Tíminn Sunnudagsblað - 12.08.1972, Blaðsíða 14

flyttum, en þyrfti ekki að sækja það i
bækur. bá safnaði ég krökkunum i
kringum mig, án þess að ég vissi sjálf-
ur, hvað ég ætlaði að segja við þau, og ;
upp úr mér rann einhvers konar leik-
saga. Sjálfsagt hefur imyndunarafliö
oft hlaupið með mig i gönur, en það
hljóp — og þaö var fyrir mestu.
— Svo hefur þú auðvitað lika verið
hinn mesti bókaormur frá upphafi
vega?
— Ég hafði gaman af bókum, já,
ekki vantaði nú það. En i barnaskóla
var ég þó aldrei neinn sérstakur garp-
ur. Hugurinn dreifðist svo viða. Og svo
slæm var réttritunin hjá mér, fyrst
framan af, að stilarnir minir voru allir
rauðflekkóttir, þegar þeir komu til min
frá kennaranum. Það var gagn, að
hann var mikið ljúfmenni, sem alltaf
lagði sig allan fram aö hjálpa mér,
annast hefði sjálfsagt farið illa. En svo
fékk ég allt i einu uppreisn æru einn
góðan veðurdag, og frá þvi langar mig
að segja. Við áttum að skrifa endur-
sögn. Hún fjallaði um konu, sem sat á
hrisbagga, sem hún hafði borið utan úr
skógi. Hétt, hjá var litið hús, húsið
gömlu konunnar, en i grennd mátti sjá
skip innifrosin, og allt var umhverfið
heldur nöturlegt. En það var ljós i
glugga gömlu konunnar og það lagði
ljósbjarma út á hjarnið. Þetta var nú
myndin, sem við áttum að skrifa um
og leggja út af. Og nú var það hug-
myndaflug mitt, sem tók sprett. Ég fór
að hugsa mér hvernig væri umhorfs
inni hjá konunni, hvað hún ætti af ætt-
ingjum og vinum, og svo framvegis.
Ég man það vist ekki allt nú, sem ég
diktaði upp i kringum þetta. En hitt
man ég, að þegar kennarinn kom til
okkar með stilana, þá sagðist hann
ætla að lesa einn þeirra fyrir okkur.
Það var stillinn minn. Og hann bætti
við, þegar hann hafði lokið lestrinum:
Þetta getur nú hann óskar Aðalsteinn.
Það þarf vissa hæfileika til þess að
skrifa svona, og mér kæmi það ekki
neitt á óvart, þótt hann ætti eftir að
veröa þjóökunnur rithöfundur.
— Þetta hefur þér vist þótt gaman að
heyra?
— Auðvitað, varð ég glaður, en þó
vissi ég varla hvaö það var að vera rit-
höfundur, ég var svo ungur.
— Veiztu hvað þú hefur verið gamall,
þegar þetta var?
— Ekki nákvæmlega, en þó hygg ég,
að ég hafi verið ellefu ára. Og hitt held
ég að ekki fari á milli mála, að þetta
hafi verið fyrsta endursögnin sem ég
skrifaði um æfina.
—Hún hefur þá jafnframt oröið þinn
fyrsti listræni sigur?
— Nei, svo virðulegt orð vil ég nú ekki
nota. Hins vegar skal ég segja þér frá
þeim atburði, sen nær væri að kalla þvi
nafni. Þá var ég enn á barnsaldri. Það
var þegar ég náði i fyrsta sinn að sefja
áheyrendur mina og halda þeim
föngnum.
— Já, blessaður leystu frá skjóðunni!
— Svo var mál með vexti, að bióstjóri
staðarins átti son, sem Hörður hét.
Hann var ákaflega skemmtilegur og
við vorum mikið saman. Ég hafði lika
miklar mætur á föðurnum, þvi hann
leyfði mér svo oft að horfa á myndir,
þótt ég hefði ekki aðgangseyri hand-
bæran. Afi Harðar minnti mig á jóla-
svein, þvi að hann hafði mikið hvitt
skegg, var alltaf i kápu og stigvélum,
og með húfu. Auk þess var hann
nokkuð rauðleitur i andliti, eins og
jólasveinar eiga að vera. Að minnsta
kosti tengdist þetta svona i minum
barnshuga, enda þótymér vænt um þá
alla, bióstjórann, afann og jóla-
sveininn.
