Tíminn Sunnudagsblað - 05.12.1965, Blaðsíða 17

hlutfalli við þroska heilans og tauga-
kerfisins.
Það er ekki unnt að færa fram ör-
ugga sönnun þess, að hinar fábrotn-
ustu lífverur geti tileinkað sér íioitt
af reynslu. Það verður fyrst fullyrt
um orma, svo sem ánamaðka og
flatorma. Taugakerfið nær um allan
líkama þeirra, og í höfðinu eru
nokkru fleiri taugafrumur en ann-
ars staðar, þótt fullmikill íburður sé
að tala um heila. Slíkir maðkar og
ormar geta me'ö nokkrum hætti lært
að hlýða umferðarreglum. Gerð eru
göng, sem eru eins og T í lögun.
Dýrin eru látin skríða upp legginn,
og þegar þau koma að þvergöngun-
um, eiga þau á milli þess að velja,
hvort þau leita til hægri eða vinstri.
Fyrst er tilraunum svo hagað, að
ferðinni lýkur í myrkri og rakri
smugu, þar sem tilraunadýrin kunna
vel við sig, hvorn veginn sem þau
velja. Sum leita til hægri, önnur til
vinstri, og eru þau þó fleiri, sem
fara til hægri. Það virðist þeim eðlis-
lægara. Síðan er breytt svo til, að
einungis önnur leiðin endar á þenn-
an hátt, því að í aðra smuguna hef-
ur verið látin saltleðja, sem möðk-
unum gezt illa að eða þá hleypt er
á þá veikum rafstraumi. Þá taka þeir
brátt að snúa á þann veginn, sem
þeim er hagfelldari, og þegar þetta
hefur verið endurtekið tvö eða þrjú
hundruð sinnum, rata níutíu af
hverju hundraði rétta leið.
Hvar í kroppnum er nú þessi
kunnusta eða ratvisi vistuð? Flatorm
urinn er skorinn sundur í tvennt,
og það kemur ekki mjög að sök, því
að nýr afturendi vex á framhlutann
og höfuð á afturhlutann. Og öllum
til mikillar undrunar rata báðir rétta
leið. Þær taugafrumur, sem eru í
afturhlutanum, varðveita því einnig
reynsluna, sem flatormurinn öðlað-
ist og skila henni til hins nýja ein-
staklings. „Gáfurnar“ virðast því
vera nokkurn veginn jafnt í báðum
endum hans.
Slikar tilraunir eru ekki fitl eitt.
Allir þeir, sem hafa hug á að kanna,
hvað gerist í heila manns eða dýrs,
þegar hann tileinkar sér eitthvað, og
finna frumskilyrði þess, sem nefnt
er minni, fylgjast með slíkum til-
raunum af miklum áhuga. Sænskum
vísindamanni, Holgeiri Hydén, hefur
tekizt að sýna fram á það með mörg-
um, snillilegum tilraunum, að svo-
nefndar kjarnasýrur í frumukjörn-
unum eiga með einhverjum hætti þátt
í þessu undri. Þessar kjarnasýrur eiga
líka þátt í myndun erfðaefnis í frum-
unum. Svipuð efni eru í frumum
maðkanna, einnig í taugafrumunum.
Sé flatormur, sem lært hefur um-
ferðarreglurnar í göngum af þvi
tagi, er lýst var, þurrkaður og mal-
aður í fóður handa ólærðum flatorm-
um, læra þeir mun fljótar en ella
að leysa þrautina. Þetta minnir á
Sighvat skáld Þórðarson á Apavatni,
sem át höfuð fisksins forðum, svo
að hann öðlaðist vizku hans, og
ýmsa frumstæða menn, sem eta
hjörtu hugrakkra óvina sinna. Aftur
á móti varð þessum tilraunaormum
ekkert lið að því að nærast á sin-
um líkum, er ekkert höfðu lært í
lifanda lífi. Það er hugsanleg skýr-
ing á þessu undarlega fyrirbæri, að
við námið myndist venju fremur mik
ið af sýrum þeim, sem nauðsynlegar
eru til þess, að það beri árangur.
Þessar tilraunir, sem í fyrstu
kunna að virðast fáfengilegar og
gagnslitlar, geta því stuðlað drjúg-
um að aukinni þekkingu á því, hvaða
efni eru nauðsynlegt líkamanum til
þess, að námshæfni og minni sé með
æskilegum hætti. Hinu er ekki að
leyna, að gætilega verður að draga
ályktanir af tilraunum, sem gerðar
eru á frumstæðum lífverum.
