Lesbók Morgunblaðsins - 03.07.2004, Síða 3

Lesbók Morgunblaðsins ˜ 3. júlí 2004 | 3
halda síðan áfram. Ritstýring er varla til, enda
er bókin 957 síður. Bestu sprettirnir eru í frá-
sögn Clintons af uppvaxtarárum sínum. Þar
lýsir hann raunum og sigrum drengs, sem var
þybbinn og klaufskur, en lét þó ekki valta yfir
sig. Faðir Clintons lést áður en hann fæddist
og hann segir frá æsku sinni á heimili með
drykkfelldum og ofbeldishneigðum stjúpföður,
Roger Clinton, sem hann á endanum býður
birginn þegar hann ætlar að ganga í skrokk á
móður hans. En stjúpi hans verður ekki ill-
menni í frásögninni, heldur talar hann um
hann af hlýju sem einstakling, sem hafi haft
margt gott til brunns að bera, en einnig þurft
að berjast við djöfla, sem ásóttu hann.
Eftir því sem líður á verður frásögnin meiri
afgreiðsla, upptalning á því, sem fyrir ber á
lífsleiðinni, meira í ætt við brotakennda dag-
bók, en ævisögu – afgreiðsla mála og ferðir
innan lands og utan eru raktar líkt og í frétta-
tilkynningu. Mikið hefur verið fjallað um líf og
störf Clintons og sjaldnast bætir hann miklu
við. Oft er eins og hann komist ekki úr hlut-
verki stjórnmálamannsins þegar hann talar
um stefnu og strauma. Það er hins vegar áber-
andi og reisn yfir því að hann gerir sér far um
að tala vel um alla þá, sem verða á vegi hans,
jafnvel helstu andstæðinga sína. Þó er vart
hægt að tala um að Clinton sé ekki hreinskil-
inn að því leyti að hann fjallar um flest þau
umdeildu mál, sem settu svip sinn á embætt-
istíð hans, og viðurkennir mistök. Það er frek-
ar að dýptinni sé fórnað fyrir upptalninguna.
Á einum stað í bókinni talar hann um að á
tímabili í forsetatíð sinni hafi honum fundist
sem hann sæi ekki skóginn fyrir trjánum og sú
tilfinning vaknar stundum við lestur bók-
arinnar að það sama hafi átt við þegar hún var
skrifuð.
Hinn þolinmóði lesandi uppsker hins vegar
ýmislegt við lesturinn. Oft er gaman að lesa
greiningu Clintons á málum og einnig geta
persónulýsingar hans verið góðar þegar hann
hefur fyrir því að setja kjöt á beinin. Bókin
gefur einnig innsýn í það hvernig stjórnmálin
ganga fyrir sig í Bandaríkjunum og í raun víð-
ar. Meirihluti þeirra, sem verða á vegi hans
framan af ævinni, kemur aftur við sögu eftir að
hann er orðinn forseti. Þannig lýsir hann því
hvernig hann myndar net vina og stuðnings-
manna, sem tilbúnir eru að leggja mikið á sig
til að vinna honum brautargengi og sýna hon-
um hollustu, jafnvel þótt hann hafi valdið þeim
sárum vonbrigðum eins og þegar upp komst
um samband hans við Lewinsky.
Mikið hefur verið fjallað um það hvernig
markvisst var unnið gegn Clinton í forsetatíð
hans. Hann átti sér harða og fjársterka and-
stæðinga bak við tjöldin, sem vildu mikið til
vinna til að koma höggi á hann. Um svipað
leyti og bókin kom út hófust sýningar á
heimildarmynd, sem byggð er á bók eftir Joe
Conason og Gene Lyons, The Hunting of the
President, þar sem því er lýst hvernig sótt var
að forsetanum. Í bók sinni segir Clinton að
ekkert hafi verið hrakið af því, sem stendur í
bók Conasons og Lyons. Clinton var gefið
margt misjafnt að sök. Nægir þar að nefna
ásökunum um misferli í lóðaviðskiptum Clint-
on-hjónanna í Whitewater í Arkansas og síðar
að hafa reynt að fela slóð sína, ásakanir Paulu
Jones um að Clinton hefði áreitt hana kynferð-
islega þegar hann var ríkisstjóri og fullyrð-
ingar um að hann hafi framið meinsæri þegar
hann var spurður um samband sitt við Lew-
insky. Einnig komu fram ásakanir um að ekki
hefði verið allt með felldu þegar Vince Foster,
ráðgjafi Clintons, fannst látinn í almennings-
garði í Washington, og fleira mætti telja.
