Lesbók Morgunblaðsins - 17.05.2003, Blaðsíða 7

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 17. MAÍ 2003 7
þrengslum of lengi. Ekki það að ég njóti þess
ekki ómælt að liggja upp við þig, það er
bara …“ „Bara hvað?“ greip Talan þreytt fram
í. „Ég var ekki að ferðast alla þessa leið úr stál-
bræðslum Kalingrad til þess að vera troðið í
þrönga pakkningu og inn í loftlausan gám.“
„Svona nú Lási, þetta hlýtur að taka enda bráð-
lega,“ sagði Talan með ljúfum róm um leið og
hún strauk kalt stálið í andliti hans.
HAPP-búðin á Upper Bristol Road við að-
alverslunargötuna í Bristol var ein af þeim
stærri í Bretlandi. Á þremur hæðum, björt og
aðlaðandi. Starfsfólkið var um 60 og búðin ein
af þeim söluhærri á Bretlandseyjum. Húsnæð-
ið var hannað af þekktum ítölskum innanhúss-
arkitekt. Veggir allir hvítir og fatnaðurinn á
bæði hillum og rekkum á veggjunum en einnig
á lágum borðum um alla verslun. Gosbrunnur
var í miðjum húsakynnum HAPP sem teygði
sig í gegnum op í miðju hússins. Vatnssúlan
spýttist reglulega frá jarðhæð og í gegnum all-
ar hæðirnar þrjár og náði mest 12 metra hæð.
Afar gott loft var í búðinni af þessum sökum.
Gosbrunnurinn virkaði eins og stórt rakatæki.
Það var snemma morguns í lok nóvember.
Loftið var rakt í Bristol og nísti merg og bein
þegar lofthitinn fór niður fyrir 2ºC eins og
þennan morgun. Sally var nær alveg komin
upp að versluninni þegar vindhviða feykti trefl-
inum nærri af henni. Hún hélt áfram og bar
annan handlegginn fyrir andlitið. Hún vildi
ekki láta „make up-ið“ fara til fjandans. Hún
fann hvernig eitt tár rann niður úr vinstra
hvarmi um leið og hún skaut sér inn í anddyri
verslunarinnar og tók upp lyklana. Hún fann
það á sér að þetta ætti eftir að vera góður sölu-
dagur.
Dagurinn hófst á því að taka upp nýja send-
ingu af varningi. Þar á meðal þessum líka fínu
flauelsbuxum á karlmenn. Sally grúfði sig yfir
kassana sem komið höfðu um nóttina frá Lond-
on og snaraði bláum pakkningunum upp og
opnaði þær varfærnislega. Þar blöstu þær við
efstar, buxurnar með Tölunni og Lásnum, sem
nú loks fengu frískt loft eftir langt og strangt
ferðalag. Sally lokaði augunum og strauk hend-
inni yfir mjúkt flauelið og upp buxnaklaufina
og að tölunni sem var eins og jólastjarna efst á
flíkinni. Hún heyrði taktfastan hljóm hárra
hæla skella á flísunum og opnaði augun og sá
að Amy verslunarstjóri strunsaði í áttina að
henni. Sally dreif sig að klára að koma bux-
unum fyrir í eikarhillu á besta stað í búðinni og
verðmerkja þær. Áttatíu pund sterlings skyldu
þær kosta, já aldeilis ekki ódýr jólaflík það
enda langt að komin með forláta ítalskri tölu og
hálfrússneskum rennilás. „Sally, drífðu þig að
koma þessum buxum fyrir. Við opnum eftir
skamma stund og það verður mikið að gera í
dag þannig að þú verður að vera á tánum.
Mundu bara hvað sálfræðingurinn sagði á
starfsmannahópeflinu um daginn; alltaf að
telja kúnnanum trú um að hann þurfi, ekki
bara langi í, þessa flík, eigi hana skilið og líti
stórvel út í henni. Við seljum fólki sjálfsmynd,
öryggi, jafnvægi og vellíðan, þetta snýst um að
skapa ekki bara löngun heldur þörf og það ger-
um við í dag.“ Sally tók undir hvatningu Amyar
og kláraði að koma buxunum í hilluna.
