Tíminn Sunnudagsblað - 03.09.1967, Qupperneq 18

pansinn sex til átta klukkustund-
um í fæðuleit. Ungdýr, sex vetra
og yngri, eru léttari á fóðrum en
hinir fullorðnu, og meðan þau elta
| síétandi móður sína, skemmta þau
sér við ærsl og leiki. Eru ung-
dýrin tvö eða þrjú saman í hverj-
um leik. Elta þau hvert annað
með skrækjum og látum, reyna
| krafta sína og fljúgast á eða fara
í stuttar könnunarferðir um tréð.
I Er hinir fullorðnu hafa hroðað í
I sig ókjörum af aldinum og stöngl-
um, taka þeir sér hvíld frá borð-
j haldi, oftast nær um miðjan morg-
un, flatmaga á trjágrein, klóra ná-
unga sínum og tína af honum skor-
dýr, eða þeir þá einblína í lauf-
þykknið og gera ekki nokkurn
, skapaðan hlut.
í sambýlisháttum simpansa er
það mjög athyglisvert, að ákveðn-
um einstaklingum eða einstakl-
ingsdeildum er ekki skipað á æðra
bekk og þeim talin einhver for-
réttindi, hvað þá að nokkurt dýr
stjórni hinum. Geta simpansar
með réttu sagt hið sama og Göngu-
Hrólfur forðum: „Vér höfum eng-
an konung. Vér erum allir jafnir“.
Miilum kynja er jafnræði, en að
sjálfsögðu hafa stór og stæðileg
karldýr margsinnis betur, þegar
rifizt er um matarbita. Aftur á
móti verður þess vart, að óbil-
gjörn karldýr gegna tíðum eins
konar forystuhlutverki. Fari þau
úr tré, fylgja hin dýrin á eftir,
og þegar hætta vofir yfir, flýr all-
ur hópurinn nema forystukarl-
inn sem dokar við stundarkorn og
hleypur síðan í burtu eins og fæt-
ur toga.
Ekki er auðvelt að ákvarða
kynþroskaaldur villtra dýra, en
yfirleitt telja sérfræðingar, að sim-
pansar séu kynþroska á áttunda
ári og simpönsur á hinu níunda.
Um fengitíma skortir kvendýr-
ið ekki félaga. Hópast karldýrin
að simpönsunni, þar sem hún sit-
ur á grein í allri sinni blómlegu
fegurð, og nokkrir tápmiklir karl-
ar elta hana á röndum.
Meðal simpansa, rétt eins og
meðal manna, eru nánust tengsi
millum móður og afkvæmis henn-
ar. Ungviðið hjúfrar sig að kvið
móðurinar fyrstu mánuðina, en
ei það hættir að sjúga hana og
verður nokkurn veginn sjálfbjarga
kannar það næsta nágrenni af
miklum áhuga. Tveggja ára tín-
ir ungi upp í sig lauf, en þigg-
ur að öðru leyti mat frá móður
sinni. Þriggja ára getur hann klifr-
að í trjám. Séu tvær eða þrjár
mæður saman í hóp, eru ungarn-
ir að leikum eins og fyrr getur,
en hlaupa þó öðru hvoru til móð-
urinnar og láta hana kemba sér
og strjúka eða vilja sjúga hana.
Stærð afkvæmis, umhverfi og
gang- eða klifurhraði ráða miklu
um, hvernig móðir ber unga sinn.
Fyrsta árið ber hún ungann fram-
an á sér. Heldur hann þéttings-
fast utan um hana og kemst á
spena í þessum stellingum. Næstu
tvö árin ber móðirin ungann fram-
an á sér í trjám og á bakinu, þeg-
ar hún ferðast um skógarbotninn.
Einnig trítlar unginn sjálfur með
móður sinni, sé farið hægt yfir,
og kemur fyrir, að önnur kvendýr
beri hann stundarkorn. Að liðn-
um þremur fyrstu árunum hættir
móðirin að bera ungann, nema
hún vilji hraða för sinni eða
hlaupa yfir þjóðveg í skóginum.
Líða svo þrjú ár, og er unginn
orðinn tæp túttugu kíló. Þá eign-
ast móðirin oftlega annan unga
og ber stundum báða í einu, hinn
yngri framan á sér og hinn eldri
á bakiu.
Líkt og aðrir mannapar gerir
simpansinn sér hreiður til að sofa
í um nætur. Er hreiðrinu valinn
staður, þar sem nóg er um fín-
gert trjálim og grannlegar grein-
ar. Úr slíkum efnivið hrúgar sim-
pansinn saman hreiðri og fóðrar
það innan með laufi. Síðan skríð-
ur hann upp í hrúgaldið og læt-
ur fara vel um sig. Simpansinn
býr til hreiður á bverju kvöldi, og
aldrei sefur hann tvær nætur í
sama hreiðrinu. Hins vegar getur
stundum hent, að lafhræddir sim-
pansar forði sér í gamalt hreiður,
eða þeir flétta þá hreiður í flaustri
til að dyljast þar fyrir óvini. Yfir-
leitt er hreiðurstæði simpansans í
trjám, örsjaldan á jörðu niðri, og
þá oftast í tíu til tólf metra hæð,
stundum ofar, stundum neðar, og
ekki er óalgengt, að simpansinn
sofi vært í allt að þrjátíu metra
hæð. Framar öllu vill simpansinn
gera sér hreiður í granngerðum,
ungum trjám, og eru til þess þrjár
meginástæður. í fyrsta lagi eru
smágreinar ungra trjáa linar og
þjálar í meðförum. í öðru lagi
gætir síður vinda í krónum ung-
trjánna en í himinháum krónum
á æfagömlum risatrjám. f þriðja
Iagi er simpansinn nokkurn veg-
inn óhultur fyrir pardusdýrinu í
granngerðum trjám. Pardusdýrið
getur ekki fikrað sig eftir fín-
legum greinum án þess að
hrista hreiðrið og trufla þar með
nætursvefn simpansans. Er hann
þá skjótur að forða sér. Aftur á
móti getur pardusdýrið hæglega
læðzt að simpansahreiðri í stór-
vöxnu tré án þess að valda nokk-
urri ókyrrð og vekja bráðina.
Simpönsum í Budongoskógi
stafar þó lítil hætta af pardusdýr-
inu. Að vísu eru fjölmörg pardus
dýr á þessu svæði, en þau leggj-
ast einkum á smáar antílópur
(cephalophus), sem hafast við í
skóginum svo hundruðum skiptir.
-ir meS kornungan son ( ellt aS stf.
762
i
T f M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