Lesbók Morgunblaðsins - 24.05.2003, Síða 14

14 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 24. MAÍ 2003
Á mörkum kitch og
málaralistar
Kitch hefur m.a. verið skil-
greint sem fjöldaframleiðsla
sem apar eftir fagurfræðilegum
gildum hámenningar en mis-
tekst. Önnur skilgreining er sú
að kitch-heimur sé heimur þar
sem enginn kúkar. Útlit kitch-
hluta og mynda einkennist jafn-
an af sætleika, ofurvæmni, ein-
földum vísunum í tilfinningar
eins og móðurást og ást milli
elskenda eða trú. Margir kann-
ast við óhemju magn kitch-
hluta sem tengjast trúarbrögð-
um, Maríumyndir og grátandi
Jesúsa. Dæmigerðir kitch-hlut-
ir eru til dæmis plastblóm með
ljósum innan í, myndin af grát-
andi drengnum sem ég hafði í
herberginu mínu í bernsku,
blómamálverk sem passa ágæt-
lega á konfektkassa og svo
framvegis. Flestum finnst kitch
fallegt að einhverju leyti þó
ekki vilji allir skreyta híbýli sín
með því og kitch hefur heillað
marga myndlistarmenn. Þar
ber kannski Bandaríkjamann-
inn Jeff Koons einna hæst en
hann sló í gegn á níunda áratug
síðustu aldar með risavaxna
skúlptúra sína sem öpuðu m.a.
eftir fjöldaframleiðslu á kitch-
styttum. Hvað svo sem okkur
finnst um kitch er það hluti af
tilveru okkar og heimurinn
væri vissulega fátækari án
þess.
Á sýningu Hjördísar Frí-
mann í Hafnarborg nú um
stundir er að finna eina mynd
sem er undir sterkum áhrifum
frá kitchinu, hún minnir einna
helst á Maríumynd í kitch-stíl.
Þessi mynd er einnig einfald-
asta myndin á sýningu Hjördís-
ar og sú sem stendur upp úr.
Hjördís sýnir allmörg akrýl-
verk á striga. Þau eru unnin í fí-
gúratífum en einnig hálfóhlut-
bundnum, ljóðrænum stíl sem
minnir á ýmsa listamenn, t.d.
Chagall, Picasso, Klee o.fl.
Einnig datt mér í hug hann
Harry Bilson sem sýnt hefur
nokkrum sinnum hér á landi, en
hann á það skylt við Hjördísi að verk hans vísa til
ótal listamanna sem á undan eru gengnir. Myndir
Hjördísar ganga því betur upp sem þær eru ein-
faldari en í þeim stærri verður myndbyggingin
heldur óreiðukennd. Verkin eru öll án titils, og
viðfangsefni hennar er frekar óljóst. Margar
sýna myndirnar þó kvenmynd og fjalla þá
kannski um konuna sem ljóðræna veru, eða ein-
hvers konar músu. Í heildina vantar nokkuð upp á
að sannfæring og markmið Hjördísar komist til
skila, ef til vill er hún á tímamótum í list sinni og
framhaldið sýnir betur hvert hún stefnir. Verkið
Elskaðu mig blítt sker sig frá hinum í einfeldni
sinni og í því að hér tekur Hjördís skrefið yfir
þröskuldinn yfir í kitch-heiminn, hún skreytir
myndina meðal annars með ljósum og tónlist. Út-
koman er fallegt lítið verk sem byggist á kitch og
gengur vel upp sem slíkt.
Mynstur og myndskreytingar
Mynstur og myndskreytingar einkenna verk
Aðalheiðar Ólafar Skarphéðinsdóttur sem sýnir í
Sverrissal. Hún sýnir fjölda verka unnin með
mismunandi tækni, tréristur, dúkristur einnig
unnar með pastel, akrýl- og krítarmyndir, mynd-
ir unnar með þurrnál og vatnslitum. Tréristur
hennar í fáum litum, svörtu, hvítu, bláu og rauðu
eru nokkuð kraftmiklar, þær byggjast mjög á
endurtekningum og mynstrum og minna á mynd-
lýsingar í handritum. Þær eru einna sterkastar af
verkunum á sýningunni og segja hver um sig sína
sögu um leið og þær gætu einnig verið mynd-
skreytingar við sögu. Þó standa þær algjörlega
sjálfstætt.
Akrýlmyndir Aðalheiðar eru minni og ekki eins
eftirminnilegar, þó skara sumar fram úr, helst
þær sem byggjast á einhvers konar símynstri en
slík myndbygging virðist henta Aðalheiði vel.
