Tíminn Sunnudagsblað - 23.09.1962, Blaðsíða 4

Söguþráður nokkur borgfirzkur hef-
ur varðveitzt frá fornum tíðum og
fram á okkar dag með nokkuð sér-
stæðum hætti, og er þar betri hálfur
skaði en allur; jnyndi okkur fyrir
víst Jþykja skárra en ekki að hafa í
svipuðum ham sögur þær fornar,
Gauks sögu og aðrar, er týnzt hafa
- með öllu, þótt nokkuð hefðu þær fjar-
' iægzt uppruna sinn við slíkan feril.
Árið 1897 kom út í Reykjavík á
. ; kostnað Sigfúsar Eymundssonar lítið
'/ kver, Sagan af Skáld-Helga. í stutt-
um eftirmála gerði Sigfús þá grein
fyrir sögunni, að Magnús hrepp-
stjóri Jónsson í Tjaldanesi, annálað-
ur fróðleiksmaður, hafi skrifað sögu
þessa upp 1856 eftir mjög gamalli
bók, „skrifaðri með fallegri settlet-
urs skrift, mikið bundinni, en þó vel
iæsilegri; á þessari bók voru marg-
ar fleiri sögur og kvæði.“
Þrátt fyrir þessar upplýsingar
voru menn litlu nær um uppruna
sögu þessarar; en sagan hefur komið
út á ný í Íslendíngasagnaútgáfu próf.
Guðna Jónssonar, og er hún prentuð
þar samkvæmt eiginhandarriti höf-
undar; mun þó vafasamt, hvort hægt
er að tala um höfund í þessu tilfelli.
Sagan er skráð af Gísla Konráðssyni
sagnaritara (d. 1877) skömmu eftir
1820.
Margur óbreyttur lesandi mun á
sínum tíma hafa haldið, að hér væri
um raunverulegt fornrit að ræða,
enda var Gísla Konráðssyni nokkuð
lagið að stæla rithátt fornsagna, ef
hann vildi 'það við hafa. Þó getur
það varla hafa blekkt þá, sem rýnir
gátu talizt í fornum bókmenntum, og
hversdagsstíll Gísla er alls staðar á
gægjum. En sögu þessa skráði Gísli
■ eftir fornum rímum, sem enginn
veit framar höfund að. Skáld-Helga-
rímur eru sjö að tölu og ortar undir
ýmsum bragarháttum. Þær eru í
tölu hinna elztu rímna, sennilega
frá 15. öld, og þykja ágætlega kveðn-
ar. Höfundur þeirra er einn þeirra
rímnaskálda, sem yrkja sjálfum sér
til hugarhægðar út af annarra sorg-
um:
Kvað ég þá fyrr með kátri lund
kvittr af allri pínu,
ber ég nú ei svo blíða stund
að brosi ég í hjarta mínu.
Ljúfar meyjar listug orð
lokki af skáldum úngum;
ég mun segja af seimaskorð
sögu með raunum þúngum.
Rimurnar eru ortar eftir skrifaðri
sögu af Skáld-Helga, sem síðan hef-
ur glatazt með öllu.
Samkvæmt rímunum (og sögu
Gísla Konráðssonar) er efni Skáld-
Helga sögu í stuttu máli á þessa leið,
en það er frá fyrra hluta 11. aldar:
Fyrst segir frá landnámsmönnum
í Þverárhlíð, og eru leiddir til sög-
Þorsfeinn frá Hamri,
höfundur þessarar grein
ar, er sjálfur ættaður úr
ÞverárhlSÍÍ, eins og
sháldií, sem hann-
skrifar hér um.
unnar Þórður bóndi á Höfða, Helga-
son, Ásgeirssonar landnámsmanns á
Hamri (þarna er réttara Hömrum)
og Halldór bóndi á Höll, „gildur
bóndi, vitr maðr ok kallaðr nokkut
grályndr“. Sonur Þórðar er Helgi
skáld, „vaskr maðr ok vel hugaðr,
meðalmaðr vexti, dökkr á hár ok at
öllu drengiligr“. Halldór á Höll á
dætur tvær, Þórdísi og Þorkötlu, og
er Þorkatla þeirra vænni. Skáld-
Helgi fellir ást til hennar, er veldur
miklum glundroða þar á bæjunum,
svo að Halldór bóndi forðar dóttur
sinni til vinafólks vestur í Dölum.
Þorkatla bar og gagnkvæman hug
til Helga, og verður andstreymi þetta
báðum til mikils ángurs.-Helgi kvæn-
ist að frænda ráði Þórdísi, systur
Þorkötlu, en nýtur af henni lítils
yndis. Síðan fer Helgi skáld utan til
hirðar Eiríks jarls Hákonarsonar, en
siglir heim von bráðar; lendir hann
þar fljótlega í mannvígum sakir
kvennamála sinna og er sekur ger,
en Þorkötlu fær hann eigi heldur
en fyrr. Hún ráðleggur Helga utan-
för á ný og suðurgaungu þar á ofan,
og lætur hann að þeim orðum henn-
ar, og við þessi ferðalög sefast harm-
ar hans nokkuð. Að lokinni Rómar-
för dvelur hann nokkuð í Noregi, en
fer síðan alfari til Grænlands, og
gerist síðari helmíngur sögunnar þar
í landi með miklum ævintýrum; þar
kvænist Helgi, en aldrei líður honum
Þorkatla úr hug; lendir hann þar í
margs kyns raunum. Undir lok sög-
unnar kemur Þorkatla til Grænlands
og nær fundi hins gamla elskhuga
síns. Að sjálfsögðu eru samvistir
þeirra vonlausar sem laungum fyrr:
Skötnum verður ei skýrt til sanns
um skilnað þeirra trauðan;
hrjóta þótti hreystimanns
hagl á kyrtil rauðan.
Katla var borin á knörrinn út,
Kári voðir hristi.
Sköpuð var þessu skáldi sút,
er skemmtan alla missti.
Þorkatla siglir heim aftur með
kaupmönnum, en fundur þeirra
Helga hefur nægt henni til þúngun-
ar; elur hún dóttur og andast
skömmu eftir barnsburðinn. Dóttirin
er send Helga til Grænlands tólf
vetra; tekur hann henni tveim hönd-
um og verður sorg hans mun minni
síðan. Býr hann á Grænlandi til elli.
Síðast segir af Þorbirni, syni Helga
og Þórunnar konu hans, þótti sá
helzti sérlegur í æsku, en varð hinn
efnilegasti maður.
Um sannindi sögunnar verður auð-
vitað ekkert fullyrt, en líklegt má
þykja, að hún eigi við svipuð rök að
styðjast og fslendíngasögur almennt.
Grænlandskaflinn er einna ævintýra-
legastur hluti sögunnar. Nokkuð má
ráða af Landnámabók, er getur Ás-
geirs landnámsmanns: „Hann átti
Hildi stjörnu, dóttur Þorvalds Þor-
grímssonar brækis. Þeirra synir váru
þeir Steinbjörn inn sterki ok inn
stórhöggvi ok Þorvarðr, faðir Mæfu,
er Hrifla á.tti, ok Þorsteinn inn
þriðji, fjórði Helgi, faðir Þórðar,
676
TIMINN
SUNN UDAGSBL AÐ