Íslendingaþættir Tímans - 19.01.1980, Blaðsíða 2

lengst gengu i kröfum fyrir tslendinga.
Ariö 1916 voru bæjarstjórnarkosningar i
Reykjavik og fóru þær fram i janúarmán-
uði. Verkamannafélagið Dagsbrún ákvað,
aðbjóða fram á sérstökum lista. Var Jör-
undur fenginn til að vera efstur á listan-
um. Mikill sigur vannst, þvf listinn kom
öllum að óvörum þremur mönnum að, og
var Jörundur þvi orðinn bæjarfulltrúi i
Reykjavik.
Seinna á þessum sama vetri varð svo
hið fræga hásetaverkfall, sem þjappaði
verkamönnum og sjómönnum saman til
pólitiskrar samstöðu og átaka. Þingkosn-
ingar urðu um haustið 1916. Kjósa átti tvo
þingmenn i Reykjavik. Verkamannasam-
tökin gengu hart að Jörundi, að vera á
lista sem þau hugðust bjóða fram og lét
hann tilleiðast, þó ekki væri búist við
miklum sigri. Reynslan varð þó önnur,
þvi þegar atkvæði höfðu verið talin kom i
ljós, að listi verkamanna var hærri að at-
kvæðatölu en hinn listinn sem i kjöri var,
en hann skipuðu þeir Jón Magnússon sið-
ar forsætisráðherra og Knút Zimsen
bæjarstjóri. Jörundur Brynjólfsson varð
þannig fyrsti fulltrúi, sem verkamenn
áttu á Alþingi og sat hann þar eitt kjör-
timabil fyrir þá, en flutti að þvi loknu árið
1919 eins og áður er sagt úr Reykjavik.
Jörundur var alla tið velviljaður verka-
mönnum og bar þakklátan hug til reyk-
viskra verkamanna eftir þessi samskipti
við þá og þann trúnað er þeir sýndu hon-
um.
Ekki er hægt að segja, að Jörundur hafi
verið heppinn i fyrstu með búskapinn, þvi
veturinn eftir að hann flutti að Múla var
hinn snjóþyngsti sem komið hefur á þess-
ari öld og þó lengra sé leitað aftur I tim-
ann og bættist þessi óáran ofan á það, að
verðlag var hátt á búfé, þegar Jörundur
keypti búátofn um vorið, en siðan kom
verðfall á afurðum i lok stríðsins, en ekki
lét hann það raska framtiðaráformum
sinum.
Eftir þriggja ára búskap að Múla flutti
Jörundur vorið 1922 að Skálholti i sömu
sveit og þar bjó hann stórbúi i 26 ár. Frá
Skálholtifórhann árið 1948 vegna þess, að
þar stóð til að setja á stofn bændaskóla,
varð hann þvi að vikja af staðnum, en þó
hann væri þá kominn nokkuð á sjötugs-
aldur var hugur hans óbugaður til bú-
skapár og stórræöa. Réðist það þá, að
hann fékk stórbýlið Kaldaðarnes i Flóa
keypt og flutti þangað. Þar var þá allt I
niðumiðslu eftir hersetu á styrjaldarár-
unum og meðal annars hafði verið lagður
flugvöllur yfir tún og engjar.
En Jörundur var úrræöamaður og lét
vinna af kappi að þvi, að afnema eftir
föngum helstu ummerki hersetunnar. Bjó
hann stórbúi I Kaldaðarnesi til ársins
1963, en hætti þá nær áttræður að aldri.
Hann tók sérstöku ástfóstri við Kaldaðar-
nesog naut mikillár ánægju af því að vera
sjálfseignarbóndi á þessari, einni stærstu
og gróðurrikustu jörð landsins. Þar var
hann sfðan öllum stundum eftir að búskap
2
lauk og naut þar ánægjurikra stunda á
ævikvöldinu. Og nú hvilir likami hans þar
i gamla kirkjugarðinum.
A árinu 1923 fóru fram kosningar til Al-
þingis. Þá var Framsóknarf lokkurinn bú-
inn að eignast sterk itök I Arnessýslu,
einkum meðal bænda. Forystumenn
flokksins I héraðinu leituðu nú á fund Jör-
undar i Skálholti og báðu hann að taka að
sér brjóstvörn fyrir þá með þvi að bjóða
sig fram til þingmennsku. Jörundur var
þá ekki flokksbundinn, en gekk nú I
Framsóknarflokkinn og bauð sig fram I
nafni hans ásamt Þorleifi Guðmundssyni
frá Stóru-Háeyri, sem setið hafði á þingi
fyrir Arnesinga og var framsóknarmað-
ur. Kosningin fór þannig, að Jörundur
náði kjöri, en Þorleifur féll. Magnús
Torfason sýslumaður bauð sig fram utan
flokka og var hann kosinn með Jörundi og
gekk i Framsóknarflokkinn eftir kosning-
arnar. Attuþeir Jörundur og Magnús eftir
að vera saman fulltrúar Arnesinga i all-
mörgár,en Jörundur var alltaf endurkos-
inn i Arnessýslu þar til hann gaf ekki
lengur kost á sér til framboðs árið 1956,
sjöti'uog tveggja áraað aldri. Engin voru
þá á honum ellimörk og hélt hann andleg-
um kröftum og lifsfjöri fram á þetta ár.
