Tíminn Sunnudagsblað - 26.05.1968, Side 5

ar bókmennta, Njálu sem annarra
— að því leyti að hún færir ökkur
ritlist og bókmenningu. Og á
fyrstu öld skráðra íslenzkra bók-
mennta — þeirri tólftu eftir Krists
burð — eru trúarrit fyrirferðar-
mest. Þá eru þýddar á íslenzku
prédikanir, guðfræðilegar dispúta-
síur, sögur af helgu fólki og homi-
líubókin íStjórn, sem Jón Helgason
í Árnasafni segir ritaða á svo
fögru máli, að rithöfundur, sem
ekki hafi þaullesið hana, sé litlu
betur undir starf sitt búinn en sá
prestur, sem enn eigi ólesna fjall-
ræðuna.
Trúarkvæði, varðveitt munr
lega, hafa orðið til strax við kristm
töku. Þau elztu eru ort undir drótt
kvæðum hætti. Eilífur Goðrúnar-
son yrkir Þórsdrápu, sennilega
rétt fyrir árið þúsund, en síðan
Kristsdrápu. Þá hefur hann skipt
um sinn andlega höfðingja, og yrk
ir auðvitað um hann líka.
E.inar Skúlason yrkir Geisla um
kraftaverk Ólafs helga á miðri 12.
öld, Eystejnn Ásgrimsson Lilju
um 1340. Hættirnir breytast smátt
og smátt til samræmis við evrópsk-
an sálmasöng, en kaþólskum yrk-
ingum um himnakóng og hans
helgu hirð lýkur ekki fyrr en af
er höggvið höfuð Jóns biskups
Arasonar.
Samheng; í kirkjulegum bók-
merntum í bundnu og óbundnu
máli er þess vegna órofið frá
kristnitöku fram til siðaskipta.
Bókmenntir af þessu tagi eru
ekki allar býddar. Hér á landi eru
til öæmis ritaðar jarteinir af Þor-
lák; helga. (Þessi góði dýrlingur
var óþreytandi að hjálpa íslenzk-
um bændum að draga kýr upp
úr lækjum, verja æðarvörp. dorga
niður um ís, finna smáhluti, sem
tapazt höfðu, og leysa önnur vanda
mál virkra daga.)
— Því miður, heldur Vésteinn
áfrara, — er of lítið af þessum
bókmenntum til í útgáfum, sem
aðgöit'gilegar eru almenningi. hér-
lendis. Biskupasögur eru í íslend-
ingasagnaútgáfunni, skemmtileg
sýnishorn iarteina og fleiri bók-
mennta af Mku tagi i bókini Leit
ég suður til landa, sem Einar Ól-
afur Sveinsson gaf út. og loks má
nefna Sögur úr Skarðsbók, sem
Ólafur Halldórsson gaf út í fyrra
eða hitteðfyrra.
En það var fleira lesið í klaustr
unum en paternoster. Latínukunn-
áttan var lykill að gullaldarbók-
menntum Grifckj* og Rómverja og
er talið, að ísleniíkir sagnaritarar
hafi — fyrir tilstilli klaustra og
kirkna — verið þeim talsvert kunn
ugir.
— Hér hefur þá ekki ríkt menn
ingarleg einangrun?
— Því fer víðs fjarri, svarar
Vésteinn og bætir við, að lík nor-
rænna manna, sem jörðuð voru í
Herjólfsneskirkjugarði á Græn-
landi, hafi verið klædd samkvæmt
nýjustu Parísartízku þeirra tíma
Og úr því að þeir gátu fylgzt
svo vel með, þá hafa íslendingar
ekki verið verr settir. Enda sköp-
uðust hér tvær bókmenntagrein-
ar, riddarasögur og sagnakvæði,
fyrir áhrif samhliða menningar-
strauma frá Frakklandi, þar sem
trúbadúrar lofsungu fagrar kon-
ur og hrausta menn, eða eins og
segir í próvensku kvæði:
ég kyssi konur göfgar
og karlmenn drep ég þá
mér lízt.