Sólin gægðist niður í kjallaraholu við
Knightsbridge Square. Lítil íbúð, niðurgrafin
og járnrimlar fyrir gluggum. Þarna bjó helsti
götulistamaður Bristolborgar, John Heward-
Mills. Herra Mills hafði nærri tæmt sex ára-
tugi. Stór var hann, með alhvítt hár sem hann
tók í tagl. Með stórgert andlit sem úr var hægt
að lesa þann ólgusjó sem tilvera hans hafði ver-
ið. Fæddur inn í félagsstiga II í bresku þjóð-
félagi, sonur bankamanns, hafði átt gott æsku-
heimili og gengið vel í námi. En á sautjánda
vetri greip hann óstjórnleg löngun til að flýja
borgina og John endaði sautján ára gamall á
fiskibát niðri í Lynmouth sem er við Bristolfló-
ann. Lynmouth, lítið fiskiþorp, var á þeim tíma
að jafna sig eftir mestu flóð í sögu Englands
(1952) sem ætt höfðu innanlands frá um æðar
tveggja elfa sem áttu ósa við munn Lyn, eða í
Lynmouth. Flóðin höfðu deytt 36 manns og
gereyðilagt þetta litla sjávarþorp. John sótti
sjóinn frá Lynmouth og veiddi aðallega rækju í
allnokkur ár, þau ár sem uppbygging átti sér
stað í Lynmouth. Hann vandist á venjur og siði
deyjandi stéttar enskra sjófara. Drakk tölu-
vert og lifði fyrir líðandi stund. Á björtum degi
í miðri Bítlavæðingu Bretlands hafði það hins
vegar gerst að John missti annan fótinn er var
verið að skipa upp úr „Grace“, en svo hét bát-
urinn sem hann hafði alla tíð átt pláss á. Það
hafði blætt gríðarlega er fóturinn hreinlega
klipptist af rétt ofan við hnélið þegar vír slitn-
aði og fullt járnkar af rækju steyptist yfir
Johnny, eins og hann var kallaður af skips-
félögum sínum. Eftir slysið var fótunum, eða
öllu heldur fætinum, kippt undan tilveru
Johnnys. Hann hélt fljótlega frá Lynmouth til
Bristol í von um að finna góðan lækni sem gæti
komið honum á báða fætur aftur. Er þetta
gerðist hafði breska heilbrigðisþjónustan
(NHS) ekki verið svo lengi við lýði. Stærsta
barn Verkamannaflokksins var umdeilt þá eins
og nú og Johnny „gekk“ á milli lækna NHS
sem ekkert gátu fyrir hann gert. Hann leigði
sér litla íbúð og sveiflaði sér um Bristol á hækj-
um í leit að lausn, svo hann gæti komist aftur á
sjóinn. En til að gera langa þrauta„göngu“
Johnnys stutta fann hann að lokum gamlan
lækni sem starfaði sjálfstætt sem náði fann
handa honum eikarfót sem passaði á tilfinn-
ingalausan stubbinn. Johnny komst aldrei aft-
ur á sjóinn, enginn vildi hann í vinnu í Bristol
og á þessum dögum var öryrkjum ekki gert
hátt undir höfði. Fjandinn hafði það, Johnny
vissi ekki einu sinni að hann væri öryrki. Hann
bjargaði sér á því að skakklappast niður á dóm-
kirkjutorg og spila á litla flautu fyrir þá sem
framhjá gengu. Tóbaksdollu hafði hann við
fæturna sem fólk gat lagt skotsilfur í honum til
framdráttar. Fljótlega varð þetta „bösk“ at-
vinna Johnnys á löppinni. Dagurinn var skipu-
lagður, hann byrjaði fyrir framan kirkjuna um
hádegi og spilaði með hléum til fimm hvern dag
nema sunnudaga. Eftir fimm fór hann á krána,
Græna tréð. Þar var hann til sjö, reykti, drakk
ramman mjöð og skiptist á skoðunum við
fuglana á því 350 ára gamla priki. Svona liðu
árin. Johnny var virtur af þeim sem yrkja göt-
ur Bristol. Hann betlaði ekki og átti ekki í
vandræðum með eiturlyf eða áfengi. Hann stóð
svo virðulegur hjá kirkjunni og spilaði á flaut-
una líkt og dyravörður almættisins. Stór, hárið
alhvítt lá niður á axlirnar, andlitið einbeitt á
svip er hljómarnir svifu tærir yfir torgið.