Hafa fáir menn honum lengur setið á Al-
þingi þvi hann var þar i 36 ár og sat á for-
setastólum þar lengur en nokkur annar,
þvi hann var forseti Neðri deildar i 13 ár
og Sameinaðs þings i 3 ár.
Jörundur var alla tið mjög virkur
stjórnmálamaður og naut mikils trausts
og álits bæði i' flokki sinum og meðal and-
stæðinga. Honum voru falin fjöldamörg
vandasöm trúnaðarstörf önnur en for-
setastörfin. Hann var 1917 skipaður i
verðlagsnefnd og kosinn i bjargráða-
nefnd. Kosinn yfirskoðunarmaður lands-
reikninga 1917-1925 og rikisreikninga
1937-1963 eða 34 ár sem hann haföi það
starf með höndum. Arið 1927 var hann
kosinn i milliþinganefnd i landbúnaðar-
málum. 1929 var hann skipaður i endur-
skoðunarnefnd laga um veiði i ám og
vötnum. 1933 kosinn i launamálanefnd og
1942 í raforkumálanefnd. 1 Norðurlanda-
ráði átti hann sæti 1953.
Þessi upptalning er auðvitað engan
veginn tæmandi, en sýnir ótvirætt, að
hæfileikar og skörungsskapur Jörundar
var hvort tveggja metinn af samherjum
hans. Þarað auki skal hér minnst á þann
þáttinn, sem kannski var almenningi
kunnastur, en það var mælskuíþróttin og
rökfimin. Þa hæfileika notaði flokkur
hans sér mjög og því var Jörundur sendur
fram og honum beitt þar sem þörfin var
mest og hættulegir andstæðingar voru
fyrir. Fór hann oft meö sigur af hólmi á
kappræðufundum og eru margir eldri
menn oft að minnast á vopnfimi hans i
þeim viðureignum.
Af sérstökum málaflokkum á Alþingi,
sem Jörundur lét sig mestu varða er helst
að geta landbúnaðarmála og raforkumála
þar með talið að ná aftur j hendur lands-
mönnum vatnsréttindum, sem útlending-
ar höfðu klófest hér. Laxveiðilöggjöfina
mótaði hannmjög og hann vann það þrek-
virki meðlipurðog festu að koma gegnum
Alþingi, að sett voru i brúalög brú á
ölfusá hjá Óseyrarnesi. Voru það honum
sár vonbrigði, að enn er verkið við bygg-
ingu brúarinnar ekki hafið og þótti hon-
um, sem bæði sá er þetta ritar og fleiri,
rækju þar ekki nógu vel á eftir.
Jörundi var alla tið mjög annt um vel-
ferð og framgang samvinnufélaganna.
Sótti hann fundi Kaupfélags Arnesinga
fram til sfðustu ára og fylgdist með þvi
sem þar gerðist. Fulltrúi þess var hann
lengi á aðalfundum Sambands isl. sam-
vinnufélaga.
Eins og áður segir þá átti Jörundur
mikinn þátt i mótun laga um lax- og sil-
ungsveiði. Lét hann mjög til sin taka i
héraði um slik mál og beitti sér fyrir þvi,
að Veiðifélag Arnesinga var stofnað 1938.
Formaður þess félags var hann við óskipt
traust félagsmanna siðustu áratugi æv-
innar þar til fyrir fjórum árum.
Jörundur flutti ekki i Arnessýslu fyrr en
hann var hálffertugur að aldri, en hann
varð fljótt mjög samgróinn fólkinu og
héraðinu og var áreiðanlega i hópi hinna
fremstu og bestu Árnesinga. Hann
gleymdi þó aldrei æskustöðvum sinum og
hinu fagra ættarhéraðiog veit ég að þang-
að leitaði hugur hans oft á siðari árum.
Gaman var að sitja á tali við hinn aldna
höfðingjaogþingskörung. Minnið var gott
og yfirsýn um langt timabil i sögu lands-
ins glögg. Margir menn höfðu orðið á vegi
Jörundar á langri ævi, fólk úr öllum stétt-
um. Um flesta eða alla sagði hann eitt-
hvaðgott hvort sem þeir höfðu verið sam-
herjar hans eða andstæðingar og öllum
vildi hann vel.
Hér I þessum fáu minningarorðum hef-
ur aðeins verið tæpt á nokkrum æviþátt-
um Jörundar Brynjólfssonar og er flest ó-
sagt þó að hér verði núlátið staðar num
ið. Ég hef mikið að þakka fyrir langa vin-
áttu og margar ánægjustundir. Eru þess-
ar li'nur ritaðar til að votta þakklæti mitt.
Astvinum Jörundar öllum sendi ég sam-
úðarkveðjur.
Ágúst Þorvaldsson
1 dag er jarösunginn höfðingi og
heiðursmaöur, Jörundur Brynjólfsson,
fyrrverandi alþingisforseti. Ég kynntist
Jörundi á árinu 1957, eftir að pólitískum
ferli hans lauk, en hans verður lengi
minnst vegna þessa merkilega ferils og
aðrir munu gera honum skil. Ég kynntist
þá óvenjulegum manni, að ekki sé meira
sagt.
Þaö sem fyrst vakti athygli mina, var
reisn Jörundar og öryggi. Ekki aöeins
glæsibragur, heldur tiginmannlegt
höföingsviömót, ákveðnar hreyfingar og
fas, sem undirstrikaði andlegt sjálfstæði
og umfram allt frjálsan mann. Kraftmik-
Islendingaþættir