Tíminn Sunnudagsblað - 28.08.1966, Blaðsíða 5

samEi hátt eru þess daanil, a'ö p
|reytist í v. Þetta ér sama þróun og
fárð í Jijpjku.
VesfflgKi framburðuinn lifir enn,
jafnvel njeðal yngra fólks, og somu
ÍÖgu er ap segja um skaftfellska fram-
fcurðinn á orðii)n eins og bogi 9g
stjarna. Við hölum í útvarpi hlýtt
I menn, s'em haídíð hafa trýggð við
framburðarlenzku átthaga sinfta, fil
áð mynda |igurð BJarnason fra Vigur,
j?ál Þorsteinsson á Énappavöllum og
Asmund gigurðsson frá Reyðgrá. Fof-
dæmi þgssara manp er til eftirbreytni,
pg sjálfsagt er fyrir fólk að halða
sínum uþprunalega framburði.
— En hvað er þgégt að gera í því
skyni að sporna við þessari samhæf-
íngu?
— Nguðsynlegt er að gera sam-
fellt átak. Sem stendur láta skólarnir
íslenzkan framburð afskiptalausan,
ekkert er gert til þess að kenna falle|-
an íslenzkan framburð, þegar sleppir
framtaki einstakra kennara. Éf svo
fer sem nú horfir, falla viss atrið’i
í málinu saman á fáum áratugunt.
Til dæmis stefnir nú_ að þvi hröðum
Skrefum, að enginn íslendingur geri
greinarmun á orðunum hver og kver
i framburði.
Sé fallizt á það, að ekki sé sama,
hvernig islenzk tunga þróast, þarf að
Spyrna við fótum. Það sjónarmið hlýt
ur að teljast gott og gilt að vilja við-
íjalda málinu með sem mínnstum
breytingum, því að tungan er undir-
Staða sérstaks þjóðernis okkar. Eigi
samhengi að haldast í málinu, verður
frumkvæðið að koma frá skólunum.
Börn og unglingar Íæra málið fyrst
Og fretíist af jalnöldrum sínum, svo
pð aðraf leiðir eru útilokaðar. Fram-
burðarkpnnslan þyrfti að fylgja lestr-
árkennslpnni, og þeir, sem brautskráð
ir eru frá Kennprskólanum, eiga að
Vera færir um að annast þetta, því
£ð þar er kenndur íslenzkur fram-
burður.
Og vissulega er það vinnandi vegur
að hafa áhrif á þróun málsins. Víð
getum tekíð til dæmis flámælið, sem
Kraðbreíd'dist út fyrir 25—40 árum.
En þá tphu kepnarar höndum sam-
|n, og þarf ekki að rekja þá sögu
lengra.
— Hvað líður annprs rannsóknum
á íslenzkftm framburðí?
— Skeftamst er frá því að segja,
að nær ekkert hefur verið gert á þesSu
sviði, sfðan Bjorn Cfuðfinnsson leið,
og eru íátmar aðeins tvö ár síðan
Síðari hluti rits hans um mállýzkur
kom út, Hér þyrftl að koma tfl átak
frá Hásjcéla íslands eða einhverri vís-
ijidastofftun, seift hpfur yfir fé að
ráða. Ég tel tvímælaíaust, að fram-
burðarftánnsóknir séu ejtt brýnasta
Vörkefnið á sviði ísleftzkra fræða.
— Éye lengi þphir þú annazt út-
varpsMttinn Dagíégt ftial?
— Eg rtiún hafa byrjað með þátt-
1954 og hef annazt hann
slqáft.
nað V'
• Viri...,
berást, þó:
úgi sé íaój© fðb
Það fól fg 4fj
fjÖ'ldi bréf|, og ejí v
að skera úy þrætu'ift eða
fram með alls kyns athugaseindir.
hýgg, að mikið gagft sé að áfuttum.
lélÖbeiningaþal tum á borÖ við Öág-
f|gt mál pg þáttínn f umferöínni —•
ekki endiléga vegna þess, sem um er
fjallað í þejin, héldur vegna þess, að
þeir vekja fólk til umhugsunar.
Hvað myndi það helzt vera, sem
mótar máífar almennings?
— Það er í stuftu máli sagt allt,
sem fóiks les pg heýrir, og tfl dæm-
1? hafa fjöímiðlunartæki geysimikil
áhrif.
— Svo að við byrjum á dagblöð-
unum, hvao er að segja um málfar
blaðamanpa?
— Ég hygg, að pkki sé um að ræða
a|turför i blaðamáli. Ég ætla, að nú
séu tiltölulega fleiri blaðamenn vand-
virkir eii var fyrir nokkrum áratug-
um. Einsýnt er, að flestir blaðamenn
vflja vanda mál sitt, en kunnátta er
mísjöfn, og stundum skortir þá þekk-
iftgu á málinu eða þá að viðvan-
ingar eru teknir til starfa. Hér vant-
aí blaðamannaskóla, þar sem nem-
endum væri meðal annars kennt að
vera gagnorðir og greina það í efnis-
þætti, sem þeir ætla að segja.