Johnny þénaði vel, fólk fann sig knúið til að
lauma smáaur að svo virðulegum herra og svo
þegar hann þakkaði fyrir sig undruðust margir
enskan hástéttarframburð hans. Já Johnny var
borgarprýði í samanburði við allan þann skara
betlara sem sátu í svefnpokum og með útrétta
hönd og reyndu að krefja betur setta samborg-
ara sína um fáein penný.
Johnny reis upp við dogg. Sólin skein í andlit
hans. Það var einhver hrollur í honum. Hann
snaraðist fram úr fleti sínu, greip eikarstúfinn
og skellti honum upp á fótstúfinn. Hreyfingin
var næstum orðin vélræn, hann hafði gert
þetta svo oft. Honum fannst stundum að eikin
væri orðin órjúfanlegur hluti af honum. Johnny
hellti upp á kaffi. Í dag var komið að því hugs-
aði hann með sér um leið og hann hellti heitu
vatninu yfir ódýrt grófmalað kaffið í síunni. Í
gær hafði hann keypt sér nýjar buxur. Hann
hafði safnað sér lengi fyrir þeim. Tekið örfá
penný til hliðar eftir spilamennsku hvers dags.
Hann vissi alveg hvernig buxur hann vildi og
hvað þær máttu kosta. Hann hafði alltaf
dreymt um dökkbrúnar flauelsbuxur eins og
faðir hans sálugi hafði gengið til vinnu í. Nú
lágu þær sléttar og fínar þarna á stólgarminum
tilbúnar fyrir spilamennsku dagsins. Johnny
brosti er hann virti þær fyrir sér um leið og
kaffið seytlaði niður vélindað. Hann tók þær
varlega upp, fór um þær höndum eins og þær
væru gersemi og athafnaði sig ofurhægt er
hann fór í þær. Hann stakk viðarlöppinni í
gegnum aðra skálmina og settist svo niður og
smeygði heila fætinum í hina. Þegar hann stóð
upp og ætlaði að renna að og hneppa buxunum
fann hann að þær voru helst til þröngar. Nonni
renndi lásnum upp og dró djúpt að sér andann
og hneppti. Hann var nú að verða tilbúinn fyrir
daginn.
Talan horfði á Lása. „Hvar erum við nú, hér
er svo dimmt?“ Lása, sem var nú í fyrsta sinn
fullupprenndur, varð skyndilega ljóst hver til-
gangur hans var, og því svaraði hann Tölunni
ekki strax. „Við erum fullorðin, tilgangur okk-
ar í lífinu er í dag ljós orðinn. Minn að halda opi
brókar saman er í er komið og þinn að streng-
urinn standist álag miðbaugs líkamans. Það er
nú ekki flóknara en það Tala mín.“ Lási hélt
áfram: „Og það sem er nú undursamlegast um
þetta allt að segja er að með því að uppfylla til-
gang okkar færumst við nær hvort öðru og
undirstrikum þar með tilveru hvort annars og
ást.“ Sagði hann og um leið kyssti hann hana
ástríðufullum kossi beint á munninn. Um leið
og þetta átti sér stað um mitti Johnnys snar-
aðist hann með allt sitt hafurtask út og upp úr
kjallaratröppunum. Það var kominn tími á tón-
list fyrir íbúa og gesti Bristolborgar. Nú yrðu
þeir aldeilis hissa að sjá hann á torginu í spán-
nýjum flauelsbuxum af bestu gerð. Já þær voru
sko ekkert slor, samansplæstar af hamingju-
samri Tölu og Lás úr fjarlægum löndum sem
bæði gerðu sér grein fyrir því að eigin tilvist
markaðist af því tilvistarlausa.
