Tíminn Sunnudagsblað - 28.06.1970, Blaðsíða 19

hann. Þú getur ekki þakkað mér
með öðru en sýna þig verðugan
þess toausts, sem ég auðsýni þér.
Gleymdu aldrei, að heiðsrlpiki
borgar sig bezt. Og héma er ávís-
un handa þór, tíu þúsund krónur,
og með hama getur þú byrjað heið-
arlegt líf. Vindil? Láttu fáeina í
vasann.
Búskapux Svía var bágborinn á
þessum þrengingartímum. Öllu
hafði verið sópað burt úr landinu,
hráefnum og iðnaðarvamingi og
matvælum úr dýraríkinu og jurta-
ríkinu, og í staðinn hafði komið
ógrynni af þýzfcum peningum. En
peningamir voru ekki aetir. Menn
treystu á innflutning vestan um
haf, en úr honum dró stöðugt,
unz heita mátti, að hann stöðvað-
ist með öilu. Of seint sáu forráða-
menn þjóðfélagsins, að neyð vofði
yfir. Ríkisstjórnin hét á alþýðu
manna að spara það, sem ekki var
til, nefmdir og ráð settust á rök-
stóia og skömmtunarseðlar voru
prentaðir. En þessi útdeiling lífs-
nauðsynja komst ekki á, fyrr en
allt var þrotið eða á þrotum. Jarð-
ræktina varð að glæða. En hvem-
ig átti að fara að því? Það hafði
jafnvel verið gengið á útsæðið til
þess að halda uppi útflutningnum,
kvikfénaði hafði fækkað til mikilla
muna, áburður var ekki til Og
eldsneyti þraut: Engin kol komu
frá Englandi, og flotinn sat að
naumum birgðum landsmanna.
Skógarnir voiru alls staðar, satt var
það, en flutningatækin brugðust.
Sá viður, sem komst á markað,
náði aldrei að þoma, og stybban
verður meiri en hitinn, þegar við-
urinn er blautur. Almenningux —
fólkið, sem erfiðaði — bjó við
humgur og kulda.
Aðrir voru þeir Svíar, sem sóttu
kauphallirnar, og þegar verðbólg-
an magnaðist jafnt og þétt, varð
leikurinn hættulega ginnandi.
Skyndikaup, skyndigróði — það
var markmiðið. Menn keyptu með
þriggja daga gjaldfresti án þess að
leggja fram nökkum eyri — það
var venja. Síðan var selt á ný sama
dag og skuldin féll i gjalddaga.
Það gaf oft ávinning. Fljótlega
þótti samt álitlegra að geyma verð-
bréfin — sækja í bankana lánsfé,
sem nam öllu verði þeirra. Þegar
verðið hafði stigið nægjanlega, var
greiður vegurinn: Ný lán og ný
kaup koll af kolli. Það reið á að
festa fé, hlíta lögmálum framboðs
og eftirspumar, kaupa á sannvirði.
Það var vörnin gegn verðfalli pen-
inganna, því að lirunið vofði yfir,
þó að enginn léti það hræða sig.
Seðlaveltan var talin tákn vel-
gengninnar, og það var eins og
allir hefðu erft sömu hugsunina
frá feðrum og mæðrum: Hundrað
krónur voru þó alltaf hundr&ð
krónur.
Braskæðið breiddist út eins jg
sóttnæm pest, og b'inkarnir mögn-
uðu faraldurinn með nær því ótak-
mörkuðum Iánuro. Allar stéttir
tóku þátt í kapphlaupimu um gróð-
ann: Greifar, hershöfðingjar og
aldraðir grafarar, stórkaupmenn,
snöggsoðnir forstjórar, emhættis-
menn og ríkisstarfsmenn, stúdent-
ar, veitingaþjónar, bændur, sem
fengu mikla peninga fyrir litla
uppskeru. ' Skrifstofufólk mynd-
aði igróðafélög eins og það myndar
nú leshringi eða pöntunarfélög —
yngsti bókarinn og sendilinn
gerðu stórkaup. Háir og lágir —
allir stóðu í gróðabralli. Hákarl-
amir á peningamiðunum voru
stétt út af ’fyrir sig, og fremstur
í flokki þessara gullkálfa var ÓG.
