Tíminn Sunnudagsblað - 05.12.1965, Blaðsíða 15

Hundurinn er fljótur að átta sig —
— en kjúklingarnir flökta við netið.
reyndu þeir stundum að hækka hrúg-
aldið með kassa, sem þegar var kom-
inn í það. Þá valt auðvitað allt um,
og apinn sjálfur með. Heldur Köhler
því fram, að nálega ógerlegt sé að
hlaða kössum traustlega nema sá, sem
það gerir, geti formað hugsun, sem
er eitthvað á þessa leið: „Bæta við
kassa, sem er stöðugur, svo að þetta
hækki.“
Það sést af því, sem hér hefur verið
sagt, að apar kunna að nota verkfæri.
En geta þeir gert sér verkfæri? Köh-
ler lét tvo banana utan við grind, en
inn í búrið setti hann tvo hola bamb-
usstafi, sem voru þannig gerðir, að
stinga mátti öðrum inn í hinn, svo að
þeir mynduðu alllanga stöng. Til ban-
ananna var ekki unnt að ná með neinu
móti öðru, því að átaíirnir voru of
stuttir hvor um sig. Nú komst Soldán
í mikinn vanda. Lengi vel virtist hann
ætla að komast það næst lausninni,
að ýta öðrum stafnum að banönunum
með hinum. Þannig gat hann fært
bananana ofurlítið til, en ekki náð
þeim. Þegar hann hafði glímt við
þetta í klukkutíma, fór Köhler á
brott, vonlítill um, að apanum auðn-
aðist að gera betur.
Gæzlumaðurinn hélt þó áfram að
fylgjast með athöfnum apans. Soldán
var sýnilega orðinn þreyttur á bardús-
inu. Hann settist á hækjur sér og lék
sér hirðuleysislega að bambusstöfun-
uni. En þá var það af tilviljun, að
endarnir á þeim komu saman, og jafn-
skjótt var sem ljós rynni upp fyrir
Soldáni: Hann skeytti þá saman á
lítilli stundu, vagaði að grindinni og
skaraði til sín annan bananann. Gæzlu-
maðurinn kallaði undir eins á Köhler,
sem segir svo frá, að nú hafi stafirnir
dottið í sundur í höndum apans. En
apinn skeytti þá viðstöðulaust saman
á ný: „Fögnuðurinn virtist geisla af
honum. Hann var mjög snar í snúning
um og krakaði til sín hvern bananann
á fætur öðrum, án þess að gefa sér
tíma til þess að éta þá. Þegar ég
tók stafina í sundur, setti hann þá
undir eins saman aftur og notaði
stöngina til þess að draga til sín allt
lauslegt, sem hann sá utan við grind-
ina.“
Þessarar tilraunar er kannski oftast
getið af öllu því, sem Köhler tók sér
fyrir hendur. En mikilvægu
atriði, sem kemur fram í
athugunum hans, hefur sjaldan
verið gefinn sá gaumur, sem
skyldi. Af lýsingu hans á þessum sigri
Soldáns má sjá, að apanum var ekki
mest í mun að krækja sér í gómsæt-
an banana. Matgleði hans varð
að víkja fyrir gleðinni, sem
lausnin sjálf vakti honum.
Sé til þessa litið, má kallast
undarlegt, að Köhler og nálega allir,
sem lagt hafa þrautir fyrir dýr, hafa
motað mat að agni eða launum fyrir
réttar Iausnir. En kannski bæri það
einnig árangur að stofna til þrauta,
sem gleddi dýrin að leysa. Raunar hef-
ur þetta verið reynt. Resusapar svo-
kallaðir hafa komizt upp á lag með
að leysa einfaldar tækniþrautir, nokk
urs konar dægradvöl eða gestaþraut,
án þess að fá neitt matarkyns að
launum. Þegar breytt var til og öpun-
um gefin rúsína fyrir hverja lausn,
fékkst mun lakari árangur. Sú spurn-
ing vaknar því, hvort við hefðum ekki
fengið aðra mynd af hugsanagetu dýra
ef tilraunamönnunum hefði ekki ævin-
lega þótt nauðsyn til bera að launa
þeim með matargjöfum. Við vitum lít-
ið um þetta, svo að þeirri spurningu
verður ekki svarað. En nefna má
það, er Köhler víkur að í bók þeirri,
sem hann skrifaði um tilraunir sínar,
að rannsóknir á hugsanastarfsemi
dýra reyna ekki á getu þeirra eina,
heldur einnig hugarflug og skilning
þess, sem tekur sér slíkt fyrir hend-
ur.
IV
í upphafi var vikið að karlinum,
sem baðst fyrirgefningar a gröf
manns, sem hann haíði átt þátt í
að níða úr tóruna, en hafði engar
áhvggjur af meðferð sinni á skepn
um, sem hann hafði beitt enn meiri
harðýðgi, af því að hann hélt þær
sálarlausar og óvitnisbærar á degi
dómsins.
Vísindamenn nú a dögum ganga á
snið við það, hvort dýrin séu gædd
sál, enda ekki einsýnt um sjálfa
mannssálina í hinni gömlu merkingu
þess orðs. Þeir eru líka orðnir mjög
varkárir um notkun hugtaka eins og
eðlisávísun og frunihvöt. En það er
sífellt haldið áfram að rannsaka.
hvaða skynsemd dýr eru búin nvern
i= þau bregðast við margs konar
vanda á vegi sínum, hveruÍK nattað
er hæfileikum þeirra til þess að læra
af reynslunni og hvað telja megi
ósjálfráð viðbrögð. sem Þai haf >rft
frá forfeðrum sínum.
Vísindamenn hafa aðailega Deitt
tveim aðferðum við iýrarannsoknir
sínar, og það er ekki einungis At-
lantshafið, sem til skamms tíma nef-
ur skilið á milli þessara aðferða held
ur einnig djúpstæður. fræðilegur
munur á viðhorfi manna til verk
efnisins. t Norðura:fu hefur foryst-
an verið í höndum iýrafræðinga, og
þar hefur kapp verið tagi á að rann
saka háttalag dýranna í eðlilegu um-
hverfi þeirra eða að r.innsta kosti
í umhverfi, sem náigaðist það er
þeim var náttúrlegt. Þ>ð hefui verið
talið vænlegra til rétf skilnitigs en
loka þau inni í búrum og leggja
þar fyrir þau þrautu Sálfra.ðingar
og lifeðlisfræðingar hanctan Atlants
hafsins hafa haft á aunan hátt Þeir
hafa rannsakað fyrirbæri eins og
hungur. þorsta, svefn oe i finningu
í leit að almennum jáifræðiiegum
og lífeðlisfræðilegum lögmálum sem
stjórni viðbrögðum dýra og atferli.
Þeir hafa einkum gert tilraunir sín-
ar á rottum, öpum og köttum — ekki
vegna þess,. að þeim séu þessi dýr
öðrum hugleiknari, heldur af þvi, að
þeir hugðust finna með þessu grund-
vallaratriði, sem ský'-ðu háttalag ein-
staklinganna.
En munurinn hefui ekki einungis
verið fólginn í þessu. Uppi hafa
1119
T í M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