Það gustaði af John Heward-Mills þar sem
hann skakklappaðist niður North Road í átt að
torginu. Hann var sem lítið barn, fullur af til-
hlökkun yfir því að mega í nýrri flík sinna hlut-
verki sínu í lífinu. Hann tók tæplega þrjú fet í
hverju skrefi þar sem hann sveif áfram. Hann
var ánægður og honum leið vel. Hann var sátt-
ur við sitt hlutskipti líkt og förunautar hans er
héldu við kviðinn. Hamingjan lá í augnabliks-
flæðinu, í því að gleyma sér. Þá spillti ekki fyrir
að undirstrika eigin tilveru með endurgoldinni
ást og viðurkenningu á öðrum. Hlýr vind-
strengur lék í óheftu hári Johnnys þar sem
hann nálgaðist torgið. Í dag skyldi hann spila
tilverunni gleðióð.
Höfundur er búsettur í Somersetskíri
á Bretlandseyjum.
S
UMIR segja að póstmódernismi
sé tómt bull, orðahröngl sem fá-
ir skilja og þeir sem þykist
skilja það geti ómögulega út-
skýrt merkinguna á mannamáli.
Þessari beinskeyttu gagnrýni
svara póstmódernistar fullum
hálsi og benda á að misskilning-
urinn og mistúlkunin séu beitt vopn í baráttu
um völd. Þeir benda líka á að merkingin verði
ekki síður til í höfði lesandans en höfundarins
og að ein merking texta sé ekki endilega réttari
en önnur. Þegar hér er komið sögu í rökræðum
um póstmódernisma er iðulega farið að sjóða á
gagnrýnendunum enda stutt í að farið sé að
ræða um afstæði sannleikans og fleira sem þá
hryllir við.
En bíðum við. Það eru ýmsar hliðar á þessu
bulltali. Og raunar hafa sumir gert alvöru úr því
að bulla í nafni póstmódernisma – og tekist vel
upp, svo vel að lærðustu menn í þessum hugs-
unarhætti hafa látið blekkjast. Alan Sokal pró-
fessor í eðlisfræði við New York-háskóla varð
heimsfrægur er hann fékk birta grein eftir sig í
virtu tímariti um menningarfræði, Social Text,
árið 1996 en greinin var bull og þvaður frá upp-
hafi til enda. Hún þóttist fjalla á vísindalegan
hátt um tengsl skammtafræði og póstmódern-
ískrar hugsunar en var í raun gabb, heilaspuni
og fimbulfamb. Þótt greinin liti út fyrir að vera
þarft eða að minnsta kosti athyglisvert innlegg í
umræðuna þá var hún merkingarlaus, ekki um
neitt, að minnsta kosti var ekki heil brú í rök-
semdafærslu greinarinnar fyrir því að nauðsyn-
legt væri að endurskoða raunvísindalega aðferð
í ljósi póstmódernisma. Og Sokal hló.
Og honum tókst að vekja gríðarlega athygli á
málstaðnum ef marka má ótal greinar sem hann
og fleiri hafa skrifað um málið (og finna má á
slóðinni www.physics.nyu.edu/faculty/sokal/). Í
kjölfar þess að birta grein sína í Social Text
skrifaði Sokal ásamt Jean Bricmont bókina
Tískubull (Fashonable Nonsense, 1999; upphaf-
lega á frönsku, Impostures Intellectuelles,
1998) þar sem raktar eru garnirnar úr nokkrum
þekktum fræðimönnum (að sumra mati á
hæpnum forsendum) sem kenndir hafa verið
við póstmódernisma svo sem Jacques Lacan,
Juliu Kristevu, Luce Irigaray og Gilles De-
leuze. Í bókinni hamra þeir Sokal og Bricmont á
því að skrif póstmódernista séu óskiljanleg og
iðulega innihaldslaus.
Og sennilega hlær Sokal enn, því landi hans,
Andrew C. Bulhak, lektor í tölvunarfræðum við
RMIT-háskólann, hefur hannað forrit sem
framleiðir póstmódernískar fræðigreinar í anda
Sokals – þær virðast við fyrstu sýn ósviknar en
eru við nánari athugun algjört bull. Forritið
nefnist „The Postmodernism Generator“ en
það og greinarnar sem það hefur „samið“ má
nálgast á vefslóðinni www.elsewhere.org.
