Tíminn Sunnudagsblað - 01.03.1964, Blaðsíða 16

þrýstiklefa og fylgdist með tilrauna-
dýrum, sem hann lét þar inn. Eltt
sinn er hann hafði höggorm þar í
miklum loftþrýstingi og var að gera
þrýstinginn eðlilegan aftur, tók Boyle
eftir lítilli loftbólu í öðru auga högg
ormsins. Boyle vissi ekki hvað þetta
var og það vissi enginn næstu tvö
hundruð árin, eða þar til Frakkinn
Paul Bert sýndi fram á að þetta
væri köfnunarefni, sem leystist úr
efnasamböndum við of hraða þrýst-
ingsminnkun.
Þrýstiklefi Boyles hafði engin á-
hrif á kafanir. En slungnir fjársýslu-
menn fundu leiðir til að notfæra sér
tækið á annan hátt. Þrýstiklefar urðu
fjarska vinsælt lækningatæki.Það var
talið allra meina bót að fara í „loft-
bað“ sem kallað var,-þ. e. a. s. vera
í auknum loftþrýstingi um ákveð-
inn tíma. Tízkulæknar fengu sér stór
eflis lofttanka með sætum fyrir sjúk-
lingana, og í sumum borgum voru
til þrýstiklefar, sem gátu tekið
fimmtíu og iafnvel sjötíu sjúklinga
í einu. Nýir sjúkdómar, sem á þess-
um tíma voru sem örast að finnast
og hljóta sérstök heiti, bættust jafn-
óðum við á lista þeirra. meinsemda,
sem loftböðin áttu að geta læknað,
Árið 1867 hafði þessi aðferð borizt
vestur um haf, en í Bandaríkjunum
voru ekki til nógu margir læknar til
að anna eftirspurninni, svo að leik-
menn hlupu þar í skarðið. f Frakk
landi voru byggðir þrýstiklefar á
hjólum, svo hægt væri að líkna mönn
um í öllum héruðum landsins, og þar
voru uppi ráðagerðir um smíði heils
þrýstihúss, þar sem hægt væri að
auka loftþrýstinginn á nokkur hundr-
um manna i einu.
Paul Bert var einn þeirra fáu
manna á sínum tíma, sem notuðu
þrýstiklefann til annarra þarfa en
skottulækninga. Bert fæddist árið
1833 og lagði stund á læknisfræði
og líffræði sjávarins. Hann var rót-
tækur í skoðunum og talsmaður kven-
réttinda, og árum saman hélt hann
uppi ókeypis vísindakennslu fyrir
ungar stúlkur, en þeim var þá ekki
leyfilegt að nema þau fræði í frönsk
um skólum. Þekktasta ritverk Berts
fjallar um loftþrýstinginn og kom út
árið 1878 og heitir La Pression bar-
ométrique. Þetta rit var síðast gefið
út á ensku árið 1943 og þá notað
sem kennslubók fyrir flugmannaefni
bandaríska flughersins.
Fyrstu rannsóknir Berts beindust
að áhrifum of lítils loftþrýstings og
markmið þeirra var að ráða bót á
öndunarörðugleikum fjallgöngu-
manna og loftbelgjafara. Síðan vakn-
aði áhugi hans á andstæðu þessa viö-
fangsefnis, áhrifum óeðlilega mikils
þrýstings, og þá tók hann að beina
athygli sinni að köfurunum og starf-
semi þeirra. En Bert skorti fé til að
koma sér upp þrýstiklefa, sem var
nauðsynlegt tilraunum hans, og því
birtl hann auglýsingu í blöðunum,
þar sem hann skoraði á menn að
styrkja rannsóknir sínar á svipaðan
hátt og konungur Bæjaralands hafði
gert, er hann gerði Pettenkofer kleift
að eignast nauðsynleg tæki til rann-
sókna á eðlilegri öndun. Auðugur
læknir að nafni Jourdanet varð við
tilmælum Berts og gaf honum þrýsti
klefa, og Bert hóf þegar í stað að
athuga og mæla viðbrögð mannslík-
amans við misjöfnum þrýstingi. Til-
raunirnar gerði hann á sjálfum sér
og konu sinni, og einu sinni hélt
hann kyrru fyrir inni í klefanum í
jafnþunnu lofti og því sem er á
Everesttindi.
Síðan sneri Bert sér að rannsókn-
um á áhrifum þrýstings í hafinu og
safnaði að sér upplýsingum frá köf
urum. Sérstaklega notfærði hann sér
reynslu dr. Alphonses Gals, fransks
læknis, sem sjálfur hafði lagt stund
á köfun til að fylgjast með viðbrögð-
um manna neðansjávar. Árið 1866
tók Gal þátt í köfunarléiðangri til
Grikklands, og í þeirri ferð var í
fyrsta sinn notaður sérstakur útbún-
aður, sem Frakkarnir Rouquayrol og
Denayrouze höfðu fundið upp. Þessa
tækis er getið í riti Vernes Kringum
jörðina neðansjávar. Þar segir Nemo
skipstjóri á einum stað við Arronax
prófessor: „Þér vitið eins vel og ég,
prófessor, að menn geta lifað neðan
sjávar, ef þeir aðeins fá nægjanlegt
loft til að anda. Kafarar eru klæddir
í þunglamalegan búning með höfuð
ið í málmhylki og fá loft að ofan með
dælum og lokum.“ „Það er köfunar-
búningurinn", segir prófessorinn, og
Nemo heldur áfram: „Alveg rétt. En
með þennan útbúnað er maðurinn
ekki frjáls. Hann er bundinn vlð dæl
una, sem sendir honum loftið, og ef
við værum þannig tjóðraðir við Naut-
ilus, kæmust við ekki langt“. Arr-
onax spyr, hvernig hægt sé að koma
úr þessum viðjum, og því svarar
skipstjórinn svo: „Með því að nota
Rouquayrol tækið, sem tveir landar
yðar hafa fundið upp.“
Flestir lesendur bókarinnar hafa
eflaust haldið að þetta tæki væri
skáldskapur Vernes og á efri árum
sínum taldi höfundurinn sjálfur sig
hafa dreymt það. En tækið var til
nokkrum árum áður en bókin kom
út. Það var geymir, sem var festur á
herðar kafaranum og innihélt saman-
þjappað joft, sem síðan var leitt með
slöngum að vitum hans. Með sérstök
um útbúnaði var unnt að ákvarða
þrýsting þess lofts, sem kafarinn and
aði að sér.
Dr. Gal fylgdist af beztu getu með
köfun manna bæði í þessum skrúða
og án hans. Hann mældi andardrátt
kafaranna og blóðþrýsting þeirra á
mismunandi dýpi. Sérstaka rækt
lagði hann við að lýsa einkennum
þeirra, sem biluðust eða létust við
kafanirnar. Skýrslur Gals komust í
hendur Berts og hann tók sér fyrir
hendur að leita skýringa á vandamál-
um kafaranna. Og áður en varði hafði
hann komizt að hinu rétta.
Fyrst tekur Bert til meðferðar all-
ar eldri tilgátur um málið og vísar
þeim á bug. Þjóðverji einn að nafni
™ Vivenot hafði haldið því fram,
Rouquayrol-útbúnaðurinn, sem lýst er í sögu Vernes,
208
T í M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