Tíminn Sunnudagsblað - 17.06.1962, Qupperneq 19

það lengi, en verkfæri og vopn úr
steini og beini voru einnig notuð.
ÞaS var þegar byrjað að vinna járn
á svæðinu sunnan Sahara fyrir Krist,
og þar með hófst framleiðsla á betri
verkfærum og vopnum. Þessi nýju
tæki höfðu afgerandi þýðingu fyrir
þjóðirnar, því að um leið og þau
komu til sögunnar, fengu þær meira
vald yfir náttúrunni ög umhverfi sínu
í heild. Og einmitt um þetta leyti,
fyrir um það bil 2000 árum, tekur
íbúafjöldi „svörtu“ Afríku að aukast
að miklum mun, fólkið dreifist og
smám saman myndast þeir kynflokk-
ar, sem við nú þekkjum. Ríki risu
upp í vesturhluta Súdan, meðal þeirra
Ghana, sem var fyrsta ríkið á þessu
svæði, sem gat sér frægð fyrir veldi
og ríkidæmi. Ríki Ghana náði yfir
savannalöndin (Savannalönd eru
svæði vaxin hávöxnu grasi og einstök-
um trjám á stangli) norðan við frum-
skógabeltið, og það á ekkert nema
nafnið eitt sameiginlegt við hið nýja
Ghana, sem lýsti yfir sjálfstæði sínu
1957 um leið og það lagði niður ný-
lendunafn sitt, en það var „Gull-
ströndin“. Hið nýja Ghana. hefur að
öllum líkindum valið þetta forna rík-
isheiti vegna þess Ijóma, sem stafar
af nafni þessa fyrsta súdanska kon-
ungsríkis, en blómaskeið þess var frá
því um 700—1300 e. Kr.
Arabískur rithöfundur segir frá því
skömmu eftir árið 1000, að konungur
Ghana geti kvatt til orrustu 200,000
stríðsmenn, ef þess gerist þörf, þar
af 4000 bogmenn. Hinir norrænu vík-
ingar, sem uppi voru um svipað leyti,
munu varla hafa getað staðizt honum
snúning. Sami rithöfundur lýsir einn-
ig höfuðborg Ghana; samkvæmt þeirri
lýsingu hefur' hún skipzt í tvo hluta.
í öðrum hlutanum hefur höll kon-
ungs staðið umlukt múrum, en himi'
hlutinn hefur verið verzlunarstaður.
Hvar stóð þessi höfuðborg, — það er
aö segja, hafi hún verið eitthvað ann-
að en þorp? Fornleifafræðingar veltu
þessari spurningu fyrir sér lengi vel,
og árið 1949 hófu þeir skipulegan
uppgröft við Kumbi Saleh, sem er
300 kílómetra fyrir norðan Nígerfljót.
Þrem árum seinna tókst þeim að
grafa fram mikið bæjarstæði, og var
álit þeirra, að það væri leifar að
minnsta kosti 30,000 manna bæjar,
sem samkvæmt evrópskum mæli-
kvarða hlaut að vera frá því um mið-
aldir.
Grundvöllurinn fyrir velmegun
Ghana var verzlun og tollaálagning.
Ghana stóð mitt á milli saltríkra hér-
aða í norðri og gullnáma í suðri og
naut góðs af hvoru tveggja. Fólkið,
sem bjó sunnar, hafði svo mikia þörf
fyrir salt, að það keypti það fyrir
þyngd þess í gulli. Arabískar heimild-
ir gefa okkur allglögga mynd af fyr-
irbrigði, sem ekki er óþekkt í sög-
unni: Ríki, sem er staðsett milli
tveggja annarra ríkja, sem hafa við-
skipti hvort við annað, notfærir sér
afstöðu sína og leggur tolla á vörurn-
ar, — og tollunum var ekki stillt í
hóf. Negraþjóðin, sem bjó í Ghana,
sýndi og sannaði í fimm hundruð ár,
að hún var fullfær um að stjórna
háþróuðu þjóðfélagi. En auðæfi
Ghana féllu að lokum í hendur hinna
snjöllu verzlunarmanna, Arabanna,
sem jafnframt ráku trúboð í landinu.
Það eru til sögusagnir um reglulegar
herferðir Araba á hendur Ghanabú-
um suður yfir Sahara, og arabískar
heimildir greina frá þvi, að um árið
1300 hafi allir íbúár Ghana verið
undirokaðir, lönd þeirra lögð i eyði
og konunginum steypt af stóli.
Fimmtán hundruð kílómetra suð-
austur af höfuðborg Ghana, í frum-
skóginum handan við savannalöndin,
var konungsrikið Benin. Benin var
eitt elzta ríkið í Nígeríu og senni-
lega öflugasta ríkið við Guinea-fló
ann, þegar Evrópumenn komu þar til
sögu.
Árið 1897 var enskur herflokkur
sendur til Benin til þess að rcfsa
landsmönnum. Þeir höfðu heim með
sér herfang, sem vakti mikla furðu;
alls konar bronzm’uni, þar á meðaí
brjóstmyndir, sem evrópskir vísinda-
menn héldu að væru af grískum upp-
runa, eða"væru jafnvel leifar frá hinu
sokkna Atlantis. Styttur og högg-
myndir, sem fundust síðar í höllum
landstjóranna í Benin og Ife, sem er
bær skammt frá Benin, hafa tekið af
allan vafa um það, að þessi listaverk
eru af alafríkönskum uppruna. Flest
þeirra hafa verið gerð á tímabilinu
milli sextándu og nítjándu aldar, en
þau beztu eru frá fyrri hluta þessa
tímabils.
Benin er ljósasta dæmið um hin
afrikönsku konungsríki, sem risu upp
í skóginum og döfnuðu þar algerlega
án arabiskra og evrópiskra áhrifa.
Bronzhöfuð frá Ife í Nígeríu, 24 cm á hæð. Natúralistísk listaverk, sem .ndizf
hafa f Ife siðastliðin tuttugu ár, eru aðallega terrakottahöfuð og bronzlíkón frá
13.—15. öld. Yoruba-kynflokkarnir, sem gerðu Ife að heilögum bæ sinum, hafa
að öllum Ifkindum skapað þessf verk. Þelr virðast hafa komið að austan um á<ið
1000. — (Safnið f ffe, Nígeríu).
T 1 M I N N — SUNNUDAGSBLAB
379