Loks eru myndir unnar með þurrnál og vatns-
litum, þær eru allar mýkri í útlínum og litum og
sumum þeirra hættir til að verða allt að því
væmnar, þó að ekki fari þær yfir þröskuldinn sem
Hjördís stígur yfir í salnum við hliðina. Verk af
þessum toga vilja þó oft verða skreytikennd og
lenda einhvers staðar mitt á milli listar þar sem
tekið er á og listar sem ekki gerir eins miklar
kröfur. Á sýningunni eru mörkin þarna á milli
stundum helst til óljós. Aðalheiður virðist engu að
síður hafa fulla burði til að gera enn meiri kröfur
til sjálfrar sín og listar sinnar, frjór jarðvegur,
reynsla og hæfileikar eru fyrir hendi til að vinna
átakameiri og metnaðarfyllri verk. Sýning henn-
ar er fjölbreytt og skemmtilegt að sjá hvernig
vinnubrögð hennar breytast milli miðla.
Kvöldhiminn
Það sem slær mann mest þegar sýning Rich-
ard Vaux er skoðuð á efri hæð er tæknileg færni
hans með kol og vatnsliti. Vaux hefur sérhæft sig
í náttúrumyndum sem byggjast á skýjafari og
eru unnar í raunsæjum stíl sem minnir á ljós-
myndir. Hann vinnur bæði svarthvítt og í lit. Á
sýningunni eru fjölmörg verk en ekki er mikil
breidd innan heildarinnar. Einnig á þessari sýn-
ingu kemur fram sama tilhneiging og hjá þeim á
neðri hæðinni, sumar myndirnar verða helst til
sætar. Myndir með lýsandi sólstöfum eru fallegar
en minna kannski einum of á myndskreytingar
við biblíusögur. Þó er það náttúran sem birtist
svona en verk Vaux eru fyrst og fremst óður til
náttúrunnar og birtu himinsins. Titlar verkanna
hæfa þeim vel en þar vísar hann til tónlistar.
Verkin hafa á sér rómantískan blæ.
Einhvers staðar las ég þá skilgreiningu á himn-
inum í landslagsmyndum að hann væri sá þáttur
sem byndi allt hitt saman, bakgrunnurinn sem
tengdi byggingar, fjöll, haf, tré, kletta og finnst
mér nokkuð til í því. Einnig má líta á himininn
sem þátt hins óræða, breytilega, hverfulleikans.
Í hinum fyrstu landslagsmyndum var birta
himinsins ekki einu sinni hluti af myndinni, í bók
sinni Landscape into Art segir Kenneth C. Clark
að sólin skíni fyrst í mynd Gentile di Fabriano,
Flóttinn til Egyptalands, málaðri 1423. Jafnvel
þar er sólin enn gylltur diskur, en þó samræmir
hann gullbirtuna landslaginu. Síðan þróaðist
þáttur himinsins smám saman í takt við aukið
raunsæi og það er einmitt í himninum sem oft er
að finna tjáningarríkasta hluta landslagsmynda.
Stundum er himinninn jafnvel í mótvægi við
myndefni að öðru leyti og skapar þannig spennu.
Dæmi um slíka mynd er til dæmis Ofviðrið frá
1505 eftir Giorgione, sem sýnir kyrrláta sveita-
senu en í bakgrunni lýstur eldingu niður og him-
inninn er dökkur. Himininn var einnig oft ráðandi
afl í myndum hollenskra landslagsmálara á 17.
öld, þar sem sjóndeildarhingur var lágur og him-
inninn tók yfir mestan hluta myndarinnar. Málari
eins og Turner kemur auðvitað líka upp í hugann
sem einn af mörgum sem fengist hafa við þetta
viðfangsefni.
Eiginlega er vart hægt að líta á Richard Vaux
sem annað en landslagsmálara, sem velur sér sér-
staklega þennan þátt landslagsins til birtingar.
Hann aðskilur hann frá umhverfinu og gefur hon-
um þannig ljóðræna og opna merkingu. Íslenskir
listamenn hafa líka fengist við að birta himininn
sérstaklega í verkum sínum, Arngunnur Ýr
Gylfadóttir hefur til dæmis um árabil unnið með
þennan þátt landslagsins í verkum sínum. Í tilefni
einnar sýningar sinnar sagðist hún fást við hrynj-
andi, hreyfingu og breytileika tímans, hverful
augnablik sem aldrei birtast aftur. Hið sama má
segja um verk Richard Vaux sem í senn fást við
hverful augnablik og eilífðina. Það er skemmti-
legt að velta fyrir sér muninum á því hvernig
landslag var málað fyrr á tímum og nú á dögum –
margt í umhverfinu er óbreytt, eins og himinn-
inn, en viðhorf okkar til náttúrunnar og heims-
mynd okkar hefur tekið stakkaskiptum.
