Lesbók Morgunblaðsins - 11.10.2003, Page 16

16 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 11. OKTÓBER 2003
KAMMERÓPERAN Hugstolinn eftir franska
leikstjórann Janick Moisan verður frumflutt
á Listahátíð í Reykjavík í lok maí 2004 á nýja
sviðinu í Borgarleikhúsinu. Janick Moisan er
menntuð í bókmenntum, leikhúsfræðum og
leikstjórn og hefur síðustu tíu ár unnið innan
óperuheimsins, bæði sem dramatúrg og að-
stoðarmaður leikstjóra á borð við Ingrid von
Wantoch Rekowski og Corina van Eijk, auk
þess að vinna með t.d. leikstjórunum Peter
Brook og Bob Wilson. Að sögn Janick var
fyrsta útgáfa óperunnar unnin innan veggja
La Monnaie-óperuhússins í Brussel þar sem
hún var frumsýnd snemma árs 2002. Í fram-
haldinu langaði hana að þróa verkið enn
frekar og flutti í því skyni til Íslands snemma
á þessu ári.
Undanfarna mánuði hefur Janick unnið ná-
ið með Sigurði Halldórssyni sellóleikara sem
sér um tónlistina í verkinu, en ný og end-
urbætt útgáfa óperunnar verður frumsýnd
næstkomandi vor. Kammeróperan Hugstol-
inn er framleidd af Virtuós, fyrirtæki Krist-
ínar Mjallar Jakobsdóttur, en að sögn Janick
var það Kristín Mjöll, sem jafnframt er fram-
kvæmdastjóri verkefnisins, sem kom kamm-
eróperunni á framfæri við Þórunni Sigurð-
ardóttur, stjórnanda Listahátíðar í
Reykjavík.
Að sögn Kristínar Mjallar er Hugstolinn í
eðli sínu hvorki ópera, leikhús né tónleikar,
en þó allt í senn. „Janick er höfundur líbrett-
ósins, en Sigurður Halldórsson sér um tón-
listina með því að tvinna saman ólík lög og
verk eftir tónskáld á borð við Tapio Tuomela,
Jón Leifs, Kristian Blak, Hjálmar H. Ragn-
arsson og Kaiju Saariaho. Kammeróperan
hverfist um seiðkonu sem leitar ákaft hrafns-
ins, sem sífellt er nálægur en þó aldrei sjáan-
legur, og magnar seið sem stig af stigi hrífur
áheyrendur inn í aðra veröld. Marta Hrafns-
dóttir syngur hlutverk seiðkonunnar, en Jan-
ick skrifaði hlutverkið sérstaklega fyrir
Mörtu. Hljóðfæraleikur er í höndum Sig-
urðar Halldórssonar sellóleikara og Daníels
Þorsteinssonar píanóleikara, en Rannveig
Gissurardóttir sér um búningahönnun,“ segir
Kristín Mjöll aðspurð um óperuna.
En hver var hvatinn að því að þú skrifaðir
óperu fyrir Mörtu?
„Ég hef lengi hrifist af söngröddum nor-
rænna söngvara, sérstaklega frelsinu og
þroskanum sem þær búa yfir. Þegar ég
kynntist Mörtu fyrst hreifst ég umsvifalaust
af rödd hennar, því í henni skynjaði ég
ákveðið frelsi og hljómfegurð á breiðu radd-
sviði. Rödd Mörtu býr yfir alveg einstökum lit
sem ég hef ekki heyrt hjá neinni annarri
söngkonu. Hún er hlý, lífleg og óhefluð, en
getur jafnframt verið afar tælandi. Auk þess
býr Marta yfir öflugri áru og hefur til að bera
mikinn sviðssjarma. Raunar kviknaði hug-
myndin að óperunni út frá eftirnafni Mörtu,
því þegar ég heyrði að hún væri Hrafnsdóttir
fór ég að velta því fyrir mér hvernig hægt
væri að vera dóttir hrafnsins. Í framhaldinu
fór ég að skoða hlutverk hrafnsins í norrænni
menningu,“ segir Janick.
Hvað er það við óperuformið sem heillar
þig?
„Ég er mikill aðdáandi óperunnar, en hef
oft verið afar undrandi á þeim gamaldags og
í raun úreldu aðferðum sem beitt er við svið-
setningu þeirra. Auðvitað er þetta allt hluti
af hefðinni og ég er ekki að segja að það eigi
að ýta henni algjörlega til hliðar. En ég tel
hins vegar að það megi skerpa á tengslunum
milli leikhússins og tónlistarinnar. Í Hug-
stolnum langaði mig að reyna að virkja leik-
og sögumannshæfileika bæði söngkonunnar
og hljóðfæraleikaranna. Ég vil að þau gerist
töframenn og leiði áhorfendur í annan heim.