— Hákon gamli, sem okkur ís-
lendingum er alltaf heldur illa við,
af því að hann hirti frelsi vort
og lét sálga Snorra, kemur þarna
við bókmenntasöguna. Hann hafði
mikinn áhuga á að kenna sinni
hirð kurteisi, gera hana evrópska
í siðum og hugsun, og í þeim
tilgangi lét hann þýða franskar
hirðbókmenntir. Þetta var honum
stjórnmálaleg nauðsyn, því hann
var áð festa lénsskipulag í land-
inu.
(Hér væri freistandi að skjóta
inn vænum kafla um það, hvernig
lénsaðall og kaþólsk kirkja hafa
ævinlega stutt hvort annað af
fremsta megni, og er Spánn nú-
tímans prýðisdæmi. Hákon gamii
naut fullrar liðveizlu erkibiskups
í Niðarósi til að leggja íslendinga
undir sig. Er óvíst, að honum
hefði tekizt það annars. Og það
var einmitt á þessum timum, sem
hver riddarinn eftir annan þeysti
undir merki krossins í átt til
Jerúsalem til að berja á heiðinj-
um. Þótt krossferðirnar væru væg
ast sagt villimannlegar, urðu þau
tengsl við arabíska menningu, sem
krossfarar komu á, mikil lyfti-
stöng fyrir Evrópu og höfðu sín
áhrif á renesans-tímabilið.
Um öldukast þeirra atburða allra
á hugi forfeðra vorra verðum við
að láta okkur nægja að vitna i
Laxness: „Sem stendur skrifa Is-
lendingar ekki lengur á megin-
landsvíisu, eins og þeir gerðu á
12. og 13. öld, þegar þeir áttu
samleið með Frökkum í stórri bók-
menntahefð. sem þó var sjálf-
stæð“.)
— Það var munkurinn bróðir
Róbert, sem þýddi fyrstu riddara-
söguna um Triistan og ísold fyr-
ir Hákon gamla árið 1226. í kjöl-
farið fylgdu margar aðrar riddara-
sögur fyrir norsku hirðina.
En bæði Tristams saga og fjöldi
annarra væru nú méð öllu glat-
aðar, ef svo hefði ekfci tekizt til,
að íslendingar náðu í þessar sög-
ur og höfðu miklu meira gaman
af þeim en Norðmenn. Og það
var ekki nóg með það, að þeir
fengju dálæti á sögunum, gerðu
eftirrit eftir þýðingum og þýddu
jafnvel sjálfir (sbr. hina frægu
þýðingu Brands ábóta Jónssonar
á Alexanders sögu). Þessi hirð-
lausa þjóð, sem heita má að færi
á mis við iénsskipulagið, fór að
semja sínar eigin riddarasögur,
stundum kallaðar Ivgisögur, þótt
sannleiksgildið sé víst á svipuðu
stigi í þessu öllu saman. t þessum
heimatilbúnu riddarasögum hef-
ur franska kurteisin og kvendýrk-
unin bliknað ólítið og breytzt.
Ástir Tristams og ísoldar kólna
í þýðingu hins siðavanda bróður
Róberts og hvað íslendingum við-
kemur, þá eru þeir svo hrifnir
af bardögum og þrekvirkjum að
skilgreining tilfinningalífsins fer
meira og minna forgörðum hjá
þeim. Minnum og efnisatriðum úr
fornaldarsögum og viðar er bland-
að þarna saman.
Það var haft eftir Sverri kon-
ungi, að lygisögur slfkar þættu
honum skemmtilegastar og hjá is-
lenzkum almenningi nutu þær vin
sælda fram á 19. öld. En miðað
við nútiðarsmekk er bókmennta-
gildi þeirra af skornum skammti.
Riddarasögur höfðu skýr áhrif
á yngri íslendingasögur, svo sem
Gunnlaugs sögu ormstungu og Lax
dælu. Karlmenn í Laxdælu eru
glæsilegir, kurteisir og gerólíkir
Aglj gamla, sem varla gat kall-
ast „séntilmaður“, þótt hann væri
svona gott skáld. í Laxdælu eru
og miklar lýsingar á klæðaburði
karla og kvenna og búningar
Skrautlegir.
— En sagnadansarnir, sem þú
hafðir sem prófverkefni?
— Þeir eru frá svipuðum tima,
Framhald á 406. síSu.
T f M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ
389