Svo var það eitt sinn að haldin var
mikil veizla heima hjá Herði. Hann
átti afmæli. bar voru margir strákar,
og það var haft svo mikið við, að tekin
var mynd af okkur öllum. Allt i einu
segir einn drengurinn: ,,Nú segir
Óskar okkur sögu.” Jú, jú, það stóð
svo sem ekki á mér, ég hóf töluna. Og
nú kom það yfir mig, sem hver rit-
höfundur þekkir af eigin raun (eða ætti
að minnsta kosti að þekkja): Ég fékk
innblástur. Ég hreifst af efninu, sem
ég var að flytja, og minir ungu
áheyrendur sem allir voru á likum
aldri og ég hrifust með. Allt i einu
vissum við ekki fyrr en hjónin i húsinu
stóðu i dyrunum, og faðir Harðar
sagði: „Hvað er þetta, drengir? Þið
grátið — og ég, sem hélt, að þið væruð
að skemmta ykkur.” Það stóð ekki
lengi á svarinu: „Hann Óskar var að
segja okkur sögu, og hún var svo falleg
og átakanleg.” Þar með var það út-
rætt.
— Og ))etta er þinn fyrsti listræni
sigur?
— Já, það held ég sé óhætt að segja.
Að visu voru þeir ungir að árum,
áheyrendur minir, en engu að siður er
þessi stund einhver hin eftirminnileg-
asta sem ég hef lifað.
— Þetta hefur kannski orðið til þess að
ýta undir löngun þina til ritstarfa?
— Já, á þvi er ekki nokkur minnsti
vafi. Upp úr þessu fór að sækja á mig
sú löngun að skrifa um lifið i kringum
mig. Ekki beinlinis dagbækur, heldur
ritgerðir, um það sem ég sá, heyrði og
las. Leið þá ekki á löngu, unz farnar
voru aö fæöast beinar frásagnir i sögu-
stil, eiginlega án þess ég vissi af.
— Hvenær kom svo fyrsta bók þin út?
— Hún kom út árið 1939. Það er skáld-
saga og heitir Ljósið i kotinu.
— Þú myndir kannski vilja segja
okkur litið eitt frá efni hennar?
— Það er ekki nema sjálfsagt, en þar
verður nú að stikla á stóru, þvi ekki er
auðvelt að gefa fólki hugmynd um
heila skáldsögu i fáum orðum.
Aðalpersóna sögunnar er ungur
maður, sem hefur óslökkvandi þrá til
ménntunar og ritstarfa. Hann heitir
Steinn Þorfinnsson. En timarnir voru
erfiðir i meira lagi og það er skemmst
af þvi að segja að draumar Steins og
tilraunir hans til þess að láta þá
rætast, — það fór allt út um þúfur.
Sagan endar á þvi að hann er kominn
heim aftur á æskustöðvar sinar eftir
eins vetrar dvöl i Reykjavik. Kominn
heim i kotið, þar sem hann hafði alizt
upp, sama kotið, sem fátæklingar
höfðu búið i, mann fram af manni.
Hann stendur úti fyrir dyrum kotsins,
nýkvæntur maður, og það heyrist
barnsgrátur innan úr húsinu —
skyldan.
— Gætu nú ekki illgjarnir lesendur
talið þessa sögupersónu hálfgerða
sjálfslýsingu?
— Það þarf ekki neina illgirni til þess,
blessaður vertu. Steinn Þorfinnsson
tekur talsverða likingu af mér, en þar
með er auðvitað ekki sagt að við séum
eins, og þvi siður að allt, sem fyrir
hann kemur i sögunni, þurfi endilega
að hafa hent mig. Sama er að segja um
sögusviðið. Umhverfi sögunnar og fólk
hennar á rætur sinar að rekja til þess,
sem ég hafði kynnzt, þótt auðvitað sé
fráleitt að ætla að ég hafi klippt það út
eins og það kom fyrir og limt það
þannig inn i bók mina. Þetta gera rit-
höfundar aldrei, þótt saklausum
lesendum hætti stundum við að álykta
sem svo. #
Nú hafa komið frá þinni hendi
eitthvað sextán bækur, — ef ég tel rétt.
Hvernig hefur gengið að koma öllu
þessu út?
— Þegar ég skrifaði Ljósið i kotinu, þá
datt mér alls ekki i hug að hún yrði
nokkru sinni gefin út. Ég vil leggja
alveg sérstaka áherzlu á þetta hér, þvi
það hafa einmitt margir sagt við mig,
að ég hafi hlotið aö skrifa hana með út-
gáfu i huga. En það er hreinn og ó-
mengaður sannleikur, að ég skrifaði
bókina ekki með það fyrir augum, og
reyndar ætti nú ekki að vera svo mikill
vandi að trúa þvi, þegar allar að-
stæður eru hafðar i huga: Unglingur
úr verkamannastétt, án sambands við
skáld og rithöfunda — hvernig átti
honum að koma slikt i hug? Nei ekki
þá, fyrir meira en þrjátiu árum.
En það verður eitthvað til hverrar
sögu að bera. Einn góðan veðurdag
kom faðir minn til min og sagði að ég
væri farinn að eyða anzi miklum tima
566
Sunnudagsblað Tímans