Tíminn Sunnudagsblað - 26.03.1967, Page 12

I.
Litla-Þverá kemur um laugan
veg ínnan af Tvídægru, þar sem
bún á upptök í heiðartjörnum og
flóum, og er sumt af því vatni,
sem rennur um farveg hennar,
búið að fara hinar undarlegnstu
krókaleiðir, oft langa vegu þvert
úr þeirri leið, sem Þverá er ásköp
uð. En á þessum slóðum er land
flatt og allt heldur lágreist, svo
að lítill ávali eða bunga ráða úr-
slitum um það, hvert vötn hniga.
Grunnt drag markar stefnu Litlu-
Þverár til suðvesturs, unz hún nær
að lokum niður f bj'ggð í Þverár
hlíð við túnjaðar á Hermundar-
stöðum og Kvíum. pessi lægð. er
áin rennur um, nefnist Þverárdal
ur, og er hann kjarri vaxinn all
langt inn eftir, en slðan taka við
grasbrekkur, melbungur og mýrar
fiár fram til heiðar. Eru þar viða
góð sumarlönd, enda sums staöar
forn eyðibýli á Þverárdal.
Fyrrum var það mikill siður í
uppsveitum Mýrasýslu að hafa i
seli á heiðum uppi á sumrurn. Þar
var mjólkurpeningur arðsamur, og
auk þess voru heimahagar óbitnir,
er til vetrarbeitar þurfti að taka.
Eitt þeirra býla, sem sellönd átti á
heiðum uppi, var Helgavatn i Þver
árhlíð, og var sel þeirra Helgvetn
inga í hliðum Þverárdals, norðan
Þverár, alllangt innan við svonefnd
an Sýrdalslæk. Mun láta nærri, að
þangað hafi verið þriggja klukku-
stunda lestaferð frá Helgavatni, en
sem næst hálfs annars tíma gang
ur lausum manni frá þeim bæ,
sem næstur var selinu, Hermundar
stöðum. Sjást enn glöggt rústir
í Helgavatnsseli, enda ekki nema
áttatíu ár síðan fólk hafðist þar
við.
Þegar verzlunareinokun danskra
kaupmanna var aflétt, tók fyrir
mannfelli af völdum hallæra í
landinu, og varð því brátt nokkur
mannfjölgun. Gerðist hörgull á
jarðnæði víða um sveitir, er kom
fram á nítjándu öldina, og þá var
byggður fjöldi nýbýla, bæði á heið
um uppi og á öðrum þeim stöð-
um, þar sem frumbýlingar fengu
að setja sig niður. Þá hófst einnig
Vetrarmyrkrið grúfir yfir heiðinni, og húsfreyjan er
alein með börn sín, víðs fjarfi mannabyggðum. Þá
heyrst henni bærinn opnaður og þrammað inn göng-
in. Baðstofuhurðinni er hrundið — og í gættinni
birtast tveir feðgar, sem sviptu sig iífi niðri í
byggðinni .......
mannabyggð í Helgavatnsseli á
Þverárdal.
Hjón þau, sem fyi’st reistu bú i
Helgavatnsseli, hétu Bjarni Bjarna
son og Guðrún Eiríksdóttir, bæði
nokkuð yfir fimmtugt, og fylgdu
þeim tvö börn þeirra um tvítugt,
sonur og dóttir. Var sonurinn Daði,
er síðar bjó á Guðnabakka.
Það var vorið 1861, að þessi
hjón fluttust í heiðina. En stutt
varð í búskap þeirra á Þverárdal.
Annað vorið sitt í selinu var Bjarni
bóndi að taka af fé við rétt eða
fjárhúskofa. Lét hann ullina í poka
skaufa, og með hann hneig hann
niður örendur þar á flöt'á ieið
heim að bæjarhúsunum. Var ekkj
an þarna einungis einn vetur efiir
þetta.
Á næsta bæ í byggð mðri, Her
mundarstöðum, hafði fyrr búið
bóndi sá, er hét Brandu.r Þor
bjarnarson, tvíkvæntur, og var
síðari kona hans Anna Ólafsdóttir
frá Norður-Reykjum. Meðal barna
þeirra voru synir tveir, Pétur, er
bar bróðurnafn húsfreyju, og Jón.
Var Brandur bóndi látinn um það
bil, er Bjarni Bjarnason varð bráð
kvaddur, og fólk hans kornið að
Lundi, þar sem Pétur var bóndi.
Varð það nú að ráði, að Jón
Brandsson fluttist í Helgavatns.sel
með Önnu, móður sína, og hjón
ein, er voru þar í húsmennsku í
skjóli þeirra, ásamt dóttur sinni.
Stóð svo næstu misseri. En þegar
fram í sótti, voru Jón og móðir
hans ein í kofanum.
Vorið 1866 dó Anna og hrökl
aðist Jón í byggð niður, er móð
ir hans var látin. Gerðist hann
vinnumaður Péturs, bróður síns
í Lundi. Þar var þá vinnukona sú,
er hét Kristín Jónsdóttir, nokkru
eldri en Jón, ættuð sunnan úr
Andakíl, og voru foreldrar hennar
Jón bóndi Jónsson á Vatnshömrum
og Guðrún Sigurðardóttir, kona
hans. Mun Kristín eigi hafa verið
mikil fyrir mann að sjá, grönn
vexti og gufuleg við fyrstu sýn, en
ótrauð til verka og seig, þegar á
reyndi.
Af því er nú skemmst að_ segja,
að Jón Brandsson gekk að eiga
Kristínu og fluttist á ný í Helga
vatnssel vorið 1868. Var hann þá
kominn fast að þrítugu, en
Kristín hálf-fertug. Ekki fóru þau
ein á heiðina. Þetta sama vor settist
þar einnig að búi ungur maður,
ættaður úr Húnavatnssýslu og Döl
um, Hallur Björnsson að nafni,
252
T i M « 1* N — SUNNUDAGSBLAÐ