Eigna nokkrir
það svokölluðum sjódraug — eður
réttara sjóskrímsli, sem vart hafi
annars við orðið og stöku sinnum hafi
átt að sjást um þær stöðvar og í Við-
firð'i. Aðrir hafa í gátum, að því hafi
valdið töframaöur nokkur, Erlendur
nefndur, er þá hafi verið í Norðfirði
og langsamlega að undanförnu hafi
erjur átt við prestinn.
Til eru líka aðrar munnmælasagn-
ir frá sama tíma og þær fyrrnefndu
um Erlend galdramann, sem búið
hefði í Norðfirði og verið illmenni
mikið. Þær skráði Benedikt Sveins-
son á Borgareyri í Mjóafirði fyrir síð-
ustu aldamót, þó að þær hafi ekki
birzt fyrr en nú ekki alls fyrir löngu
(1954 í þjóðsagnakveri Þorsteins Erl-
ingssonar). Getur Benedikt þess einn-
ig, að hann hefð'i heyrt fleiri sögur
um galdramann þennan í ungdæmi
sínu, en væri nú því miður búinn að
gleyma þaim.
1 þessum sögnum Benedikts um
Erlend galdramann er ekki minnzt
á séra Torfa Bergsson, heldur annan
prest á Skorrastað, sem Runólfur
hét Hinriksson, er kom þangað tveim-
ur árum eftir að s-éra Torfi fórst.
Fjandskapað'ist galdramaðurinn mjög
við séra Rúnólf, vakti upp magnaða
drauga og sendi prestinum til að gera
út af við hann. En með því að hann
kunni líka dável fyrir sér, tókst
þetta ekki eins og til var stofnað, og
prestur sendi galdramanni drauga
sína aftur.
Munnmælasagnir eins og þessar,
hafa ekki sannsögulegt gildi, eins og
flestum mun vera ljóst. Oft er þó í
þeim einhver sannur kjarni eða
greinileg tengsli við sannsögulega
atburð'i. Svo mun einnig í þessum.
Samtíða séra Torfa síðari hluta ævi
hans var maður einn á Norðfirði,
sem Erlendur hét, og öðru hverju
kemur við sögu frá því um alda-
mótin 1700 í rúmlega 20 ár. Með því
að rekja eftir gildum heimildum, það
sem kunnugt er um æviferil hans á
þessum árum, þó að lítið sé, bemur
samt í Ijós mjög sennileg ástæða til
þess, að hann hafi borið þungan hug
til prestsins. — Er lítill efi á því, að
Imialður þessi er sá hinn -sami og
galdramaðurinn með þessu nafni, sem
sakaður er um dauða séra Torfa í
munnmælasögunum, og áberandi
fjandskapur við prestinn gæti verið
undirrót þeirra, þó að frásögnin um
atvikin sjálf sé tilbúningur.
Verður hér á eftir sagt lítið eitt
nánar frá Erlendi, samkvæmt þeim
fáu heimildum, sem mér er kunnugt
um viðkomandi honum, og fleira
kemur einnig við sögu.
Ókunnugt um tfullu nafni Er-
Frlpmíc lendur Magnússon-
æti nrienas Iíans er. getjð {
Og uppruna manntalinu 1703,
______’_________þar sem hann er
sagður bóndi í
Skálateigi í Norðfirði — átt við þann
neðra — 33 ára, eftir því fæddur
1669 eða —70. Hann var kvæntur,
kona hans hét Þórdís Björnsdóttir,
40 ára. Þau áttu eina dóttur, sem
Margrét hét, fjögra ára. Hjá þeim
var vinnukona og sömuleiðis húsmað-
ur með dreng sinn á framfæri.
Ekki er mér kunnugt um neinar
sennilegar upplýsingar um uppruna
Erlends. Helzt væri þeirra að vænta
í gömlum ættartöluritum, og má líka
vel vera, að einhvers staðar sé á
hann minnzt í þeim, þó að ég viti
ekki til þess. Hins vegar er hans
getið í Ættum Austfirðinga. Þar er
nefndur Magnús Marteinsson (smb.
nr. 284 B), sem bjó í Hellisfirði um
ímiðbik 17. aldar, soinarisonur Mál-
fríðar Bjairnadóttur sýslum. á Ketils-
stöðum á Völlum Erlendssonar, en
ætt þeirra var á sínum tíma mesta
valdsmannsætt á Austurlandi og auð-
ug að sama skapi.
Um Magnús bónda í Hellisfirði er
það sagt í þessu riti, að hann hefði
verið barnmargur, og eitt þeirra ver-
ið sonur, Ólafur að nafni, og ef til
vill hefðu Þorsteinn, Sveinn og Er-
lendur, sem ailir hefðu búið í Norð-
364
T I M I N N
SUNNUDAGSBLAÐ