Sá orðrómur komst á kreik, að
köfnunarefnisverksmiðjurnar nýju
hefðu keypt fimmtán lestir af pok-
um. Það var merki þess, að þær
ættu loks að taka til starfa, og hluta
bréfin stigu um mörg hundruð
krónur. ÓG átti stórfé bundið í
Köfnun hf., en hann greip tæki-
færið og seldi hlutabréf sín. Það
kvað hafa verið síðasti gróðinn,
sem hann hreppti. Auður hann var
allur bundinn í stóreignum, mest
hlutabréfum, og útlendum pening-
um, sér í lagi þýzkum mörkum.
En hann hafði einnig safnað gíf-
urlegum skuldum, svo að hamn
gæti keypt eins og hann lysti.
Ósigur Þýzkalands skelfdi suma,
en glæddi vonir annarra. Viðskipt
in dróigust saman, en ekki nema
rétt sem snöggvast. Svo féll allt í
sama farveg og áður — sumir
færðust í aukana. Það var komið
fram á árið 1919, og enn spáði
loftvog spákaupmannanna góðum
hyr. Þó var eins og nokkurs óstöð-
ugleika gætti, og loks féll loftvog-
In. Óveðursskýin hrönnuðust á
loftinu, þrumuveðrið skall yfir —
fyrst einhvers staðar í fjarska, en
þó ekki lengra undan en svo, að
þeir, sem höfðu sæmilega skynj-
un, vissu hvað á seyði var. Fyrsta
stórskrugigan reið yfir: Prívatbanfc
inn í Stokkbólmi varð gjaldbrota
og bankastjórinn var vistaður í
fangelsinu á Langhoxmi. iuau:
Loftvogin boðaði storm. Banka-
stjórunum varð hverft við og ræða
þeirra ekki lengur já já, heldur
nei nei.
ÓG hafði stórtapað á þýzku
mörkunum sínum, og reiðufé hans
rýrnaði og fór loks með öllu í súg-
inn. Hann seldi ókjörin öll af hluta
bréfum og varð enn að sætU sig
við tap. En hann ætlaði að halda
sumum hlutabréfum sínum, á
hverju sem gekk — ekki missa
tökin á skipafélögunum og bönk-
unum. Og hann reyndi í blindni
að glæða toú á vafasömum hluta-
bréfum með nýjum stórkaupum
Það hefði hann átt að láta ógert.
Svo komu áramótin 1920 og
1921, og senn leið að hræðilegu
vori. Loftvogin féll niður úr öllu
valdi, svo að neðar varð ekki kom-
izt — þar fyrir neðan var auðn
og tóm. í kjölf^rið fór fullkomin
ringulreið í kauphöllunum. Nauð-
ungarsölur hertu á hruninu. 411s
staðar var grátur og gnístran
tanna, gjaldþrot, sjálfsmorð og
hvers konar ógæfa í öllum áttum.
Og nú vitnuðust furðulegir hlut
ir: Fjöldi manna hafði kéypt hluta-
bréf eins fyrirtækisins í þeirri trú,
að það væri skipafélag, þótt raun-
ar ætti það að framleiða landbún-
aðarvélar. En nú var öllu lokið,
og gilti einu, hvað fólk hafði
keypt. Snögglega hafði tekið fyrir
öll viðsfcipti. Verð á timbri féll
um 65—70%, og þó gekk það ekki
út. Sögunarmyllurnar þögnuðu,
trésmiðjunum var lokað, og hálf-
smíðuð skip grotnuðu niður á
stokkunuim í skipasmiðjunum.
Skipum var lagt við akkeri, og
þau, sem nýlega höfðu kostað tvö
þúsund krónur á hverja lest, seld-
ust með naumindum á tíunda
hluta þess verðs. Menn reikuðu um
atvinnulausir.
Enn flaut ÓG á flóðbylgju
hrunsins. Hann talaði með leyndar-
dómsfullum svip um mikla og
trygga fjárfescingu, þótt hlutabréf
væru eldd lengur nefnd i þeirri
andrá. Þó hökti allt á lehfótum
En bankastjórarnir sáu fram á, 2ð
gjaldþrot myndi magna ringulreið-
ina, svo að ena íékfcs't frestur,
ÓG greip til örþrifaráðs, sem
varð síðasta tilraun hans til þess
að rétta við hag sinn. Hann lagði
fram tvö hundruð pund af þýzk-
um mörkum og keypti feiknamikl-
ar birgðir af hönzkum í Leipzig.
Framhald á 526. s(ðu.
TfMINN — SUNNUDAGSBLAÐ
523