Tíminn Sunnudagsblað - 17.06.1962, Qupperneq 16

Jörgen Melgaard:
HIN „SVARTA" MENNING AFRÍKIi
Rannsóknir síðari tíma á sögu
Afríku hafa varpað ljósi yfir tvo kafla
í þróun mannkynsins, sem fram að
þessu hafa verið lítt kunnir. Þær
hafa í fyrsta lagi leitt fram rök fyrir
því, hvar og hvernig hin fyrstu spor
mannsins hafa verið eftir að hann fór
að ganga á tveim fótum með frum-
smíðað verkfæri í höndum. í öðru
lagi hafa þær leitt í ljós háþróuð
menningarríki, sem voru við líði fyrii
daga Evrópubúa, og þannig orðið
til þe‘;= að framkalla endurmat á getu
og stöðu negra samanborið við aðra
kynflokka jarðarinnar. — Þessir tveir
kaflar endurspeglast í andlitunum á
myndinni efst á hi'nni síðunni: Til
vinstri er „hinn suðræni apamaður“
Australopithecus, vera, sem uppi var
fyrir einni tilhálfri millj. ára og not-
aði sennilega — og bjó jafnvel til —
verkfæri í lífsbaráttunni. (Myndina
hefur prófessor R. A. Dart endurnýj-
að). Til hægri er Benin-kóngur frá
Nígeríu, skorinn í fílabein á 17. öld.
(Varðveitt i British Museum).
Það hefur lengi verið almenn og
útbreidd skoðun, að vagga mannkyns-
ins hafi verið einhvers staðar i Asíu
Fundur forsögulegra mannvera hefur
rennt stoðum undir þessa skoðun.
Fornleifa- og mannfræðirannsóknir á
árunum eftir þessa fundi hafa hins
vegar bent til þess, að upphafs mapns-
ins sé að leila í Afríku, og ályktanir
þar að lútandi hafa nú styrkzt við
fund mannverunnar Zinjanthropus
Boisei, sem er elzta þekkta veran, er
vitað er með vissu, að hafi búið til
verkfæri. Australopithecus, sem,
nefndur er hér að framan, hefur að
öllum líkindum verið uppi um svipað
leyti.
Það hefur líka lengi verið almenn-
ur misskilningur, að blökknþjóð.'r
Afríku hafi ekki komizt á hærra
menningarstig en frumstæða steinöld.
— Rannsóknir miða nú að því að
brjóta þá slagbranda, sem þessir for-
dómar hafa skapað, en þeir hafa átt
þátt í því að elnangra þjóðir Afriku
frá öðrum hlutum mannkynsins. Þess-
ar rannsóknir birta okkur menningu,
sem ekki aðeins leggur frarn athyglis-
verða safngripi ti] sameiginlegrar
sögu mannkynsins, heldur dregur
fram fjölda mikilla afreka á sviðum
félagsmála og stjórnmála. Það verður
æ ljósara, að þau listaverk, sem eiga
rót sína að rekja til Afríku og svo
ótvírætt hefur verið dáðst að í Evr-
ópu, voru annað en meira eða minna
dularfull framleiðsla horfinnar menn-
ingar. — Þvert á móti: Þau eru blómi
og einkenni hinna fornu menningar-
ríkja í Afríku.
Fornleifafundurinn
í Olduvai-gljúfrinu
í júlímánuði árið 1960 voru hjónin
Louis og Marji Leakey á óvenjulegum
„veiðum“ í einu af þurrustu héruðum
Austur-Asíu, miðja vegu milli fjalls-
ins Kilimanjaro og Viktoríuvatns, og
í fylgd með þeim var hópur inn-
fæddra manna, sem voru fullir undr-
unar yfir þessum „veiðum“, enda
vanastir villidýraveiðum. Hjónin
klifruðu upp og niður snarbrattar
hlíðar gljúfursins, sem voru sundur-
skornar af gömlum lækjarfarvegum,
á höndum og fótum, og þann 17. júlí
dró fróin óásjálegt brot af hauskúpu
úr gilveggnum, sem hafði verið hulið
sjö metra þykku jarðlagi. Og þar með
var „bráðin“ við Olduvai að velli
lögð.
Fornleifafræðingurinn L. S. B.
Leakey, sem var sérfræðingur í for-
sögu Afríku, hafði þegar árið 1931
fundið Olduvai-gljúfrið, en síðari tíma
rannsóknir leiddu í ljós, að gljúfrið
hefur að geyma einhverja merkustu
fundarstaði, er varðveita elztu og
frumstæðustu steinaldarverkfæri
mannsins. Á einum og sama stað var
hægt að rekja gang þróunarinnar,
allt frá hinum fyrstu fálmkenndu til-
raunum til þess að búa til verkfæri
úr hnullungunum í framburði fljóts-
ins á gilbotninum, sem gerðar voru
einhvern tíma snemma á kvartíertím-
anum fyrir hálfri eða einni milljón
ára, — til hinna sérhæfari verkfæra,
sem fundizt hafa í yngri jarðlögum.
Má þar nefna „handfleyga" þá frá
eldri steinöld, sem eru vel þekktir
í Evrópu. Þetta tímabil í þróun manns
ins virðist hafa sams konar einkenni
í Afríku, Indlandi og Evrópu. Og það
er auðsýnilega Afríka, sem er mið-
depillinn í þessari þrenningu. Afríka
er nú það svæði, þar sem haldbeztar
upplýsingar fást um fyrstu þróunar-
stig mannsins, og er það einkum að
þakka fornleifum, sem hafa verið
dregnar fram í dagsins Ijós á síðustu
áratugum í jarðlögum í Austur- og
Suður-Afríku.
Eftir að hauskúpubrotið fannst,
tókst Leakey að grafa upp aðra hluta
hauskúpunnar. Hún er frá þeim tíma,
er mennirnir tóku fyrst að nota verk-
færi, og má segja, að fundur hennar
sé kórónan á ötulu starfi margra vís-
indamanna í þessum hluta heims.
Fornleifafræðingarnir, sem fást við
Oddhvesstur steinhnullungur, sem til-
heyrir Olduwan-tímabilinu. Þýðingar-
mikið verkfæri fyrir Zinjanthropus.
uppgröft og rannsóknir á verkfærun-
um, hafa nána samvinnu við mann-
fræðingana, sem beina athygli sinni
að hinum mannlegu fyrirbrigðum að
baki verkfæranna og einnig að ver-
um, sem ekki höfðu komizt svo langt
að búa til verkfæri. Koma þá aparnir
til sögunnar, enda þótt langt sé
síðan menn gerðu upp reikningana
við þann algenga misskilning, sem á
rót sína að rekja til kenninga Dar-
wins, að mennirnir séu komnir af
mannöpunum. Aparnir eru allt of
sérhæfð dýr til þess, að mögulegt sé,
að þeir séu beinir forfeður mannanna.
Þeir greindust frá hinu sameiginlega
stofni snemma á Tertiertímanum og
síðan þróuðust hin sérhæfðu líkam-
legu einkenni þeirra. Leakey var
meðal brautryðjandanna í rannsókn-
Fyrstu verkfæri mannsins? Þessir tveir kjálkar eru úr anfílópu og fundust við
Makapangsat i Suður-Afríku og eru dæmigerðir fyrir bein, sem Australopithecus
hefur notað í lífsbaráttunni, að áliti margra vísindamanna.
376
T f M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