Tíminn Sunnudagsblað - 17.06.1962, Síða 6

sem höfðu umráð jarðarinnar, en það
var sóknarpresturinn á Hólmum í
Reyðarfirði, sem Guttormur Sigfús-
son hét um þetta leyti, eða sonur
hans, sem gerðist aðstoðarprestur
hans einmitt á þessum árum (1699),
en Skálateigarnir í NorðKrði voru
fyrrum eign Hólmakirkju.
Næsta ár er Erlends ekki getið í
manntalsbókinni. Hann hefur því
hvorki verið við bú á Norðfirði það
ái né heldur annars stað'ar í mið-
hluta sýslunnar, en hann getur hafa
húið á Reyðarfirði, því að hann tald-
ist. ekki til sýsluhluta Bessa Guð-
mundssonar á þessum árum, og líka
gat hann dvalizt framvegis á Norð-
tirði, þó að hann teldist ekki til bú-
andi manna þar í sveitinni.
En þriðja árið, eða 7. júli 1702,
var Erlendur aftur kominn til sög-
unnar á Norðfirði og farinn að búa í
Skálateigi neðra. svo að ekki þarf
um að villast, enda stendur þá at-
hugasemdin: „Kom þangað í vor“,
við nafn hans.
Þar með er lokið upplýsingunum
um Erlend í manntalsbók Bessa sýslu-
manns, enda lýkur henni með þessu
ári. Hvorki eru þær miklar né merki-
legar, þó má af þeim ráða, að hann
hefur verið að reisa bú á þessum ár-
um, að líkindum nýlega kvæntur eftir
aldri dóttur hans að dæma. Árferði
iar hið versta, hallæri og hungur,
svo að fólk hrundi niður þúsundum
;aman, eins og kunnugt er. Hefur
Iví eflaust verið harðsótt að hefja
búskap um þessar mundir. Arið 1702
voru samt verstu harðindin liðin hjá
víðast hvar á landinu nema á Austur-
rnndi. Þar var næsti vetur (1702—
1703) mjög harður, og „hallærisá-
stand og fjártjón mikið allvíða aust-
nlands (samanber Minnisbók séra
liriks Sölvasonar)“, en úr því fór
rferðið að skána. Og svo er að sjá,
j'ð Erlendi Magnússyni hafi gengið
allsæmilega við búskapinn, þegar
; llt kom til alls, því að um það leyti,
?ím hann kemur aðallega við sögu
i ár á eftir, að 12 til 16 árum liðnum,
rðist hann hafa verið orðinn að
minnsta kosti sæmilega bjargálna
bóndi, ef til vill jafnvel ríflega það.
Um þessar mund-
*iekavi oarkaup ir voru nær því
__árlega haldin upp
og hordomur boð á rekaviði \
flestum eða öll-
um þingsóknum austanlands, sem
liggja að sjó. Rekaviðurinn var kon-
ungseign, nema það, sem kirkjunum
t'heyrði, sýslumennimir lýstu vog-
i jkunum á Alþingi, sáu um uppboðin,
héldu andvirðinu til haga, eins og
öðrum konungstekjum og afhentu
landfógetanum tvo þriðju hluta upp-
hæðarinnar, ásamt nákvæmri skrá um
lengd og gildleika hverrar spýtu og
nöfn kaupenda. Þriðja hluta upphæð-
arinnar höfðu þeir sjálfir sem hluta
af embættislaunum sínum eða tekj-
um af sýslunni, svo sem það var skil-
greint á þessum tíma.
Sumarið 1710 var sem oftar reka-
viðaruppboð á Norðfirði. Þar var
Erlendur Magnússon meðal kaupend-
anna og hreppti eina spýtu, 5 álna
langa fyrir 6 fiska. Að öðru leyti er
hans ekki getið að því sinni.
Ef til vill hefur Erlendur búið á
einhverjum suðurbæjanna í Norðfirði
um þessar mundir, Barðsnesi, Barðs-
nesgerði eða Stuðlum. Viðfjörð mætti
líka nefna. En þar sem þetta skiptir
ekki máli hér, skal það ekki nánar
rætt, enda bæði óljóst og óvíst.
En fimm árum síðar, eða vorið
1715, kemur Erlendur við sögu á nýj-
an leik, og þá var tilefnið alit annað
en lítil rekaspýta. Heimildin er sak-
eyrisreikningurinn úr miðhluta Múla
sýslu þetta ár. Eru þar skráð nöfn
þeirra, sem gerzt höfðu brotlegir
undangengið fardagaár í þessum sýslu
hluta samkvæmt lögum þeim, er þá
voru í gildi um getnað barna utan
hjónabands. — Eru nöfnin jafnan tvö
og tvö saman í skýrslum þessum, karl-
mannsnafn og konu eins og vænta má,
að sínu leyti eins og alltaf eru tveggja
spor í dögginni á aldinreinunum í
Eden, að því er skáldið sagði forð-
um. — Samkvæmt lagabálki miklum,
sem Stóridómur nefnist, er var í
gildi, þegar þetta gerðist, og ákvæði
hans allsráðandi um allar barneigna-
sakir utan hjónabandsins, taldist allt,
sem fyrir kom af því tagi, refsivert
athæfi, en í löggjöf þessari er afbrot-
unum skipt niður í marga flokka eftir
mati á saknæmi þeirra og refsingarn-
ar mismunandi samkvæmt því. í Sögu
íslendinga hefur Páll Eggert orðað
þetta svo, að „fast verðlag hefði verið
sett á brotin“! Refsingarnar voru
fyrst og fremst sektir, enda Iðg þessi
upphaflega sett til að auka konungs-
tekjumar af landi og þjóð, og lægsta
sekt, sem gert er ráð fyrir í Stóra-
dómi var 18 álnir og allt upp í stór-
sektir, aleigumissi og líflátsrefsingar,
en flengingar og húðlát, ef dæmdar
sektir voru ekki greiddar, því stór-
felldari sem ógreiddar sektarupphæð-
ir voru meiri.
