Lesbók Morgunblaðsins - 20.09.2003, Blaðsíða 7

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 20. SEPTEMBER 2003 7
TIL er lítið ljóð eftir Ezra Pound sem svo
hljóðar:
Papyrus
Spring . . . . .
Too long . . . . .
Gongula . . . . .1
Ljóðið er ekki árennilegt við fyrstu sýn, okk-
ur vantar samhengi, einhverja vísbendingu um
hvernig lesa megi þessi fáu orð þannig að
merking kvikni. Hvað táknar til að mynda síð-
asta orðið? Það hjálpar töluvert ef við vitum að
Gongula (eða Gongýla) er nafn stúlku sem
kemur fyrir í ljóðbroti eftir grísku skáldkon-
una Sapfó frá Lesbos sem uppi var um 600 f.
Kr. Það litla sem varðveist hefur af ljóðinu
byrjar einhvernveginn svo: „… komdu
Gongýla / og hafðu með þér hörpuna þína
líka!“2 Pound lætur sem hann sé að lesa brot af
mjög skertu papýrushandriti. Ljóðið er nokk-
urskonar æfing í naumhyggju, það er könnun á
því hve fáort ljóð geti verið og þó verið ást-
arljóð, hve fá strik dugi lesanda til að fullgera
myndina, eða einhverja mynd er kannski nær
að segja.
„Vorið … of lengi … Gongýla …“: Fjallar
ljóðið ekki bersýnilega um aðskilnað elskenda
og um þrá ljóðmælanda eftir ástkonunni? Vor-
ið er komið og Sapfó er viðþolslaus af ástarþrá,
en Gongýla er fjarri og búin að vera það alltof
lengi að Sapfó finnst. Þetta er altént hugsan-
legur lestur á ljóðinu. „Papyrus“ fékk inni í
safninu Lustra (sem ort er á árunum 1910–14),
en í því má greina áhrif bæði frá grískum og
rómverskum epígrömmum og frá japönskum
og kínverskum skáldskap. Knappleiki, ýtrasta
sparsemi er sem sagt það sem Pound stefnir að
á þessum árum – engu orði skyldi ofaukið, það
var boðorðið – en ekki líður þó á löngu áður en
hann vendir kvæði sínu í kross og fer að yrkja
hinn langa bálk Cantos. En einnig í þeim kvæð-
um eru ‚eyður‘, þótt skáldskaparaðferðin sé að
flestu leyti mjög ólík.
Hinn fornkínverski ljóðstíll byggist á eyðum
og því að lesið sé í eyðurnar. Hann er eins-
konar ‚útlínustíll‘, en svo mætti kalla ljóðstíl
sem setur sterkan svip á bók Sigfúsar Daða-
sonar Útlínur bakvið minnið, einkum þau ljóð
hennar sem síðast eru ort, um eða uppúr 1980.
Skoðum hann nú nánar.
Prósa (prorsum)
Tunglið skín.
Morgunninn fer að rísa.
There are more things on Earth …
Than your Philosophy …
Morgunninn.
Hæðirnar.
Og á himni.
Tómar útlínur.
Sviplegur undirtónn.
Á röngum stað …
Bakvið minnið.
Ljóðið má með nokkrum rétti kallast titilljóð
bókarinnar, það er ‚tómar útlínur‘. Undirtitill
þess prorsum þýðir ‚beint áfram‘ og er sam-
stofna orðinu prósi (lat. prosa). Hvað vali titils
og undirtitils ræður er hreint ekki ljóst í fljótu
bragði, því ljóðið er ekki samfellt mál eins og
prósi er allajafna heldur fullt af eyðum, nánast
eins og æfing í útlínustíl. Einnig hér vantar
okkur vísbendingu um hvernig lesa skuli.
Einkum er línan „Og á himni“ munaðarlaus og
í þörf fyrir eitthvert samhengi sem gæti gefið
henni merkingu.
Ensku ljóðlínurnar eru slitrur úr leikritinu
Hamlet eftir William Shakespeare, en þar seg-
ir Hamlet við vin sinn:
There are more things in heaven and earth, Horatio,
Than are dreamt of in your philosophy. (Hamlet,
I.v.166–67)
(Það er til fleira á himni og jörðu, Hóras,
en heimspekina þína dreymir um.)3
Nú ættum við að skilja betur línuna „Og á
himni“. En eins og menn sjá er ekki vitnað rétt
í enska textann. Ástæðan er að líkindum sú,
eins og í ljós kemur ef tilvitnanirnar eru skoð-
aðar í samhengi sínu, að ljóðið er ‚útlínur‘
tveggja leikatriða í Hamlet sem búið hafa um
sig bakvið minni skáldsins. Þetta eru samtöl
Hamlets að næturlagi við vofu föður síns og við
Hóras vin sinn í fjórða og fimmta atriði fyrsta
þáttar. En vofa konungsins sem var „í svefni
rændur lífi, krúnu og drottning“ þarf, eins og
vofa er háttur, að hverfa á brott áður en dagur
rís. Hér eru fleiri brot úr þýðingu Helga:
… hvað mun það merkja? að þú
dauður nár vitjar aftur brynjubúinn
hins bleika mánaskins … (I.iv. 51–53)
Hægan! ég þykist þefa morgunkul … (I.v.58)
Já, ég strýk burt af spjöldum minnis míns
hvern smáan hversdags-atburð, allan vísdóm
af bókum numinn, hverja mynd og minning
sem athyglin og æskan skráðu þar … (I.v.98–101)
Seinasti búturinn færir okkur skýringu á
heiti bókarinnar: útlínunum sem eftir verða
þegar allt hismi hefur verið máð úr minninu, og
ef til vill einnig á titlum ljóðsins: hvergi er
staldrað við smáatriði heldur haldið ‚beint
áfram‘, prorsum.