Þolinmóðir vísindamenn telja sig
líka hafa sannað, að sniglar geti til-
einkað sér hliðstæða kunnáttu. Og
ótvírætt er það, að kolkrabbi kann
fleira en gera gruggugt í kringum
sig. Til dæmis er unnt að kenna kol-
kröbbum að sjá mun á stóru spjaldi
og litlu. Tekizt hefur að kenna þeim
að koma og þiggja mat, þegar stórt
spjald er til sýnis, en hörfa til baka
og fela sig, þegar lítið spjald er sett
í þess stað. Kennslan fer fram með
þeim hætti, að þeim er gefinn lítill
krabbi, í hvert skipti sem þeir hafa
gert rétt, en hendi þá skyssa, verða
þeir fyrir veikum rafmagnsstraumi
Og margt fleira, sem vandasamara
er en þetta, má kenna kolkröbb-
um. Eigi þeir á hinn bóginn að
fara krókaleiðir að settu marki verð-
ur prófið þeim ofraun Sé til dæmis
glerplata látin á milli þeirra og mat
arins, renna þeir beint á plötuna
og geta ekki látið sér skiljast, 3?
þeir eiga að krækja fyrir hana.
Fiskimenn á norðlægum slóðum
hafa lengi vitao, að kolkrabbar eru
vel gefnir. Við Norður-Noreg lifir
lítil kolkrabbategund, sem oft er
veidd. Sjómenn segja, að ekki sé um
það að villast, að hann renni augum
á alla, sem við borðstokkinn standa,
þegar hann er innbyrtur. Og því er
bætt við, að hann spýti bleki fram-
an í þá, sem hann hafi ekki séð
fyrr! En kannski eiga menn ekki að
trúa öllu, sem þeim er sagt.
Margt er það fleira í fari kol-
krabbans, sem hlýtur að vekja lotn-
ingu, en námshæfni hans. Atferli
har.s, þegar hann vill vekja óvinum
ótta eða finnur sér maka, er næsta
mikilfenglegt og tiltektir flóknar og
margbreytilegar. Hann helgar sér
líka svæði, sem hann ver fyrir öðr-
um, og hann ratar heim til sín, þótt
hann sé fluttur brott af óðali sínu.
Alit bendir þetta til þess, að hann
sé vel úr garði gerður. Og sé hann
athugaður betur, kemur líka í ljós,
að heilinn í honum hefur þroskazt
mjög á lengdina. Hér á það ekki
lengur við, að vitið sé jafnt í út-
limum sem höfðinu. Heili kolkrabb-
ans er settur saman af fjórtán kerf-
um, sem hvert gegnir sínu hlutverki.
Augað er sérlega vel þroskað og svar-
ar til þeirrar glöggu sjónskynjun-
ar, sem komið hefur fram hjá hon-
um.
Listafélag . .
Framhald af bls. 1110.
bíta á barkann. Þetta er samt
græskulaust gaman, og meiningin er
að einn mikilsmetinn íslenzkukenn-
ari haldi erindi um Egil þarna á
gleðinni.
— Segðu mér, — heldurðu að flest
ir nemendur skólans taki einhvern
þátt i félagslífinu?
— Ætli það sé ekki svona helm-
ingur. Sumir fara aldrei annað en á
Borgina — nú, eða kannski þeir séu
heima að lesa. En af öllu þessu stússi
má heilmikið læra, sem gagnlegt er.
— Og þú sjálfur — ertu ekki næst-
um orðinn fær um að reka fyrirtæki
á eigin spýtur?
— Ekki segi ég það nú. Satt að
segja hefði ég varla farið út í þetta,
ef ég hefði vitað, hvað ég var að
gera. Þetta eru endalausir snúning-
ar. En ég byrjaði, og svo kom hitt
einhvern veginn.
— Hvað er svo næst á prjónunum?
— Sennilega verður önnur mál-
verkasýning ertir áramótin. Svo hef-
ur jafnvel komið til mála að stofna
kvikmyndagerðarklúbb, en það er
bara svo dýrt. Ég held, að mínútan
kosti um 2000 krónur.
En þrátt fyrir allt eigum við eina
'iáraflaleið ófarna.
— Hver er hún?
— Þegar við kvöddum Kjarval eft-
ir sýninguna, sem við héldum vegna
hans, þá sagði hann, að menn væru
að tala um það við sig, að eiginlega
þyrfti hann að launa okkur ein-
hverju. ,Ég á bara svo dýrar kom-
pósisjónir núna, strákar mínir,“ hélt
hann áfram, „en ef ykkur langar ein-
hvern tíma til þess að gera eitthvað
mikið til að styrkja listina þá skul-
uð þið samt tala við mig.“ Og hver
veit nema við gerum það.
Áður en við kveðjum tökum við
ljósmynd af Þorsteini við „Páska“
Ásmundar Sveinssonar, skemmtileg
an skúlptúr úr kopar og járni, sem
gamlir nemendur gáfu Menntaskólan
um í vor. Við þykjumst þess full-
viss, að kynslóð Þorsteins muni klífe
á brattann og skapa eigin menn
ingarverðmæti.
Inga.
T f M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ
112'