Tíminn Sunnudagsblað - 24.10.1971, Blaðsíða 8

Heimkynni Járngríms: Jötunninn stendur me3 járnstaf t hendi / jafnan viS Lómagnúp. / Kallar hann þig og kall
ar hann mig, / kuldaleg rödd og djúp.
sem kallast grískur eldur, fannst
á sjöundu öld.
Skýringuna á þessu er kannski
að finna í þeim mun, sem
er á skilningi rétttrúnaðarmanna
grísku og rómversku kirknanna á
því, hvað sé synd og hvað sé rétt
hegðun. Grikkir töldu, að synd
væri andlegt skilningsleysi og
menn öðluðust aðeins frelsi með
réttri hugsun. Rómarkirkjan taldi
syndina aftur á móti vera siðferð-
isbrest og réttar athafnir frelsuðu
nianninn. Hin austræna guðfræði
lagði áherzlu á skilninginn, en hin
vestræna á viljann. Dýrlingar
grísk-kaþólsku kirkjunnar voru
djúphyggjumenn, rómversku
dýrlingarnir menn góðra verka.
Sé þessa gætt, kann það að skilj-
ast, að sú túlkun sköpunarsögunn-
ar, að maðurinn hefði guði vígð-
an rétt til þess að leggja undir
sig veröldina, hafi fallið í frjórri
jörð í vesturhluta álfunnar.
Hina kristna sköpunarsaga, sem
f öllum trúarjátningum í kristnum
dómi er nefnd fyrst alls, hefur
sérstaka þýðingu 1 þessu sam-
bandi. Við opinberúnina hefði guð
gefið mönnunum biblíuna —
helga skrift. Og úr því að hann
hafði skapað náttúruna, hlaut hún
að spegla eðli hans. Sú rannsókn
náttúrunnar, sem stefnir að því að
öðlast betri skilning á guðdómn-
um, nefnist náttúruguðfræði. í
frumkristni, og í austurlenzkri
kristni alla tíð síðan, var náttúran
talin kerfi tákna, sem guð notaði
til þess að tala til mannanna. Hin-
um iðna maur var teflt fram sem
dæmi þeim til eftirbreytni, er lat-
ir voru. Logandi eldur táknaði þrá
mannsálarinnar til hæða. Þessi
náttúruskoðun var trúfræðileg
fremur en vísindaleg. Þótt í Býs-
ans væri afritað og varðveitt mik-
ið af grískum ritum, er bersýni-
legt, að náttúruvísindi að okkar
skilningi gátu ekki dafnað þar
eins og lífsviðhorfum var háttað.
í Vestur-Evrópu tók náttúru-
guðfræðin allt aðra stefnu
snemma á þrettándu öld. Hún
hætti að gefa sig að túlkun á dul-
máli náttúrunnar, sneri sér að
náttúrurannsókn, sem hafði það
að markmiði að skilja, hvernig
sköpunarverkið starfaði. Regn
boginn var ekki lengur tákn sátt-
rnálans, sem guð setti milli sín og
Nóa eftir syndaflóðið. Róbert
Grosseteste, Roger Bacon og Teó-
dór frá Freiburg skrifuðu furðu-
lega skarpleg rit um litróf og
gerð regnbogans, þó að þeir gerðu
það af trúarlegum hvötum. Allir
náttúruvísindamenn frá þrett-
ándu öld og fram á daga Leibnitz
og Newtons héldu, að þeir væru
að vinna trúnni gagn. Ef Galilei
hefði ekki verið jafnmikill guð-
fræðingur og hann var, hefði
hann líklega sloppið við kárín-
ur kirkjunnar. Guðfræðingarn-
ir reiddust því, sem sé, að hann
skýldi vera að sletta sér fram Í
það, sem var þeirra viðfangsefni.
Og Newton virðist hafa talið sig
guðfræðing fremur en eðlisfræð-
ing. Það var ekki fyi’r en á
átjándu öld, að óþarft gerðist að
blanda guði í náttúrufræðina.
Sagnfræðingum getur oft veitzt
erfitt að dæma um það, hvað hafi
í raun og veru vakað fyrir mikil-
776
llHlNN
SUNNUDAGSBLAB