Greinarnar sem þessi útgáfa forritsins hefur
sett saman eru nú orðnar hvorki fleiri né færri
en 799.424 en forritið hefur verið virkt síðan í
febrúarmánuði árið 2000.
Greinarnar eru mistrúverðugar við fyrstu
sýn. Sumar fyrirsagnir stinga í augu: „Discour-
ses of Futility: Capitalist theory and neode-
constructive construction“, eða: „Structural
Dematerialisms: The subdeconstructivist para-
digm of consensus, rationalism and feminism“,
og hvað þá þessi grautur: „The Reality of Fatal
flaw: The dialectic paradigm of consensus, neo-
constructivist narrative and nationalism“. En
sumar fyrirsagnir vekja óneitanlega forvitni:
„Marxism and Marxist capitalism“, og þessi
myndi alveg geta virkað: „Contexts of Failure:
Expressionism and dialectic narrative“.
Eða hvað? Um hvað ætli grein með þessum
titli geti verið? Í fyrstu línum greinarinnar seg-
ir í grófri þýðingu: „Í verkum Gibsons er hug-
myndin um undir-tilbúinn sannleika ríkjandi. Í
gagnrýni Debords á expressjónisma segir að
samfélagið búi yfir innri merkingu.“ Og án þess
að samhengið á milli þessara málsgreina sé út-
skýrt frekar er haldið áfram í næstu efnisgrein:
„„Listin er dauð,“ segir Bataille; en samkvæmt
la Tournier er það ekki endilega listin sem er
dauð heldur miklu fremur flæðistregða listar-
innar. Þess vegna er aðalþema rannsóknar
Reichers á díalektískri frásögn brúin á milli
kyngervis og stéttar.“ Þeir lesendur sem eru
ekki orðnir snarruglaðir þegar hér er komið
sögu verða það örugglega við þessi orð sem eru
þau síðustu í efnisgreininni: „Óteljandi kenn-
ingar um póststrúktúralíska heild eru til.“
Ljóst má vera að samhengið í greininni er
ekkert. Og sennilega koma langflestir lesendur
auga á það mjög fljótt. Og auðvitað hljómar
enginn póstmódernismi svona. Búast má við að
fleiri almennir lesendur geti lesið póstmódern-
íska fræðigrein sér til gagns en til dæmis grein
eftir Alan Sokal um eðlisfræði.
Uppátæki Sokals og Andrews C. Bulhaks eru
aftur á móti mjög póstmódernísk. Sokal tekur
sér fyrir hendur að grafa undan ríkjandi orð-
ræðuhætti hugvísindanna en það hefur öðrum
þræði verið verkefni póstmódernista. Og Bul-
hak útfærir á snilldarlegan hátt kenningu póst-
módernista um að textar verði til úr öðrum text-
um, að hver texti sé í raun aðeins safn tilvitnana
í aðra texta. Forrit Bulhaks er matað með rit-
gerðum og orðalistum sem það síðan vinnur úr
eins og höfundar gera, setur orð í málfræðilegt
samhengi. Eini munurinn á ritgerðum forrits-
ins og raunverulegs höfundar er sá að forritið
er ekki fært um að búa til vitræna heild úr orð-
unum og tilvitnunum sem hún vinnur úr.
Þegar upp er staðið eru Sokal og Bulhak því
erkipóstmódernistar.
BULLAÐ Í
NAFNI PÓST-
MÓDERNISMA
Alan Sokal hlær sennilega enn, segir ÞRÖSTUR
HELGASON, því landi hans Andrew C. Bulhak, hefur
hannað forrit sem framleiðir póstmódernískar fræði-
greinar í anda Sokals – þær virðast við fyrstu sýn
ósviknar en eru við nánari athugun algjört bull.
throstur@mbl.is
Ein af tæplega 800.000 greinum eftir hið póstmóderníska forrit.