Í raun má segja að þetta sé fjölradda verk
þar sem tónlist, hreyfingar og leikur eru
jafngild.“
Ósýnilega hlið leikhús-
vinnunnar heillar
Hvernig myndir þú lýsa óperunni?
„Í raun er best að lýsa Hugstolnum sem
ákveðinni leit. Óperan lýsir töfraleit seið-
konu sem beitir mætti sínum og söngli til þess
að koma aftur höndum yfir hrafninn í því
skyni að kortleggja ókunna heima. Þessi leik-
ur sem á sér stað á sviðinu færir okkur aftur
að rótum leikhússins og ósýnilegum töfra-
mætti þess. Hugmyndin með óperunni var að
draga upp dramatúrgíska og tónlistarlega
ferð eftir norðurheimskautsbraut og leggja
áherslu á yfirnáttúrulega heiminn sem er
sameiginlegur í löndunum hér á norðurhveli
jarðar. Ég hef lengi heillast af Íslandi og
löndunum sem liggja að norðurheimskautinu
því þar á trúin á ósýnilega heima sér afar
sterkar rætur. Að stórum hluta held ég að
það megi rekja til þess að sjóndeildarhringur
ykkar er svo frjáls, sem auðveldar allt flæði
milli heimanna tveggja. Enda mjög eðlilegt
að fólk sem býr í svona stórbrotinni náttúru
geti fengið það á tilfinninguna að náttúran sé
byggð öðrum en bara mönnum.“
Hvað er það við tengsl sýnilega og ósýni-
lega heimsins sem heillar þig?
„Sem leikstjóri hef ég mikinn áhuga á
ósýnilega heiminum vegna þess að hann
myndar í raun grunninn að leikhúsinu. Á
sviðinu gefum við sífellt persónum, sem ekki
eru raunverulega til, líf. Þegar ég vann með
enska leikstjóranum Peter Brook varð ég
fyrir miklum áhrifum af rannsóknum hans,
en hann hefur verið að kanna hverjir grund-
vallarþættir leikhússins eru. Það sem sér-
staklega hefur vakið athygli hans, og heillar
mig jafnframt, er þessi ósýnilegi hluti leik-
húsvinnunnar okkar. Við þurfum ekki endi-
lega að fylla sviðið, hvorki af leikmyndum né
leikmunum, til þess að fá áhorfendur til að
trúa á söguna sem við erum að segja. Við
verðum hins vegar að heilla áhorfendur og fá
þá til að trúa á það sem við erum að gera. Og
í því felst galdur leikhússins.“
Ópera á faraldsfæti
Hugstolinn hefur þegar vakið talsverða at-
hygli á erlendri grundu og í framhaldi af
frumsýningunni á Listahátíð í Reykjavík í
vor er, að sögn Kristínar Mjallar, fyrirhugað
að fara með hana í tónleikaferð um Norð-
urlöndin. „Við kynntum Hugstolinn fyrir Gro
Kraft, forstjóra Norræna hússins, sem bauðst
til að skipuleggja tónleikaferð Hugstolins um
Norðurlöndin haustið 2004. Þannig hafa for-
svarsmenn norrænu húsanna á Grænlandi, í
Færeyjum og Álandseyjum, auk Samíska
leikhússins í Norður-Noregi, þegar sýnt
verkefninu áhuga. Eins höfum við verið í
tengslum við Menningarmiðstöðina í Flæm-
ingjalandi í Belgíu, en þeir eru samstarfs-
aðilar Listahátíðar í Reykjavík í tengslum við
annað verkefni. Þórunn Sigurðardóttir benti
þeim á verkefnið okkar og í framhaldinu
buðu þeir okkur á hátíð sem tileinkuð er
heimskautatónlist og fram fer í Gent í Belgíu
veturinn 2004,“ segir Kristín Mjöll, en að
hennar sögn eru fleiri ferðir á teikniborðinu.
Þannig hefur t.d. komið til tals að Hugstolinn
taki þátt í íslenskum menningardögum í Ríga
2004 og á listahátíðum í Frakklandi 2005.
Kammeróperan Hugstolinn verður frumsýnd á Listahátíð í Reykjavík á vori komanda. SILJA BJÖRK HULDU-
DÓTTIR ræddi við Janick Moisan, höfund og leikstjóra, og Kristínu Mjöll Jakobsdóttur, framkvæmdastjóra.
