Tíminn Sunnudagsblað - 29.07.1962, Blaðsíða 12

I
Hafnirnar eru lítið byggðarlag.
Eigi að síður hefur það alið sonu,
sem miklir voru fyrir sér og létu
ógjarna sinn • hlut. Höfðu sumi;r
þsirra stundum á sér víkingasnið og
hirtu ekki um, hvort þeir fóru að
lö.gum, heldur létu aflsmuni ráðs.
Margar stoðir runnu undir kapps-
muni hinna fyrirferðarmiklu bænda
í Hjfnunum. Þar var sjósókn mikii
á öld róðrarskipanna og menn- vanir
harðfylgi Erá barnæsku. Víða var
mannmargt á heimili og miklu liði
a? tjórna og sums staðar auður í
garði á mælikvarða þess tima. Vildi
þá einn halda til jafns við annan um
á: æði allt og stórmannlegar tiltektir.
Loks var það aldarandi og þótti metn-
aðarmál. að þeir, sem nokkuð áttu
undir sér héldu hlut sínum til streitu
í lengstu lög, jafnt hvort rétt mál
var- varið eða rangt, og þurfti þá
ekki rrik'ð út af að bera til þess að
y- -1.-1 -i ■ •••• "ii látna" 'kiota Það þótti
ekki til þess laka.idi á landi hér, þótt
fiogizt væri a við xirkju eða á öðr-
um mannfunduin. þar sem menn voru
þá ójjaldan drukknir Hitt var aftur
nýstárlegra. þegar beinlínis var
dragið saman lið til þess að varna
því með mannsöfnuði, að aðrir kæmu
fram vilja sínum, og mestum tíðind-
um sætti slíkt, þegar svo bar við, að
kappi var att við yfirvöldin. Valds-
mennirnir voru kröfuharðir um virð-
ingu og hlýð'ni, og þeir voru ekki
margir, bændurnir. sem dirfðust að
bjóða þeim byrginn og hafa fyrir-
mæli þeirra að engu.
II
í byrjun nítjándu aldar bjó í
Junkaragerði við Kalmanstjörn, í
syðsta byggðarhverfinu í Höfnum.
maður sá, er Jón hét, Þórðarson.
Hann var þá á sextugsaldri, hrepp-
stjóri í sveit sinni og þótti þar mjög
forsjá manna, er hann var. Var þá
ekki annar bóndi í Höfnum, er meira
þótti um vert, nema IJákon hinn ríki
Vilhjálmsson í Krkjuvogi, sem mest-
ur var höfðingi um öll Suðurnes
Jón Þórðarson var ættaður úr
Garði. Hann þótti vitsmunamaður, og
er honum svo lýst, að hann hafi að
jafnaði verið hægur og dulur í ináli
'og slægur nokkuð, en harðskiptinn
mjög og kappsfullur, þegar því var
að skipta, „og að sögn kannske kunn-
áttusamur“. Mikill aflamaður var
hann á sjó, og var það vandi hans að
eggja háseta sína að krækja í fisk-
inn. „Gerir minna til, þó að þið miss-
ið hann“, bætti hann stundum við.
Var það trú sumra, að hann gæti
með forneskju seitt á skiptivöllinn
hverja kvika kind, sem kom við öng-
ulinn, enda virtist þeim sem aflinn
reyndist oft furðudrjúgur, þegar farið
var að gera að honum í landi. Er svo'
sagt, að karl einn austan úr Flóa, er
lengi reri hjá honum, hafi eitt sinn
spurt Jón, hvers vegna hann beitti
ekki kunnáltu sinni til meiri hlítar en
svo, að Iáta þær kindur einar koma
á skiptivöll, er snertu öngulinn.
„Mér er ekki leyft að fara Iengra“,
svaraði Jón með torræðum svip.
Það var og hermt, að hann sækti
ár hvert kol á hestum suður á
Reykjanes. Þóttust margir hafa séð
kolin í smiðju hans, en enginn vissi,
hvar hann fékk þau.
Ungur að árum hafði Jón farið
utan, og var það almannarómur, að
hann hefði þá dvalizt á Finnmörk
og numið fjölkynngi af Finnum.