MYNDLIST
Hafnarborg
Til 26. maí. Sýningar í Hafnarborg
eru opnar frá kl. 13–17 alla daga
nema þriðjudaga.
GRAFÍKVERK MEÐ BLANDAÐRI
TÆKNI, AÐALHEIÐUR ÓLÖF
SKARPHÉÐINSDÓTTIR
KOLA- OG VATNSLITAMYNDIR,
RICHARD VAUX, AKRÝLMÁLVERK
HJÖRDÍS FRÍMANN
Mynstur og endurtekning einkenna kraftmiklar dúkristur
Aðalheiðar Ólafar Skarphéðinsdóttur.
Það einfaldasta er oft sterkast. Málverk Hjördísar Frímann,
Elskaðu mig blítt, á sýningunni í Hafnarborg.
Richard Vaux sýnir listilegt handbragð
í verkum sínum í Hafnarborg.
Ragna Sigurðardóttir
Í leit að fegurð
BANDARÍSKI listamaðurinn
Jeff Koons hefur uppi áform um
að reisa listaverk í Reeperbahn,
hinu svokallaða rauða hverfi í
Hamborg. Að sögn þýska dag-
blaðsins Süddeutsche Zeitung
áformar Koons að koma stórum
hlut fyrir milli tveggja hárra
krana, en lögun þessa hlutar hef-
ur listamaðurinn jafnt líkt við yf-
irvararskegg sem útglenntum
kvenmannsfótum í netsokkum.
Verkið, sem vakti litla hrifningu
þýska blaðamannsins, verður þá
ennfremur prýtt tveimur risa-
vöxnum uppblásnum leikföngum
– dreka og snigli.
„Við erum öll uppblásnir mun-
ir,“ sagði Koons í viðtali við
Frankfurter Rundschau. „Við
öndum að okkur og við öndum
frá okkur.“ Koons áætlar að
kostnaður við verkið nemi fimm
milljónum evra, eða um 425
milljónum króna, og hefur blaðið
eftir honum að hann telji verkið
verða „eitt mikilvægasta lista-
verk 21. aldarinnar“, sé horft á
það í samhengi við mikilvægi
Eiffel-turnsins og Akrópólis í
Grikklandi.
Óperan Jerry Springer
SÚ ákvörðun Nicholas Hytners,
listræns stjórnanda National
Opera í London, að setja á svið
söngleik um kon-
ung bandaríska
„veruleikasjón-
varpsins“, Jerry
Springer, í
bresku þjóð-
aróperunni hef-
ur vakið misjöfn
viðbrögð
breskra fjöl-
miðla.
Hafa sumir lofað framtakið á
meðan aðrir telja það setja óp-
eruna í flokk með því ruslsjón-
varpsefni sem hún fjallar um. Er
sýningunni þannig ýmist lýst
sem „klúrri“, „dónalegri“ eða
„hneykslanlegri“ þótt flestir
gagnrýnenda virðist telja að tón-
listarlega útfærslan sem sýn-
ingin byggist á hafi fært rusl-
sjónvarpsefninu aukna fágun.
Leonardo í
Buckingham-höll
SÝNING á teikningum ítalska
endurreisnarlistamannsins
Leonardos da Vinci stendur
þessa dagana yfir í galleríi
drottningar í Buckingham-höll.
Hugmyndin að baki sýningunni,
sem nefnist The Divine and the
Grotesque eða Hið guðdómlega
og fáránlega, er að skoða þær
öfgar sem finna má í teikningum
Leonardos af fegurð og ljótleika
í túlkun hans á konum jafnt sem
karlmönnum og ungum jafnt
sem öldnum. Sýningin þykir sér-
lega vel upp sett og sýna vel list-
ræna hæfileika Leonardos, en
meðal myndanna sem þar er að
finna eru skopmyndir lista-
mannsins, sem talið er að hann
hafi teiknað til að skemmta vin-
um sínum eða velgjörðamanni
við hirðina.
Koons
í Hamborg
ERLENT
Jerry Springer
Höfuð Ledu eftir Leonardo da Vinci.