Skipaður var sérlegur saksóknari til að
rannsaka Whitewater-málið og í bókinni segir
Clinton að það hafi sennilega verið sín hrap-
arlegustu mistök í forsetastóli vegna þess að
engar vísbendingar hafi legið fyrir, sem rétt-
lætu slíka rannsókn. Í upphafi sá repúblik-
aninn Robert Fiske um rannsóknina, en þegar
hann komst að þeirri niðurstöðu að Foster
hefði framið sjálfsmorð og það tengdist ekki
Whitwater fóru að heyrast raddir á hægri
vængnum um að hann væri óhæfur. Honum
var vikið frá og Kenneth Starr skipaður í stað-
inn. Margt var athugavert við embættisfærslu
Starrs og ítrekað gaf hann tilefni til að draga í
efa að hann hefði gætt hlutleysis í störfum sín-
um. Það ber því vitni hvað hann bar mikið af
leið að þegar hann á endanum skilaði skýrslu
sinni til þingsins kom orðið kynlíf fyrir nokkur
hundruð sinnum, en Whitewater aðeins tvisv-
ar. Clinton gagnrýnir Starr harðlega eins og
við var að búast og telur hann hafa verið kom-
inn langt úr fyrir verksvið sitt og hvað eftir
annað beitt óheiðarlegum brögðum til að ná
fram upplýsingum, meira að segja sett fólk í
fangelsi væri það ekki reiðubúið til að bera
gegn sér ljúgvitni. Tengsl Starrs við sína
helstu andstæðinga hafi verið augljós, en sak-
sóknarinn ekki verið látinn gjalda fyrir þau.
En hann áfellist einnig sjálfan sig fyrir að
samband sitt við Lewinsky. Í fyrstu hugðist
hann ekki gangast við neinu, hvorki opin-
berlega né gagnvart fjölskyldu sinni, vinum og
samstarfsmönnum. Í bókinni lýsir hann því
hvernig hann var látinn sofa frammi í sófa í
Hvíta húsinu í nokkra mánuði eftir að hann
sagði loks konu sinni og dóttur, Hillary og
Chelsea, frá framhjáhaldinu.
Clinton segir frá því að oft hafi hann átt erf-
itt með að hemja reiðina þegar ofsóknirnar á
hendur honum stóðu sem hæst. Það hafi ekki
verið fyrr en í ferð til Afríku sem hann setti
hlutina í rétt samhengi. Í Suður-Afríku hitti
hann Nelson Mandela, sem sat tæpa þrjá ára-
tugi í fangelsi á tímum aðskilnaðarstefnunnar
þar í landi. „Við áttum eitt samtal sem var sér-
staklega innihaldsríkt. Ég sagði: „Madiba
[gælunafn Mandela í þjóðflokki sínum, sem
hann bað mig að nota], ég veit að þú gerðir
góðan hlut þegar þú bauðst þeim, sem fangels-
uðu þig, að vera við innsetningu þína, en hat-
aðir þú ekki í raun þá, sem settu þig í fang-
elsi?“ Hann svaraði: „Auðvitað gerði ég það, í
mörg ár. Þeir tóku bestu ár ævi minnar. Þeir
misþyrmdu mér líkamlega og andlega. Ég
fékk ekki að sjá barnabörn mín vaxa úr grasi.