Þá eru þrjár línur ljóðsins óskýrðar enn:
Hæðirnar …
Sviplegur undirtónn.
Á röngum stað …
– en ég eftirlæt lesendum að skilja þær sín-
um skilningi.
Þess má að lokum geta að um það leyti sem
Sigfús orti að líkindum þetta ljóð hafði hann
með höndum námskeið í Shakespeare og
ensku skáldsögunni í almennri bókmennta-
fræði við Háskóla Íslands. Hann las þar meðal
annars með nemendum sínum leikritin Troilus
and Cressida, Macbeth og Hamlet. Þeir sem
aðhyllast ævisögulegan lestur á skáldverkum
geta því lesið ljóðið sem punkta bókmennta-
kennara að fyrirlestri um fyrsta þátt leikrits-
ins um Hamlet Danaprins.
Í síðustu Lesbók birtist grein eftir Þorstein
Þorsteinsson undir fyrirsögninni „Sigfús
Daðason: Hendur og orð III“. Láðist að geta
höfundar hennar. Beðist er velvirðingar á því.
Neðanmálsgreinar:
1 Ezra Pound: Selected Poems, Faber and Faber 1948,
bls. 116.
2 Griechische Lyrik, Aufbau Verlag 1976, bls. 109–110.
3 William Shakespeare: Leikrit III, Helgi Hálfdanarson
þýddi, Mál og menning [Almenna bókafélagið] 1984, bls.
142.
ÚTLÍNUR
OG EYÐUR
‚Útlínustíl‘ mætti kalla
ljóðstíl sem setur sterkan
svip á bók Sigfúsar
Daðasonar Útlínur bak-
við minnið, einkum þau
ljóð hennar sem síðast
eru ort, um eða upp úr
1980.
Sigfús Daðason orti ljóðið Prósa um eða upp úr 1980 sem er til umfjöllunar hér.
Höfundur er kennari og þýðandi.
E F T I R Þ O R S T E I N Þ O R S T E I N S S O N
Ég get ekki lofað nógsamlega hina óbreyttu
menningararfleifð á Hofsósi og í Skagafirði. Ég
á enga ættingja þar. Þeir voru ekki nógu klókir
til að búa á þessum dásamlega stað. Draugar
hins gamla Íslands eru enn þarna á sveimi. Það
snertir mig afar mikið.
Í héraðinu er svo mikið af hæfileikaríku, list-
rænu fólki. Fólki sem syngur, skrifar og hugs-
ar á skapandi hátt. Mér finnst yndislegt að
upplifa það.
Horfa á náttúruna – og
halda sér saman
„Hvað var það fyrsta sem ég gerði þegar ég
kom nú til Íslands? Ég fór á tónleika og heyrði
Kristin Sigmundsson syngja. Ég kynntist hon-
um fyrst fyrir 25 árum þegar hann var líffræði-
kennari, við sungum þá saman í kór. Hann er
svo heiðvirður og tilgerðarlaus maður. Sannur
þjónn listarinnar. Guð minn góður; hvað hann
söng Schumann vel þetta kvöld! Það getur ekki
hafa verið nokkur maður í salnum sem ekki
vöknaði um augu. Hvergi í heiminum getur
nokkur tónlist hafa verið flutt á fegurri hátt
þetta kvöld. Og Kristinn hugsar örugglega um
sig sem ósköp venjulegan Íslending. Arnold
Schwarzenegger hugsar örugglega um sig sem
eitthvað meira en venjulegan mann – sem hann
er auðvitað ekki.
Ég eyddi þremur mánuðum á Hofsósi í
sumar við skriftir. Ég náði að skrifa meirihluta
tveggja bóka. Ég skrifaði um tvo þriðju hluta
bókar með „esseijum“ og þegar ég var að því
gerðust hræðilegir hlutir,“ segir Bill og brosir.
„Ég fór að horfa út um gluggann, á náttúruna!
Húsið mitt stendur andspænis átta mílum af
firði, Drangey og Málmey, Tindastóli,
Mælifelli; og svo þessi birta! Þetta var
undursamlegt sumar. Við fórum út seint á
kvöldin, nokkrir félagar; Valgeir, Þórhallur og
Jón, bara til að reykja vindla og draga nokkra
þorska. Það er fín leið til að horfa á hafið og ná í
ljúffengan kvöldverð. Ég fór að skrifa ljóð og til
varð heil ljóðabók. Þetta eru ljóð um daglegt líf
í litlum íslenskum bæ og íslenska náttúru, en
þau eru römmuð inn af afar dökkum ljóðum
sem urðu til þegar Bandaríkin komu upp í huga
minn. Raunverulegur skuggi vokir yfir þeim
ljóðum. Það rann upp fyrir mér ævaforn
sannleikur um náttúruna, nokkuð sem
Wordsworth og Goethe og mörg önnur skáld
hafa fjallað um; að maður á bara að horfa á
náttúruna og halda sér saman – og reyna að
eyðileggja hana ekki. Náttúran mun bjarga
sálinni.“
FTÆÐI
Morgunblaðið/Einar Falur
efi@mbl.is