Lesbók Morgunblaðsins - 04.01.2003, Blaðsíða 6

6 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 4. JANÚAR 2003
Þ
ETTA ae í Staech er borið fram
eins og langt, ofurlítið áblásið a,
sem sagt á hollensku eins og í
nafni ljóðskáldins Verhaeren. Sá
sem ber þetta ae fram eins og e
gerir íbúa staðarins – nær ein-
göngu Benediktsmunka – tauga-
óstyrka. Því nefni ég þetta fyr-
irfram. Ég get einungis ýjað að frekara
ágreiningi er varðar nafnið; heiftarlegri deilu
örnefnafræðinga um hvort þetta ae vitni ekki
ótvírætt um germanskan uppruna eða – að því
er hinir álíta – hvort þetta ch í endann sé ekki
eindregið til vitnis um keltneskan uppruna
nafnsins. Ég mæli með keltnesku, ég veit of vel
hve auðvelt er að bjaga sérhljóða; auk þess
finnst mér mállýskan á svæðinu kringum
Staech grunsamleg. Bærinn er í Rínlandi. Ég
verð að neita mér um að skilgreina hvað er rín-
lenskt, ég held mig við mörkin sem Rínlandi
voru sett við hernám Prússa sem staðið hefur
frá 1815 og samkvæmt þessum mörkum er
Staech í Rínlandi. Bærinn er gamall, frægur,
fallegur, yndislegur; óviðjafnanlegur grámi rín-
lenskrar miðaldarómantíkur inni á milli hárra
trjáa. Lítil straumhörð á sem nefnist Brülle sér
fyrir vatni, þessum mikilvæga þætti í landslag-
inu.
Í Staech eru tvö hótel, annað er lúxushótel,
hitt fábrotið; farfuglaheimili; félagsheimili sem
notað er fyrir fundi. Mikilvægast er Bene-
diktsklaustrið. Þar getur maður líka dundað sér
við að leika munk. Kyrrð, gregorískur kirkju-
söngur, friðsæld innra sem ytra. Þar við bætast
munkarnir, virðulega búnir, einhver þeirra
prýðir ævinlega landslagið eða garðinn við
bænagjörð, hugleiðslu eða í samræðum við ein-
hvern gest. Allt afar einfalt, næstum hrátt; land-
búnaður er stundaður, ávaxtarækt, loftslagið er
of kalt fyrir vínrækt.
Ég get sparað mér frekari smáatriði um leið
og ég staðfesti að bærinn Staech er prísaður
sem „blátt áfram unaðslegur“ af siðameisturum
utanríkisráðuneytisins í höfuðborginni sem ekki
er langt undan. Háttsettur, jafnvel hæstsetti
starfsmaður siðameistaraembættisins á einu
sinni að hafa sagt: „Hvað viljum við meir? Vest-
urlönd í sinni fáguðustu mynd eru í aðeins fimm-
tíu Mercedes-mínútna fjarlægð frá okkur.“
Staðreyndin er: tæpast nokkuð gæti víst
komið í stað Staech; ellefta (kannski líka tíunda
eða tólfta) öld, grá rínlensk rómantík, gregor-
ískur kirkjusöngur, tækifæri til að verða munk-
ur um tíma eða búa á lúxushóteli og öðlast jafn-
framt hlutdeild í öllum unaðssemdum
messusöngsins sem og hugfró nær allra náð-
armeðalanna. „Beinlínis óviðjafnanleg umgjörð
fyrir gönguferðir“ – ég vitna aftur í starfsmann
siðameistaraembættisins – þar sem eyða má,
allt eftir því hvernig ástatt er um hjartað, lung-
un eða kirtlana hverju sinni, hálftíma, klukku-
tíma, hálfum öðrum tíma, já heilum degi á
gönguferð, útbúinn handhægu göngukorti sem
hvaða kjáni sem er getur farið eftir og fá má
ókeypis hjá dyraverði lúxushótelsins. Meinfýsn-
um mönnum, sem vita að þar gildir trúnaður og
ekki er verið að heimta nein vottorð, er kunnugt
um að þar getur maður líka verið eiginmaður
eða eiginkona tímabundið.