Annars gerði Stóridómur megin-
mun á svonefndum frillulifsbrotum,
þar sem ógift fólk átti hlut að máli,
og hórdómsbrotum, þar sem annar
hvor eða báðir aðilar voru gift fólk.
Skyldleiki og tengdir meðal þeirra,
sem brotleg urðu, þyngdu líka refs-
ingarnar mjög mikið.
Nöfn þeirra Erlends,,og barnsmóð-
ur hans, Signýjar Aradóttur, eru inn-
færð í greinargerð sýslumannsins
fyrir sakeyrinum, og sektarupphæðin,
16 rikisdalir í gjaldadálkinn aftan við
nöfnin. Er það lægsta sekt, sem Stóri-
dómur tiltekur fyrir hórdómsbrot og
sökin eða sakarstigið kallað „í fyrsta
sinn einfalt hórdómsbrot“. Er átt við
það, að annar aðilinn hafi verið í
hjónabandi, en ekki hinh. Sektarupp-
hæðin skiptist jafnt á milli þeirra.
Þeim bar því að greiða 8 ríkisdali
hvoru um sig. Má vera, að það sýnist
engin stórupphæð, eigi að síður sam-
svarar það allt að 18 til 20 þú and
krónum nú á tímum, og þætti víst
flestum nóg um að verða fyrir slík-
um útlátum. Engin athugasen.. er
gerð í skýrslunni um greiðslu sektar-
innar. Hún ber það því með sér, að
henni hefur verið lokið áður en
skýrslan var gerð, en það mun hafa
verið skömmu fyrir alþingistíma þetta
sama sumar (1715), því að skýrslur
þessar voru að jafnaði afhentar land-
fógetanum á Alþingi eða um það
leyti, sem það var háð. Hér er sem
sé um að ræða ársuppgjör sýslumanns
ins í miðhluta Múlasýslu fyrir far-
dagaárið 1714—15 við landfógetann,
á tekjum þeim, sem hans kónglegu
tign hafði hlotnazt í þeim sýslu-.luta
þetta fyrrnefnda ár.
Þannig er langsamlega algei.0„_. að
sjá í skýrslum þessum, aðeins nöfn
þeirra, sem brotleg urðu, hvers kyns
brotin höfðu verið og scktarupphæð-
irnar án allra athugas—nda, en það
er aftur vottur um það, að sektirnar
hafa verið greiddar þegar á fyrsta ári
eftir að til þeirra var stofnað. Uhdan
tekningar frá þessu eru að vísu nokkr-
ar, þar sem getið er, hvers vegna hin
lögboðna sekt fyrir tilgreint brot sé
ekki innfærð í reikninginn, og er þá
algengasta ástæðan féleysi hjá við-
komandi og að líkamleg refsing hafi
komið í staðinn, og á þetta ekki að-
eins við um miðhluta Múlasýslu, held-
ur og allt Austurland og sama mun
hafa verið annars staðar á landinu,
meðan Stóridómur var í gildi hafður.
— Þegar litið er yfir skýrslur þessar
í heild, er því furðulegast að sjá, hve
lítið hefur verið um það, að legorð-
sakasektirnar væru ekki greiddar, en
nærri má geta, hvemig þær hafa kom
ið við efnalítið fólk, enda em engar
skýrslur til um það, hvernig sektar-
upphæðirnar hafa stundum verið
samandregnar og hvað stundum kann
að hafa gerzt í því sambandi, áður
en öll kurl voru komin til grafar.
Um sekt þeirra Erlends og Signýjar
á þetta sama við að því leyti, að allt
er ókunnugt um það, með hvaða hætti
hún var greidd, en þess er áður getið,
að líkur em til þess, að Erlendur hafi
búið við nokkur efni. Um barnsmóður
hans er aftur á móti öðru máli að
gegna. Hennar efnahagur hefur varla
verið upp á marga fiska. Eigi að síður
var sekt hennar líka greidd, eins og
áður er sagt. Ef til vill er ekki óhugs-
andi, að Erlendur hafi verið sá ridd-
ari að taka sekt hennar á sig og
greiða hana líka, en mikið vafamál
er það þó eigi að síður, meðal annars
sökum þess, að riddaraskapur af því
tagi mun alls ekki íhafa þótt neinn
366
T í M I N N — SUNNUDAGSBLA®