Stuðlaði það að þessum orðrómi, að
hann lagði stund á ag viða að sér
bókum og handritum. En slíkt mun
ekki hafa verið títt á Suðurnesjum
tim hans daga. Þorskurinn var talinn
nokkurn veginn einhíítur.
III
Þegar nokkur ár voru liðin af nýju
öldinni, dró til þeirra tíðinda, er
mest urðu í lífi Jóns i Junkaragerði.
Þá var í Kirkjuvogi bóndi, sem hét
Jón Erlendsson. Bar svo til vorið
1894, að Jón í Kirkjuvogi réð í vist
til sín stúlku eina, Guðrúnu Björns-
dóttur að nafni. Hún var snauð og
umkomulaus, ættuð af Miðnesi eða
úr Garði, o.g hafði alið barn. utan við
lög og rétt. Hafði hún hið næsta vist-
arár á undan verið vinnukona á
Stafnesi. Þaðan fór hún um kross-
messuleytið, en kom þó ekki suður
að Kirkjuvogi fyrr en í júnímánuði.
Nú er það af Guðrúnu að segja,
að hún tók að þykkna undir belti,
þegar dró að hausti. Leyndi sér ekki,
að stúlkan var ávaxtarsöm í annað
sinn. Þótt til slíks væri ekki ætlazt
af vinnukonum, varð ekki við því
spornað, að svo færi sem til var stofn-
að, og aðfaranótt hins 23. dags febrú-
armánaðar ól Gunna meybarn. sem
skírt var Solveig. Séra Eiríkur Guð-
mundsson, sem þá var prestur í Hvals-
nesþingum, spurði móðurina um fað-
ernið, svo sem títt var, þegar þannig
stóð á. Nefndi stúlkan þá til hús-
bónda sinn, Jón Erlendsson. En þeg-
ar prestur leitaði staðfestingar á
þessu hjá honum, þverneitaði hann
faðernislýsingunni og baug fram eið
sinn. Sagði Guðrún þá í áheyrn votta,
að Sigurður nokkur Þorsteinsson í
Býjarskershjáleigu á Miðnesi kynni
að eiga barnið. En svo fór, að Sig-
urður vildi ekki heldur við því gang-
ast, þegar prestur leitaði játningar
hans.
Það var engin nýlunda, að menn
gengjust treglega við börnum, sem
þeim voru kennd, og kom þar margt
til. Mörgum stóð stuggur af sektum
og uppeldiskostnaði, er af slíkum
barneignum flaut, svo að ekki sé
nefnd sú smán, er mönnum var bútn,
ef af því rak, að þeir yrðu að leggjast
undir vönd fyrir slíkar sakir Oft
gætti líka kappsmuna, ef menn höfðu
ekki í upphafi borið brigður á fað-
ernið, og stundum var barnsmæðrun-
um þann veg farið, að vanvirða þótti
að hafa lagzt með þeim. Loks gat
svo staðið á, að menn vildu forða því,
að barnsmæðurnar yrðu reknar af
heimilum þeirra með valdboði.svo sem
lög stóðu til, þegar kvæntir menn
áttu börn með vinnukonum sínum
effa hjákonum, er þeir vildu ekki
láta frá sér víkja.
Viðbrögð barnsfeðra, sem treglega
gengust við afkvæmum sínum, voru
þess vegna með ýmsum hætti eftir
því, hvað olli undanfærslu þeirra
Hinn mildari háttur var að fá ein-
hvern annan til þess að gangast við
faðerninu, og urðu þá oftast fyrir
valinu lítilsigldir menn og umkomu-
lausir, sem tókust slíkt á hendur fyr-
ir einn effa tvo ríkisdali eða jafnvel
aðeins rjólbita, enda höfðu þeir á
eftir engan veg né vanda af barninu.
Það voru hinir svonefndu snápar.
Þegar miklum virðingarmönnum var
þess konar vandi á höndum, gat þá
borið við, að mönnum, sem ella hefðu
ekki látið bjóða sér slíkt, þætti
að því upphefð og framavon aðgangast
viff barni, og margur keypti sér með
ÞAÐ JAÐRAÐI VIÐ BORGARASTYR.JÖLÐ Á SUÐURNESJUM
516
T I M I N N
SUNNUDAGSBLAÐ