Áhrif blaða og útvarps á málfar al-
mennings fara ekki á milli mála, og
þessi fjölmiðlunartæki breiða út ýmis
orð og tízkuorð. Við verðum að
hyggja að því, að útvarpjð er daglegur
gestur á hverju heimili — klukku-
stundum saman á dag.
Því fer fjarri, að aðalhættan fyrir
málfarið stafi af blöðunum, einhæf-
ing og samhœfing eru mestlr ógn-
yaldar. Þetta er raunar alls ekki nýtt
fvrirbæri, heldur gætti þess einnig á
pldiftni, sem leið. Ég rak mig á það,
þegar við Bjarni Vilhjálmsson vorum
áö búa Þjóðsögur Jóns Árnasonar und
ir prentun, að hann hefur breytt sög-
um og frásagnarhætti víðar en ætla
mætti. Hann hefur blátt áfram ekki
þorað að láta sumt orðalag sjást á
prenti. Og nú ríður það óheiíbrigða
viðhorf húsum að telja það orðfæri
ónothæft, sem óvanalegt er eða hef-
ur ekki verið notað áður.
— Finnst þér, að útgefendur prent
aðs máls geri of lítið að því að fá
f^era menn til þess að lesa yfir hand-
rit, áður en þau eru sett f prentun?
— Það er efalaust, og ég veit, að
prentarar eru á sömu skoðun. Frum-
skilyrði þess, að gefin sé út góð bók,
er, að málfar í handriti sé leiðrétt
pg fært til prenthæfs horfs. En að
þessu þarf að vinna fólk, sem hefur
tjí að bera víðtæka þekkingu og er
íáust við einstrengingsleg sjónarmið.
ýftisjr flerl
aö or
ru ftieiri
þvl aÖ
lá komizt
mikil
-v ÞaÖ ipl ég yafglaust.
Jn glymja í ipafgra oyfum frá tftófgfti
m kvölds, og naumastjer hjá þvi,
á| fólk íæri textansi, Ég er ekfert
áp amast vlÖ því effti, seríl fjatjað
ér um í þeásum textuin, éít því iftið-
úr eru þelr ftiargir ortír á lelégu tííáli.
Og reyndar verður aÖ segja éjft$ og
pr> að oft er hroðviknin viÖ Sámn-
tu dægulagatexta beinlínis til
mmar. En í þessupi efftúnj er svo
sgnnarlega þörf vandvirkni, því aÖ
mpira er lært af dægurlagátextuift en
IjóÖuin, sem teljast eiga til bók-
mennta.
En ekki eiga allir óskilið mál í
þessu efni. Töluvert hefur veríð ort
áf góðum dægurlagatextum. í flví sam
bandi má nefna þá Kristján frá Djúpa
læk og Sigurð Þórarinsson. Þá er
Omar Ragnarsson vandvirkur, og
þann hefur gott lag á þvj að ná
álirifuni með sérstÖkum hljööásam-
böndum, sem tjá eitthvað sérstakt.
— Er áhrifa hermannasjónvarpsins
farið að gæta í máli manna?
— Já, ög það í ríkum mæli. Eink-
um hefur sjónvarpið mikil áhrif á
málfar barna og unglinga. Tal þeirra
emkennist af enskuslettum, þau hafa
tileinkað sér kveðjuna bye-bye og
nota iðulega nokkur ensk orð saman.
Krakkarnir heyra ákveðin orð sögð,
Ufti leið og viss athöfn er frarftkvæmd,
Qg tengja þetta svo saman. Mpð sama
áiramhaldi getur orðiÖ vandséð, hvort
málið skipi hærri sess hér á landl,
íslenzka eÖa enska. Það, að útlent
SJónvarp. fál óhindrað að koihast tnn
á hvert heimili, jafngildir sambýli og
ftábýli viÖ aðra þjóÖ — hefflr svlp-
uÖ áhrif og erlend fjölskyicre byggi
í annarri hvorri íbúð. Margfr kenn-
arar, þeirra á meðal ég, háfa orÖið
varir við óheillaáhrif sjónvafpsins á
nemendur sína. Og fólk ættf að gera
sér grein fyrir því, að meftningar-
landhelgin er ekki orðin tóm.
Sjónvarp er ákaflega öflugt tæki,
sem vandfarið er með og ábyrgir
menn verÖa að hafa vald yfir. Það
e'r áreiðanlega ágætt kennslútæki, en
það^ má ekki gleymast, að .sjónvarp
pr á allan hátt mun áhrifameira en
Mjóðvarp. Þú mátt láta þess getið,
að mér finnst hljóðvarp á||ett ppð.
— En stendur íslenzkri tutígu nokk
ur hætta af dönsku nú orÖið?
— Nei, það held óg ekK. Lítið
er orðið um dönskuslettur í máflnu,
og þær, sem eftir eru, hafg flestar
SÍxpazt og samlagazt ísíenzkuftiii, þÓtt
phn fyrirfinnist ymis orðasannxönd af
dönskum toga sem ekki faíla ínn í
T f M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ
725