ÓPERA UM SAMSPIL SÝNILEGRA
OG ÓSÝNILEGRA HEIMA
Morgunblaðið/Sverrir
Janick Moisan og Kristín Mjöll Jakobsdóttir.
silja@mbl.is
Þ
ETTA er íslensk jörð,“ segir
Pétur Halldórsson listmálari
um 10 málverk sem hann sýnir
í Hafnarborg. Hann útskýrir
þetta nánar með því að lýsa
ferlinu við sköpun myndanna,
þar sem hann málar hvert lagið
af öðru ofan á strigann, leggur
pappír ofan í blauta litina og bætir í lífrænum
efnum úr náttúrunni svo úr verður þykkt lag
– jarðvegur – á striganum. „Síðan ræðst ég á
þetta eins og fornleifafræðingur og ríf upp og
skrapa og finn alls kyns mynstur og liti.
Þetta er eins og að búa til sinn eigin jarðveg
og róta svo í honum eftir spennandi hlutum.“
Verkin bera reyndar ekki rótið með sér –
nema rýnt sé í þau úr lítilli fjarlægð – heldur
virðist sem Pétur hafi grafið upp alls kyns
náttúruleg mynstur, innviði jökla, steina og
gróðurs. „Eða feldur dýra og fiður fugla,“
bætir Pétur við og segir mynstur náttúrunn-
ar stundum fullkomlega absúrd í fegurð
sinni.
„Ég kalla myndirnar einfaldlega Land 1–10
enda veit ég ekki hvað annað ætti að kalla
þær. Þetta eru þó ekki tíu lönd heldur tíu
myndir af landi. Þetta er sennilega hin full-
komna andstæða konseptlistarinnar. Ég
byrja á því að bera í hvert verk alls kyns
hugmyndir en hætti svo ekki fyrr en þær eru
allar horfnar undir mörg lög af litum og efn-
um. Sumum finnst skrýtið að ég skuli gera
svona myndir af því að ég er ágætlega lið-
tækur teiknari. En ekkert er jafnfjarri mér í
málverkinu og fígúrur. Ég er að leita að
mynstrum, ekki formum. Litirnir eru líka til-
viljanakenndir. Ég hugsa ekki um liti þegar
ég er að vinna en þegar mynd er búin þá
kemur hún mér oft á óvart með litasamsetn-
ingunni. Þetta eru bjartari litir núna en í
fyrri myndum. Ætli ég sé ekki búinn að finna
taktinn í málverkinu. Ég er að minnsta kosti
ágætlega sáttur við þessar myndir.“
Myndirnar bera það með sér að vera lengi
í vinnslu.
„Grunnur sumra þessara mynda er gamall.
Ég vinn lengi með hverja mynd og legg hana
til hliðar og ríf hana svo upp aftur seinna og
held áfram. Stundum held ég að mynd sé bú-
in en tek hana svo fram eftir nokkra mánuði
og vinn meira í henni. Myndirnar á sýning-
unni eru auðvitað búnar en það var ein mynd
sem ég hætti við að hafa með. Ég áttaði mig
á því að hún var ekki tilbúin. Mér finnst erf-
itt að byrja á nýju verki. Með auðan striga
fyrir framan mig, eða öllu heldur neðan mig,
því ég byrja yfirleitt með strigann á gólfinu.
Hver mynd er langt ferli og það er oft auð-
veldara að rífa upp gamla mynd en byrja á
nýrri. Stundum hef ég hugsað að ég ætti að
skrifa hjá mér ferli einstakra mynda. Þá yrði
næsta mynd kannski auðveldari. En þá er há-
skinn horfinn úr sköpuninni og háskann má
aldrei vanta. “
Myndirnar eru stórar, allt að 2 metrar á
hvora hlið og Pétur segist verða að mála
stórt. „Ef ég á að hafa gaman af þessu þá
verð ég að mála stórar myndir. Aðferðin kall-
ar á stórar myndir og ég vil líka hafa gaman
af því sem ég geri. Þá verða verkin glaðlegri
og mér reynist auðveldara að halda mig að
verki. Mér finnst reyndar að ég sé í þessum
verkum kominn í takt við sjálfan mig, hafa
fundið staðinn sem ég vil vera á. Sestur í
sjálfan mig. Eins konar sátt. Svo heldur mað-
ur áfram.“
RÓTA Í EIGIN JARÐVEGI
Pétur Halldórsson opnar
málverkasýningu í
Hafnarborg í dag. Verkin
eru 10 talsins, unnin
með blandaðri tækni og
bera heitin Land 1–10.
Morgunblaðið/Þorkell
Pétur Halldórsson listmálari sýnir verk sín í Hafnarborg. „Ég ríf upp og skrapa og finn alls kyns mynstur og liti,“ segir Pétur.