Einungis siðameistaraembættið getur dæmt
um það hve ómissandi Staech er fyrir dömur
karlmanna í opinberri heimsókn. Meðan karl-
mennirnir í Bonn tala skýrt og skorinort láta
dömurnar gjarnan aka sér í Mercedes-bifreið
siðameistara til Staech. Brottförinni er hagað
þannig að komið er í áfangastað á nón- eða há-
degisbænatíma; hægt er að dást með augum og
eyrum að prúðbúnum munkunum (það kváðu
meira að segja hafa verið gerðar tilraunir til að
beita snertiskyninu); síðan er snæddur einskon-
ar morgun- eða hádegisverður, farið í gönguferð
gegnum makalaust dýrlega skógana, lengd
hennar ræðst af tíma, skapi og úthaldi hverju
sinni, verið síðdegis við nón- eða aftanbænina,
drukkið te og haldið í djúpum innra friði til baka
til höfuðborgarinnar. Og Staech er ekki aðeins
ómissandi hugleiðslu- og hreinsunarstaður fyrir
erlenda stjórnmálamenn heldur líka þýska; þeg-
ar hafa eitilharðir karlar sést krjúpa þar og
gráta í auðmýkt. Gestir frá Bandaríkjunum og
Afríku eru einkar hrifnir af Staech, það kvað
þegar hafa komið til sjálfsprottinna trúskipta.
Þar sem „ora“ er sýnd á svo trúverðugan hátt
gleyma menn auðvitað ekki heldur „labora“:
grófhentir bræður með óhreinindi á höndum og
fótum, já vinnukuflar ataðir kúamykju hafa sést
af og til og það undarlega er: þessum vinnandi
munkum er ekki stillt upp einhvernveginn, þeir
eru ósviknir. Furðu gegnir að munkarnir fara
svo gjarnan burt úr þessum unaðsreit. Ferða-
gleði munkanna í Staech hefur ekki farið
framhjá ástúðlegu skopskyni rínlenska þjóðar-
krílisins umhverfis: efnaður gárungi sem var í
skuld við munkana ku eitt sinn hafa gefið þeim
heilt safn af ferðatöskum fyrir jólin.
Munkarnir fara sannarlega gjarnan í ferða-
lög, halda erindi, með og án skuggamynda, taka
þátt í fundum, rökræðum, pallborðsumræðum;
sumir vinna sem lausráðnir blaðamenn við blað-
auka alvarlegra blaða sem gefin eru út á lands-
vísu, fjalla um guðfræði, trúarleg og kristileg
efni og nota hvert tækifæri sem gefst til að fara
til Hamborgar, München eða Frankfurt. Já,
þeir fara gjarnan burt, munkarnir, og koma
ekki alltaf gjarnan til baka. Sumir ferðast ak-
andi, flestir ekki. Þeir fylla þannig sjaldan þá
tölu sem að nafninu til á að vera mætt, um þess-
ar mundir fjörutíuogsjö munkar og bræður.
Þegar hefur komið fyrir að aðeins ellefu hafi
verið við nónbænina síðdegis, einu sinni meira
að segja bara níu. Eftir bænagjörðina spurði
mjög háttsett dama frá Taílandi embættismann
siðameistara angistarfull hvort það væri
kannski pest að ganga og hvort – hún hafði lært
þýsku af bókmenntum fyrrihluta 19. aldar –
herrarnir væru „hrörlegir“. Embættismaðurinn
sá sig tilneyddan að biðja ábótann um að upp-
lýsa málið og fékk það niðursallandi svar að að-
eins einn væri veikur, hinir væru allir á ferða-
lagi.
Þar eð fjöldi launaðra starfsmanna eykst
náttúrlega sífellt á tækniöld (í landbúnaði, hót-
elrekstri, stjórnun) ber Staech sig ekki fjár-
hagslega. Staðurinn nýtur verulegs fjárstuðn-
ings frá ríkinu og erkibiskupsdæminu; um leið
telst sú staðreynd að hann nýtur stuðnings sjálf-
sagt mál; aldrei nokkru sinni hefur þessi stað-
reynd mætt andstöðu í fjárlaganefnd, ekki held-
ur hjá þeim upplýstustu af nefndarmönnum.
Hver mundi vilja að Staech væri án styrkja?
Það væri eins og einhver legði til að selja Köln-
ardómkirkju sem grjótnámu. Jafnvel villtum
fríþenkjurum, trúlausum sósíalistum (enn eru
til nokkrir) hefur aldrei dottið í hug að sam-
þykkja ekki þá upphæð sem Staech hefur verið
ætluð. Svo mótsagnakennt sem það er hefur
gagnstæðrar tilhneigingar orðið vart á undan-
gengnum árum: fulltrúar hinna hefðbundnu
kristilegu flokka hikuðu nokkuð meðan hinir
veittu samþykki sitt svo viðstöðulaust að jaðraði
við hneisu. Öruggt má telja: jafnvel smásálar-
BREYTINGAR
Í STAECH
SMÁSAGA
E F T I R H E I N R I C H B Ö L L