Ég hataði þá. En einn dag var ég að vinna í
grjótnámunni og berja grjótið þegar ég áttaði
mig á því að þeir höfðu þegar tekið allt frá mér
nema hug minn og hjarta. Það gátu þeir ekki
tekið án míns leyfis. Ég ákvað að gefa þeim
hvorugt.“ Síðan horfði hann á mig, brosti, og
sagði: „Það ættir þú ekki að gera heldur.“
Clinton fjallar í bókinni í löngu máli um til-
raunir sínar til að koma á samkomulagi milli
Ísraela og Palestínumanna og rekur samn-
ingafundi þeirra í valdatíð sinni. Hann lýsir
þeim tímamótum þegar Yasser Arafat og
Yitzhak Rabin tókust í hendur í Hvíta húsinu
og því hvernig smátt og smátt þokaðist í átt til
friðar allt þar til valdatíð hans var að ljúka. Á
síðustu dögum Clintons í embætti lá fyrir
sögulegt samkomulag, en Arafat gat ekki
fengið sig til að taka því. Deilt hefur verið um
það hvort sanngjarnt sé að kenna Arafat alfar-
ið um það að viðræðurnar runnu út í sandinn,
en Clinton er ekki í nokkrum vafa. Samningar
stóðu yfir alveg fram í janúar 2001. Fyrir lágu
drög að samkomulagi þar sem meðal annars
var kveðið á um að Palestínumenn féllu frá
kröfu sinni um að flóttamenn fengju að snúa
aftur til fyrri heimkynna sinna í Ísrael. Þetta
stóð í Arafat, sem óttaðist gagnrýni heima fyr-
ir. Þegar þarna var komið sögu voru kosningar
skammt undan í Ísrael og Ariel Sharon hafði
talsvert forskot á Ehud Barak. Clinton mat
stöðuna þannig að ísraelskir kjósendur ótt-
uðust uppreisn Palestínumanna og væru Ara-
fat reiðir fyrir að vilja ekki semja um frið og
yrði samkomulag myndi Barak jafnvel geta
sigrað í kosningunum.
„Stundum virtist Arafat ráðvilltur og ekki
hafa fullt vald á staðreyndum málsins,“ skrifar
Clinton. „Mér hafði um nokkurt skeið fundist
að honum kynni að vera farið að förlast eftir
öll þau ár, sem hann hafði þurft að sofa á mis-
munandi stöðum til að komast undan byssu-
kúlum tilræðismanna, óteljandi ferðir í flug-
vélum, endalausar viðræður, fullar spennu.
Kannski gat hann einfaldlega ekki tekið loka-
stökkið frá byltingarmanni til stjórn-
málaleiðtoga.“
Clinton segir að yngri mennirnir í samn-
ingaliði Arafats hafði viljað samþykkja sam-
komulagið og það hafi jafnvel átt við um helstu
forystumenn þess, en þeir hafi ekki viljað
ganga gegn leiðtoga sínum. „Arafat sagði aldr-
ei nei, hann gat bara ekki fengið sig til til að
segja já. Dramb er falli næst,“ skrifar Clinton.
„Rétt áður en ég fór úr embætti þakkaði Ara-
fat mér í einu af okkar síðustu samtölum fyrir
allt það sem ég hefði lagt á mig og sagði mér
hversu mikill maður ég væri. „Herra formað-
ur,“ svaraði ég. „Ég er ekki mikill maður. Ég
er misheppnaður og það er þitt verk.“ Ég var-
aði Arafat við því að hann væri einn og óstudd-
ur að koma Sharon til valda og hann myndi
uppskera afleiðingarnar.“
Clinton gagnrýnir hæstarétt Bandaríkjanna
fyrir úrskurðinn um endurtalninguna í Flórída
og segir að hann hefði átt að leyfa að talið yrði
aftur. Hann bætir við að hefði Bush verið í
stöðu Gores hefði niðurstaða réttarins verið sú
að talið skyldi aftur. „Sagan mun líklega dæma
úrskurðinn í máli Bush gegn Gore sem ein-
hvern þann versta í sögunni,“ segir hann.
George Bush hefur verið gagnrýndur fyrir
rangar áherslur í öryggismálum fram að árás-
um hryðjuverkamanna á Bandaríkin 11. sept-
ember 2001. Clinton lætur lesandann ekki
vera í nokkrum vafa um það að hann hafi sagt
Bush á hvað hann þyrfti helst að leggja
áherslu í öryggismálum: „Næsta dag kom hinn
nýkjörni forseti í Hvíta húsið til að eiga með
mér sams konar fund og ég hafði átt með föður
hans átta árum fyrr. Við töluðum um kosn-
ingabaráttuna, starfsemina í Hvíta húsinu og
þjóðaröryggi. Hann var að setja saman hóp
reyndra manna úr fyrri stjórnum repúblikana
sem töldu að mikilvægustu öryggismálin væru
þörfin fyrir eldflaugavarnir og Írak. Ég sagði
honum að miðað við síðustu átta ár teldi ég að
helstu öryggisvandamálin, í eftirfarandi röð,
væru Osama Bin Laden og al-Qaeda; skortur á
friði í Mið-Austurlöndum; ógnarjafnvægi
kjarnorkuveldanna Indlands og Pakistans og
tengsl Pakistana við Talibana og al-Qaeda;
Norður-Kórea; og þá Írak. Ég sagði að mín
mestu vonbrigði hefðu verið að ná ekki Bin
Laden ...,“ skrifar Clinton. Fyrr í bókinni lýsir
hann því hvernig hann hafi gert sér grein fyrir
því að hryðjuverk hafi verið helsta ógnin í ör-
yggismálum og dregur fram á hvað hann hafi
viljað leggja áherslu til að bregðast við þessari
ógn.
Sagt hefur verið um Clinton að hann hafi
verið stjórnmálamaður með ótrúlega hæfileika
og hefði átt að geta fengið miklu áorkað, en
hann hafi einnig verið skemmdur og breyskur
og það myndi rýra hlut hans þegar sagan yrði
gerð upp. Í bókinni svarar hann þessu með því
að rifja upp sjónvarpsviðtal, sem Jim Lehrer
átti við hann þegar skammt lifði setu hans í
forsetastóli: „Hann spurði mig um viðbrögð
mín við umtali um það „sem hefði getað orðið“.
Ég sagði að mér virtist að ætti að finna tíma
sem líktist okkar væru það aldamótin [1900]
þegar við vorum einnig á leið inn í nýtt skeið
efnahagslegra og félagslegra breytinga og
vorum toguð út í heiminn handan okkar flæð-
armáls af meira krafti en nokkru sinni fyrr.
Miðað við það sem gerðist þá teldi ég að próf-
steinninn á frammistöðu mína yrði: Stýrðum
við för Bandaríkjanna inn í nýtt hagkerfi og
tíma hnattvæðingar vel eða ekki? Stuðluðum
við að félagslegum framförum og breyttum við
aðkomu okkar að vandamálunum í samræmi
við nýja tíma? Og hvaða öfl unnu gegn okkur?
Ég sagði að ég væri sáttur við svörin við þess-
um spurningum.“
Zhou En-lai, forsætisráðherra Kína, var eitt
sinn spurður hver hann teldi að áhrif frönsku
byltingarinnar hefðu verið og svaraði að það
væri of snemmt að segja til um það. Clinton
kom miklu í verk á fyrsta kjörtímabili sínu og
lagði meðal annars grunninn að því að jafna
fjárlagahalla, sem hafði verið að sliga banda-
rískan efnahag þegar hann tók við og lagði sig
fram um að bæta kjör þeirra, sem minna mega
sín þótt oft yrði hann að sætta sig við mála-
miðlanir. Hann lagði sitt af mörkum til að ná
sátt um málefni Norður-Írlands og hafði næst-
um tekist að knýja fram samkomulag milli Ísr-
aela og Palestínumanna. Á móti kemur hinn
stöðugi styrr, sem stóð um hann og endaði
með því að þingið höfðaði mál til embætt-
issviptingar gegn honum, hversu makleg
mönnum kann að finnast sú atburðarás. En
Sagnfræðingar eiga eftir að meta og end-
urmeta frammistöðu Clintons. Sjálfsævisaga
hans er oft eins og bútasaumur, en hún gefur
innsýn í hug hans og hugmyndafræði og er
vitnisburður um það sem hann vill skilja eftir
sig. Hún er saga gríðarlegra átaka, en um-
gjörðin vill verða flatneskjuleg.
’Arafat sagði aldrei nei, hann gat bara ekki fengið sig til að segja já. Dramb er falli næst, skrifar Clinton. Rétt áður enég fór úr embætti þakkaði Arafat mér fyrir allt það sem ég hefði lagt á mig og sagði mér hversu mikill maður ég væri.
„Herra formaður,“ svaraði ég. „Ég er ekki mikill maður. Ég er misheppnaður og það er þitt verk.“‘
Reuters
Forsetinn Bill Clinton ásamt konu sinni og dóttur, Hillary Rodham Clinton og Chelsea, veifa til blaðamanna á landgangi forsetaflugvélarinnar.